تبیان، دستیار زندگی
قانون سهمیه‌بندی بنزین از آن قوانینی بود که برای اجرایش کش و قوسهای فراوانی وجود داشت. در نوشتار زیر باختصار وضعیت سهمیه بندی بنزین بررسی شده است
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سهمیه‌بندی بی فایده نبود


قانون سهمیه‌بندی بنزین از آن قوانینی بود که برای اجرایش کش و قوسهای فراوانی وجود داشت. در نوشتار زیر باختصار وضعیت سهمیه بندی بنزین بررسی شده است

بنزین-کارت سوخت

در یکی از شبهای تیر ماه سال 1386 اجرای قانون تاریخی سهمیه‌بندی بنزین کلید خورد. قانونی که در ساعات ابتدایی اجرایش سردرگمی و نگرانی را می‌شد از رفتار مردم دید. مردم به پمپ بنزینها هجوم بردند. تعدای از سوءاستفاده‌گران برخی جایگاه‌ها را به آتش کشیدند و بسیاری هم درباره اثرات ناشی از اجرای چنین طرحی ابراز نگرانی کردند اما چند سال از اجرای این قانون گذشته است و نه تنها اتفاق ناگواری برای مردم رخ نداده و میزان سفرها کاهش چشمگیری نداشته بلکه براساس آمار و ارقام، این طرح ثمرات فراوانی برای کشور داشته و موجب صرفه‌جویی در مصرف بنزین و کاهش واردات نیز شده است.

قانون سهمیه‌بندی بنزین از آن قوانینی بود که برای اجرایش کش و قوسهای فراوانی وجود داشت. خارج از مشکلات اجرایی این پروژه، بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی کوتاه‌مدت و بلندمدت اجرایی شدن آن دارای اهمیت بسیاری است اما همگان بر این نظریه تاکید دارند که آزادسازی قیمت بنزین و سرمایه‌گذاری صحیح درآمد حاصل از آن در پروژه‌های ملی باعث تولید ثروت و توزیع عادلانه ثروت خواهد شد.

*نگاهی گذرا به قدمهای نخستین

دولت آقای احمدی نژاد موفق شد مصوبه مجلس درباره سهمیه‌بندی بنزین را بطور کامل اجرا کند و از این نظر اقدام دولت و ماجرای این پروژه بسیار بزرگ و ملی قابل تقدیر است. ابعاد این پروژه و تجهیز تمامی پمپ‌بنزینهای سراسر کشور به سیستم کارت خوان و توزیع موفق کارتهای هوشمند سوخت در سراسر کشور، امری بسیار صعب و دشوار بود که در گذشته رخ‌ نداده بود. اهمیت این طرح نه فقط در کاهش مصرف بنزین و ایجاد فرهنگ مصرف کم در میان مردم است، بلکه از آن جهت نیز اهمیت دارد که موضوع بنزین در کشور بوسیله اجرای این طرح تاحدود زیادی ساماندهی شد. اجرای طرح مذکور موجب شد که بسیاری از آمارهای قبلی در مورد میزان تولید داخلی و واردات بنزین، تا تعداد وسایل نقلیه و جایگاه‌های سوخت‌رسانی، مورد رسیدگی و آماربرداری دقیق قرار گیرد. به‌معنای دیگر شاید ساماندهی مصرف بنزین در کشور با اجرای این طرح، اهمیت کمتری از سهمیه بندی بنزین نداشته باشد.

طرح ملی سهمیه بندی بنزین اولین و بزرگترین طرح دیجیتالی در سطح ملی است که در تاریخ کشور اجرا شده است. کمترین فایده آن، جمع آوری اطلاعات و آمار نسبتا دقیق از کشور درخصوص مصرف و تولید انرژی فسیلی است

از سوی دیگر فرهنگ صحیح مصرف کردن درمورد یکی از مهمترین منابع انرژی درمیان مردم و تصحیح رفتار آنان از دیگر آثار غیراقتصادی این طرح است. ضمن آنکه میزان آسیب‌پذیری امنیت کشور در زمان بحران‌های خارجی را کاهش می‌دهد. به‌هرحال اجرای این طرح نیاز به یک "همت قوی" و بسیج امکانات کشور را داشت که توسط دولت نهم محقق شد.

اما بررسی این طرح زوایای مختلف دیگری نیز دارد از جمله اینکه طرح ملی سهمیه بندی بنزین اولین و بزرگترین طرح دیجیتالی در سطح ملی است که در تاریخ کشور اجرا شده است. کمترین فایده آن، جمع آوری اطلاعات و آمار نسبتا دقیق از کشور درخصوص مصرف و تولید انرژی فسیلی است. این الگو قابل بهره‌برداری و تعمیم به موضوعات دیگر است.

*کاهش رشد مصرف انرژی در ایران

براساس برآوردهای انجام شده، مصرف سوخت کشور در 20 سال گذشته تاکنون حدود 10 برابر افزایش یافته و این در حالی است که رشد مصرف سوخت در کشورهای مختلف جهان تنها 2 برابر افزایش داشته است. متوسط مصرف روزانه انرژی کشور از 400 هزار بشکه معادل نفت خام در شرایط فعلی به بیش از چهار میلیون بشکه افزایش یافته است. این در حالی است که متوسط مصرف انرژی جهان در دو دهه اخیر از 130 به 250 میلیون بشکه معادل نفت خام رشد داشته که حاکی از روندی رو به افزایش شدت مصرف انرژی در کشورمان است. با توجه به اینکه 5 برابر متوسط جهانی شدت مصرف انرژی در ایران بوده است، سهمیه‌بندی بنزین به عنوان یکی از طرحهای مدیریت و کنترل مصرف سوخت در کشور است. درحال حاضر با وجود ورود بیش از هفت دستگاه موتورسیکلت و خودرو به ناوگان حمل و نقل کشور، اما متوسط مصرف بنزین به حدود 62 میلیون لیتر در روز کاهش پیدا کرده است. در همان ابتدای سهمیه بندی بنزین تاکنون متوسط مصرف بنزین کشور در مجموع سیزده میلیون لیتر در روز کاهش یافته است.

با توجه به اینکه 5 برابر متوسط جهانی شدت مصرف انرژی در ایران بوده است، سهمیه‌بندی بنزین به عنوان یکی از طرحهای مدیریت و کنترل مصرف سوخت در کشور است

سهمیه‌بندی بنزین تیر ماه، در حالی وارد چهارمین سال شده که در تیر ماه سال 1386 برای اولین بار پروژه سهمیه بندی بنزین با تخصیص 360 لیتر فصلی (ماهانه 120 لیتر) آغاز شد. به‌تدریج و طی چهار سال از سهمیه ماهانه کاسته شد، تا این که سهمیه بنزین از ابتدای سال 1389 از 80 لیتر در ماه به 60 لیتر در ماه کاهش یافت که نتیجه آن افت مصرف روزانه بنزین از 75 میلیون لیتر به 63 میلیون لیتر در روز بود.

بعد از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و با تغییر قیمت بنزین معمولی از 100 به 400 تومان از آذر سال گذشته، قیمت بنزین سوپر از 150 تومان به 550 تومان و قیمت بنزین معمولی آزاد به 700تومان و سوپر به 800 تومان رسید. اکنون مصرف روزانه بنزین به 55 تا 57 میلیون لیتر رسیده است.

بنزین

*واردات بنزین؛ دغدغه‌ای همیشگی

مصرف سوخت و به تبع آن واردات بنزین، همواره یکی از دغدغه‌های مسوولان به ویژه اقتصادی و محیط زیست کشور در دهه‌های گذشته بوده است. افزایش تعداد خودروها نه تنها تهدیدی برای مصرف بیشتر بلکه در زمینه زیست محیطی نیز خطر زا است. در سالهای گذشته به واسطه قیمت پایین بنزین در کشور با مصرف بی‌رویه آن مواجه بودیم بطوریکه به گفته مسئولان امر، روزانه حدود 6/73 میلیون لیتر در کشور مصرف می‌شد. خریداران نیز که با دغدغه قیمت سوخت مواجه نبودند، در مصرف این ماده حیاتی و استراتژیک، گوی سبقت را از یکدیگر می‌ربودند.

در سال 86 و به موجب بند «و» تبصره 13 قانون بودجه و با تصمیم دولت نهم، عرضه بنزین به وسایل نقلیه به صورت سهمیه‌ای شد که به‌رغم واکنشهای منفی در اویل اجرای طرح، با آگاه سازی و اقناع همگان بر لزوم اجرای این طرح و فواید اقتصادی ناشی از آن، شاهد استقبال از این طرح بودیم. با اجرای این طرح، مصرف کنندگان در زمان خرید خودرو همچون سایر کشورهای توسعه یافته دنیا، به میزان مصرف سوخت خودرو توجه ویژه دارند و خودروسازان نیز به این مقوله اهتمام ورزیده اند. اکنون پس از سپری شدن حدود چهار سال از اجرای هدفمند شدن مصرف سوخت و مقایسه مصرف سوخت با دهه‌های گذشته، شاهد کاهش قابل ملاحظه واردات بنزین به کشور بوده‌ایم.

به گواه مسئولان امر، سالهای 1370 و 1385 را می توان به ترتیب رکورددار کمترین و بیشترین میزان واردات روزانه بنزین طی 20 سال گذشته به شمار آورد. بررسی آمارهای رسمی وزارت نفت نشان می دهد که سال 1385 با مصرف 6/73 میلیون لیتر بنزین در روز رکورددار مصرف بنزین در حد فاصل سالهای 1368( ابتدای برنامه برنامه اول توسعه ) تا سال 1388 بوده است. همچنین در این سال، متوسط تولید بنزین 7/44 میلیون لیتر در روز اعلام شده است که کسر این دو مقدار از یکدیگر نشان می‌دهد در سال 85، کشور به روزانه 8/22 میلیون لیتر بنزین وارداتی نیاز داشته است.

بنابراین با نگاهی اجمالی به میزان تولید و مصرف بنزین در سالهای 1368 تا 1388 می توان بر ضرورت سهمیه بندی و مدیریت مصرف واقف شد. حال با درنظر گرفتن مقوله‌هایی همچون افزایش تعداد خودروها و مصرف بی‌رویه بنزین در کشور، می‌توان دریافت که به واسطه سهمیه بندی بنزین تا چه میزان از خروج ارز از کشور جلوگیری شده است و با نهادینه کردن فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف انرژی‌ها مانند بنزین و گازوئیل و نفت می‌تواند علاوه بر قطع وابستگی برای واردات، گام‌ها برای صادرات را پرشتاب‌تر برداشت و از هدر رفتن سرمایه‌های کلان و استراتژیک کشور جلوگیری کرد.

معصومه نصیری

بخش اقتصاد تبیان


لینک های مرتبط:

فروش کارت های 1000 لیتری سوخت

بنزین تک نرخی مانع فساد می شود

سهمیه بندی منطقه ای در دست اجرا

کلاهبرداری در کاهش مصرف بنزین