نعمت هایی که انسان صادق دارد
امام علی علیه السلام میفرمایند: «انسان راستگو سه نعمت دارد: اعتماد نیک مردم، محبت دیگران و شکوه عظمت.»
صداقت
صداقت و راستی صفتی است که بشر امروز کمتر آن را تجربه میکند. رشد روز افزون بزهکاری، طلاق و مفاسد اجتماعی - اخلاقی ریشه در دروغ دارد. انسانهای امروز قبل از هر چیز برای داشتن یک جامعه سالم، به صداقت احتیاج دارند، اما متأسفانه امروز مفهوم صداقت بسیار کمرنگ شده است و بسیاری راستگویی را سادهدلی میدانند.
اسلام با دروغگویی و دروغگویان مبارزه میکند تا جایی که دروغگویان را دشمنان خدا معرفی میکند و آنان را مورد نکوهش و سرزنش قرار میدهد.
این مقاله به بررسی مفهوم صداقت و تأثیرات آن در جامعه اسلامی میپردازد.
امام علی علیه السلام در تعریف صداقت فرمودهاند: «صدق همان مطابقت سخن با وضع الهی و دروغ ناهماهنگی سخن با وضع الهی است.» (غررالحکم ج1ص40)
صداقت از صفات بسیار ارزشمند انسان است و بارها در قرآن و احادیث بر انسانهای بزرگ اطلاق شده که صداقت راه و رسم انبیاء و بزرگان است.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «خداوند پیامبران را نفرستاد، مگر اینکه دعوت آنها به صداقت و امانتداری بوده است.» (الکافی ج2ص104)
در متون اسلامی صداقت و ایمان با هم برابرند و هر کس صادق است، با ایمان نیز هست. از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسیدند: «آیا مؤمن بخیل یا ترسو است؟» پیامبر فرمودند: «آری» پرسیدند: «آیا دروغگو هست؟» فرمودند: نه» (جامع السعادت ج2ص322)
انواع راستی
راستی در گفتار:
اولین مرحله راستی در گفتار است. انسانهای دروغگو بسیار غیر قابل تحمل هستند.کسی که گفتار و نیتش بر راستی و صداقت نباشد کی می تواند عامل به آن باشد .
راستی در اعمال:
راستی در اعمال نیز بسیار حائز اهمیت است؛ مؤمن باید مراقب باطن خود نیز باشد. در قرآن آمده است: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، چرا سخنی میگویید که عمل نمیکنید؟ نزد خدا بسیار موجب خشم است که سخنی بگویید که عمل نکنید.» (صف آیه 3و2)
راستی و پندار:
انسان باید در اعمال خود نیز صداقت داشته باشد. راستی و درستی حتی در اندیشه و نیت انسان مؤثر است و انسانی که نیت صافی ندارد، اعمالش مورد قبول نیست. «انما الاعمال بالنیات: اعمال آدمی به نیات او بستگی دارد.» (بحارالانوار ج78ص312)
راستی در عمل:
عمل انسان نیز باید با صداقت همراه باشد و در آن خلوص جاری شود. فقط به خوبی اظهار کردن، ولی عمل نکردن سودی ندارد و ادعایی بیش نیست.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «مردم را با غیر زبانتان به کار نیک فرا بخوانید، تا کوشش راستی پرهیزکاری را از شما مشاهده کنند.» (الکافی ج2ص86)
صداقت در نیکی کردن:
بسیاری نیکی میکنند، ولی هدفی جز رسیدن به منافع ندارند و عملشان از روی محبت، صداقت و ایمان نیست و اگر به کسی خوبی میکنند، می خواهند از طریق او به پست و مقام یا منفعتی دست پیدا کنند.
اثرات راستی
مهر و محبت:
انسانهایی که صادق هستند، مورد توجه و محبت دیگران نیز هستند. افراد میتوانند به راحتی به آنها اعتماد کنند. امام علی علیه السلام میفرمایند: «انسان راستگو سه نعمت دارد: اعتماد نیک مردم، محبت دیگران و شکوه عظمت.»
بزرگی مقام:
انسان راستگو به دلیل صداقت تا اوج میرود و رشد میکند. صداقت باعث سعادت و نیک فرجامی در زندگی بشر است.
جلب اعتماد دیگران:
کسی که صادق است، اعتماد دیگران راحتتر جلب میکند. متأسفانه امروزه دروغ رواج پیدا کرده است و در رسانهها و ... بسیار دروغ شنیده میشود که باعث بیاعتمادی افراد به یکدیگر میشود. کاسبی که دروغ میگوید، به راحتی مشتری خود را از دست میدهد. مردی یا زنی که به همسرخود دروغ میگوید، همسرش او را باور نمیکند.
پرهیز از گناه:
از دیگر اثرات صداقت در زندگی بشر پرهیز از گناه است. انسان راستگو به دلیل آبروداری و انسانیت دروغ نمیگوید و از گناه دور است. شخصی نزد حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه و آله آمد و فرمود گرفتار 4 گناه هستم: «زنا، شرابخواری، دزدی و دروغ؛ کدامیک را ترک کنم؟» حضرت فرمود: «دروغ» او تصمیم به ترک عمل نامشروع گرفت و به خود گفت: «فردا پیامبر از من سؤال میکند، اگر دروغ بگویم، پیمان شکستم و اگر راست بگویم، بر من حد میزنند...» در مورد شراب و دزدیدن هم همین فکر را کرد؛ پس نزد پیامبر آمد و گفت: «ای پیامبر خدا، تمام راههای گناه را بر من بستی و من هم آنهارا ترک کردم.» (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج6 ص357)
عوامل ایجاد راستگویی در انسان
راستگویی نیز یکی از صفاتی است که باید کسب شود و به راحتی انسان آن را به دست نمیآورد. راههای به دست آوردن راستگویی موارد زیر است:
عزت نفس:
افرادی که عقده و کمبود دارند دروغ میگویند. دروغگو کمبین است و ضعف شخصیت دارد. این افراد برای بهتر جلوه دادن خود دروغ میگویند تا بتوانند جلب توجه کنند و یا به منفعتی دست یابند.
ایمان به خدا:
کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، نمیتواند دروغ بگوید.
تربیت درست:
انسانهایی که از کودکی به دروغگویی عادت کردهاند و تربیت صحیح ندارند، به راحتی دروغ میگویند و بر خلاف واقع عمل میکنند. سختگیری، مسئولیت زیاد و... باعث میشود که کودکان دروغ بگویند؛ کودکانی که به خاطر هراس از تنبیه غیر منطقی والدین خود دروغ میگویند. در حالیکه با مطالعه و دقت می توان فرزندانی خوب و با ایمان تربیت کرد.
نشانه صداقت:
انسانهای راستگو دارای ویژگیهای منحصر بهفرد خود هستند که از نشانههای آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
ادای امانت:
انسانهای امانتدار راستگو نیز هستند و انسانهایی که در امانت خیانت میکنند، نمیتوانند انسانهای صادقی باشند. حضرت علی علیه السلام میفرمایند: «صداقت، امانت و دروغ، خیانت است.» (غرر الحکم ودررج1ص13)
عمل به تعهدات:
کسی که به تعهدات خود پایبند نیست، نمیتواند انسانی صادق باشد منظور کسی است که قول به انجام دادن کاری میدهد و یا برای کاری قرارداد میبندد، اما متعهد به آن نمی شود. حضرت علی علیه السلام فرمودند: «ای مردم، همانا وفا همزاد راستی است.» (نهج البلاغه خطبه 41)
خصوصیات انسان صادق
رؤیای صادقانه:
روح انسان غیرمادی است و میتواند تا آینده برود و آینده را ببیند. انسانهای راستگو خوابهای راست میبینند و خوابشان به واقعیت تبدیل میشود.
یکسانی عمل و گفتار:
انسانهای راستگو عملشان با گفتارشان برابری میکند و نمیگویند آنچه را که به آن عمل نمیکنند و بدان پایبند نیستند. متأسفانه دو چهره بودن و دوزبانه بودن باعث از بین رفتن بسیاری از ارزشهای انسانی شده است و انسانهای چند چهره را نمیتوان به راحتی از هم تشخیص داد.
امام باقر علیه السلام فرمودند: «بد انسانی است آن که دو چهره و دوزبانه باشد؛ هنگامی که دوست خود را میبیند، در حضورش تعریف میکند، ولی پشت سر او غیبت میکند.» (بحارالانوار ج72ص202)
متأسفانه امروز انسانهای صادق از انسانهای کم شعور و بیدرایت کم ارزشتر تلقی میشوند و هر کس دروغ بیشتری بگوید، کاردانتر و شایستهتر به نظر میآید. راستی و درستی در اصل برای شناختن انسانهاست.
امام صادق علیه السلام میفرمایند: «به فزونی نماز و روزه و زیادی حج و زکات و انفاق و عبادت شبانه برخی نگاه نکنید، به راستگویی و ادای امانت آنها توجه کنید.» (میزان الحکمه ج3ص2674)
از این آیات و روایات برمیآید که اسلام صرف خواندن نماز و روزه گرفتن را اسلام نمی داند، بلکه صداقت و یکرنگی در تمام جوانب را اسلام و انسانیت قلمداد میکند. از این روست که باید دقت کرد تا مبادا فریب ظواهر را خورد و با توجه به ایمان ظاهری انسانها به ایشان اعتماد کرد.
نرگس زارعی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان