تراشیدن ریش حرام است؟

پرسش: دلایل قاطعی در مورد علت حرام بودن تراشیدن ریش را ذكر كنید؟

پاسخ: در این نوشتار در ابتدا، به مسأله ریش تراشی، از نظر روایات فقهی، و سپس حكمت های قطعی یا احتمالی آن با توجه به روایات و كلمات دانشمندان جدید می پردازیم.

مستند حكم حرمت تراشیدن ریش روایات زیادی است كه شیعه و سنی از رسول اكرم(ص) نقل كرده اند. از ائمه اهل بیت(ع) نیز روایاتی در این معنا آمده است كه البته به كثرت روایات نبوی نیست. گاهی روایات نبوی را در این موضوع تا 33 روایت جمع كرده اند.

به عنوان نمونه روایاتی از حضرت رسول(ص) و حضرات ائمه(ع) می آوریم: 1) رسول الله(ص): "أحفوا الشوارب و أعفوا اللحی" یعنی سبیلتان را كوتاه كنید و ریش خود را آزاد بگذارید.

2) رسول الله(ص): "حلق اللحیة من المثلة و من مثل فعلیه لعنةالله" یعنی تراشیدن ریش نوعی مثله كردن است و لعنت خدا شامل كسی كه چنین كند.

3) رسول الله(ص): "الشیب نور المؤمن من أراد أن یطفئه فلیطفئه" یعنی ریش نور مؤمن است. پس هر كس خواست نورش خاموش كند چنین كند.

این تنها نمونه ای از روایات بود. با این وجود تصمیم گیری در باب حرمت و حلیت تراشیدن ریش، با فقها است. در این موضوع ـ به مانند بسیاری از دیگر احكام فقهی ـ پیچیدگی هایی هست كه تنها اهل تخصص می توانند در آن نظر بدهند. تنها با خواندن چند روایت نمی توان به حكم الهی دست یافت. به عنوان نمونه، در همین روایات می بایست صدور، جهت صدور و دلالت آن، یك به یك بررسی شود، و سپس سیره متشرعه و اجماعات فتوایی و عملی قدمای از فقها ـ با تفحص در مناشئ آن با ملاحظه حتی احتمالات ـ بررسی گردد. غموض بحث به حدی است كه با وجود این تعداد روایت، غالب فقها احتیاط كرده اند و فتوا نداده اند. وظیفه غیرمجتهد آن است كه یا با مراجعه به آراء فقها به رأی مطابق احتیاط عمل نماید و یا از مجتهد عادل و اعلم تقلید كند. تا این مقدار از روایات، برای اظهار حكم فقهی ـ البته پس از فحصهای لازم ـ كافی است.

حكمت این حكم چیست؟

در روایات ما مواردی چند آمده است:

1ـ عدم تشبه به یهود:

رسول الله(ص): «حفوا الشوارب و اعفوا اللحی و لاتشبهوا بالیهود» یعنی سبیل هایتان را كوتاه نمائید و محاسن ـ یا ریش ـ خودتان را بلند بگذارید و خود را شبیه یهودیان مگردانید.

ضمنا تراشیدن ریش از اعمال قوم لوط بوده است. پیامبر اكرم(ص) ده عمل زشت و گناه را باعث نابودی قوم لوط معرفی می كنند، كه از آن موارد ده گانه به تراشیدن ریش و بلند كردن سبیل نیز اشاره می فرمایند.

اسلام برای حفظ هویت فرهنگی به مسلمانان دستور داده كه علاوه بر اعمال صالح، ظاهر خود را شبیه به بیگانگان نكنند.

2ـ عظمت و نشانه مردانگی:

امام صادق(ع) می فرمایند: "هنگامی كه انسان مو و ریش در صورتش می روید، این حالت علامت و نشانه مردانگی اوست، و عظمت و ابهت او را می رساند و او را از حد و مرز بچه ها و شباهت به زنان خارج می سازد."

در بعضی روایات از آن به زینت مردان تعبیر شده است.

امام رضا(ع) فرموده اند: "خداوند مردان را به وسیله محاسن زینت داده است، ریش فضیلتی برای مردان است، و بوسیله ریش مردان از زنان شناخته می شوند."

در نهایت توجه شما را به نظرات دانشمندان تجربی در باره ریش تراشی جلب می نماییم:

1) دكتر ویكتور ژرژ آمریكایی درباره فایده داشتن ریش می گوید: ریش موجب حفظ دندانها و غدد بزاقی خواهد شد.

2) بعضی از پزشكان فرانسوی می گویند: تیغ و ماشین ریش تراشان ناقل امراض و باعث سرایت دردها است، و ریش تراشی چهره و صورت مردان سالم را از بین می برد.

3) دكتر خوش منش از اطبای ایرانی می گوید: پوست بدن و موها بهترین مانع برای ورود میكروب ها می باشند، و موی صورت كاملا از ورود میكروب ممانعت می كند. خراش پوست به وسیله تراشیدن راهی برای وارد شدن میكروب ها است. موی صورت حافظ زیبائی و سلامتی آن است، زیرا در اثر زیاد تراشیدن، سلولهای صورت فرسوده شده، و به دنبال آن علائم پیری و چروك به زودی در صورت ظاهر می گردد.

روانشناسان ثابت كرده اند كه انسان دارای قوه مغناطیسی است كه اثر آن مخصوصا در چشمها مشهود است؛ و به سبب نگاه كردن زنان به مردان و بالعكس، این قوه تقویت شده، و غریزه جنسی را در دو طرف (زن و مرد) تحریك می كند. تراشیدن ریش از ته و صورت را براق كردن، سبب تقویت این قوه شده، و تحریك و كشش های مغناطیسی را بین زنان و مردان افزایش می دهد.

گفتنی است که حرمت تراشیدن ریش اجماعی است؛ شیخ بهایی در کتاب اعتقادات می‏فرماید:«تراشیدن ریش مانند سایر گناهان (قمار، سحر، رشوه) است و احدی از علمای اعلام در حرمت ریش تراشی خدشه نکرده‏اند.

باز بر طبق نظریه روانشناسان، نیروی شهوت از سن 15 سالگی به بعد، رو به افزایش است و تا 25 سالگی ادامه دارد. هر چه انسان از سن 15 سالگی بالا می رود سیمای او برافروخته و روشن تر می گردد و در چشم مرد و زن شیفتگی مخصوصی پیدا می شود. از همین سالها است كه موی صورت روییده خواهد شد، و این روییدن موی صورت و نتراشیدن آن مانع برخی مفاسد اخلاقی میان زنان و مردان شده و تا حدودی از پیش آمدن مسائل سوء شهوانی جلوگیری می نماید. مرد با تراشیدن ریش، زنان و دختران را بیشتر متوجه خود می سازد و در شیوع فحشاء و تحریك غریزه جنسی نقش مؤثری دارد.

در خاتمه لازم است متذكر شویم كه بیان حكمت احكام از طریقی غیر از آنچه در روایات و ادله شرعی می آید، جز بیان احتمالاتی در باره تشریع الهی نیست. و ممكن است روزی به خطای این احتمالات هم پی برد، و یا احتمالات دیگری جایگزین آن كرد.

(ر.ك. به كتاب "تراشیدن ریش از نظر بهداشت"، ص 20 به بعد ـ به نقل از كتاب "پاسخ به پرسشهای جوانان"، نوشته اسد الله محمدی نیا، ج 1، ص 236)

مشاور پاسخگو: موسسه ذکر

تنظیم: مرکز مشاوره