مرام را در رفاقت جدی بگیریم

انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و نیاز به ارتباط با دیگران دارد، همه انسان‌ها سعی می کنند با افرادی ارتباط برقرار کنند که از لحاظ روحی با آنها تناسب داشته باشند تا از آنها بیاموزند و احساس تنهایی و خلأ عاطفی نکنند. اسلام نیز به داشتن دوست مورد اعتماد تأکید کرده است و راهکارهایی برای انتخاب دوست ارائه داده است.

فایده‌های دوست

امام رضا می‌فرمایند: «هرکس در راه خدا دوستی بدست آورد، خانه‌ای در بهشت بدست آورده است.» (مصادقه‌الاخوال: ص47) هرکس برادر ندارد،خیر ندارد؛ هر کس برادرانی ندارد، خاندان و کس ندارد؛ هر کس دوست ندارد، ذخیره ندارد و هر کس که برادر خدایی خود را از دست داد، گویا اشرف اعضای خود را از دست داده و هر کس در راه خدا برادری کند، غنیمتی به دست آورده است.

چگونگی دوست یابی:

راهکارهای اسلام برای پیدا کردن دوست به این صورت است: امام صادق علیه السلام فرمودند: «دوستی حدودی دارد و کسی که دارای آن حدود نباشد، دوست کامل نیست؛ کسی که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد، کسی که نیکی تو را نیکی خود و بدی تو را بدی خویش بداند؛ هر کس مال فرزند او را تغییر ندهد؛ هر کس هرچه از دستش برمی‌آید انجام دهد.

حقوقی که دوستان در برابر یکدیگر دارند:

دوستان در برابر یکدیگر حقوقی دارند که اسلام هریک از آنها را اینگونه برشمرده است:

خدمت به دوستان:

امام باقر علیه السلام  می‌فرمایند: «اگر بر مؤمن حجت برادرش عرضه شود و نتواند برآورد ولی نیت انجام آن را داشته باشد، خدای تعالی به همین نیت او را به بهشت می‌برد.» (داراسلام ج3ص284)

هر کس گرفتاری برادرش را برطرف کند، خدا گرفتاری دنیا و آخرتش را برطرف می‌کند و یا امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: «هر گاه کسی حاجت برادر مؤمنش را برآورد، خدا روز قیامت صد هزار حاجت او را برآورد که اول آن بهشت است و از برای اوست که خویشان و آشنایان و برادرانش ناصبی نباشند را بهشت برد.» (داراسلام، ج3: ص334)

مسلمانان باید بکوشند و به هم کمک و مهربانی کنند.

دیدار کردن:

امام باقر علیه السلام فرمودند: «با یکدیگر دست بدهید، چرا که کینه را از بین می‌برد و دو مؤمن که به هم برسند و دست بدهند، خدا دست خود را میان دستهایشان می‌گذارد و با هر کدام که بیشتر رفیقش را دوست دارد، دست دهد.» (داراسلام ج3 ص264)

امام موسی کاظم علیه السلام می‌فرمایند: «هر کس نتواند ما را زیارت کند، دوستان صالح ما را دیدار نماید.» (داراسلام ج3ص265)

البته اگر دیدار به صورت حضوری میسر نشد، با پیامک، ایمیل و تلفن زدن هم می توان با دوستان رفاقت کرد و به آنان مهربانی نمود.

دوستی و خوشرفتاری:

خوشرفتاری و مهربانی باعث جلب محبت است. حضرت علی می‌فرمایند: «هرگاه به برادر خود برخورد کردید، با آنها دست بدهید وخوبی و خوشرویی نشان دهید، تا از او جدا نشده، گناهانتان از بین برود.» (داراسلام ج3ص255) و یا در وصف خوشرویی آمده است که کینه‌ها را از بین می‌برد و باعث محبت می‌شود، اما اگر انسان کسی را دوست دارد، باید به او بگوید تا این محبت محکم‌تر شود و دوستی عمق بیشتری یابد.

گذشت کردن

اگر در دوستی یکی از طرفین دچار خطایی شد، باید دوست دیگر گذشت کند و از خطایش بگذرد تا دوستی آن دو پایدار بماند. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس 3 چیز دارد همه صفات ایمان را دارد: شکیبایی بر ستم، فرو خوردن خشم به خاطر خدا و گذشت.» (داراسلام  ج3ص283)

و یا حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «با برادرانت به احسان رفتار کن و گناهانشان را با گذشت بپوشان.»

تشکر کردن

اگر بین دو دوست الفتی بود باید دو دوست از یکدیگر تشکر کنند تا به یکدیگر دلگرم شوند و به محبت و نیکی کردن ادامه دهند. در احادیث آمده است کسی که شکر خلق به جا نیاورد، شکرخدا را به جا نمی‌آورد. (داراسلام، ج3: ص276)

دعا کردن برای دوست

دوستان باید برای یکدیگر دعا کنند و از خداوند طلب خیر کنند. حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «هیچ مؤمنی نیست که برای زنان و مردان دعا کند، جز اینکه خدا مانند آنچه را برای آنها دعاکرده به خودش بدهد.»

نصیحت کردن

اگر دوستی به راه اشتباه و خطا می رود، باید دوست او را راهنمایی کند و او را به مسیر درست هدایت کند. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «نصیحت دوستی می آورد؛ مؤمن غریزه‌اش اندرز دادن است، برادرانت را اندرز ده دوستی که اندرز ندهد خالص نیست.» (داراسلام ج3ص312)

پوشاندن عیوب دوستان

همه ی ما در زندگی اشکالاتی داریم و عیوب متناوبی در ما وجود دارد؛ وظیفه ماست که عیوب دیگران را بپوشانیم و از دیگران بخواهیم عیوب ما را به ما تذکر دهند.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: «همانا آشکار نمودن عیب مؤمن این است که هرگاه مؤمنی سخن بدی بگوید برادرانش آن را حفظ کنند تا روزی که خشمگین شد او را به آن سخن سرزنش نمایند.» (دارالاسلام ج3ص296)

پایبند بودن به تعهدات:

اگر بین دو دوست محبت و رفاقت باشد، باید هر دو به عهدی که باهم بسته اند پایبند باشند و از آن تخلف نکنند. امام صادق علیه السلام می فرمایند: «رسول خدا بر سنگی با مردی وعده نهاده و به او فرمودند: من اینجا می مانم تا تو بیایی خورشید به او سخت تابید و یارانش گفتند یا رسول الله کاش به سایه می آمدی فرمود: من اینجا با وی وعده کردم.» (داراسلام ج3ص336)

عیادت از دوست بیمار:

در صورتی که دوست ما بیمار است، باید از آنها عیادت و دلجویی کنیم. امام صادق (علیه السلام)می فرمایند: «خدای تعالی برای عیادت کننده هفتاد هزار فرشته قرار می دهد که نزد او می آیند و تا قیامت خدا را تقدیس کنند و تکبیر بگویند و نیمی از ثواب نمازشان برای اوست.» (داراسلام ج3ص308)

امر به معروف:

مسلمانان و به خصوص دوستان باید با یکدیگر به دوستی رفتار کنند و اگر کسی لغزشی کرد، باید آنها را هدایت و ارشاد کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «پیوسته کار امت من رو به خوبی است تا امر به معروف و نهی از منکر نکنند و در کارنیک کمک یکدیگر نباشند، اگر چنین نکنند برکات از آنها برداشته و بر هم چیره می‌شوند و یاوری در زمین و آسمان ندارند.» (داراسلام ج3ص247)

به نیکی یاد کردن

اگر دوستی به هر دلیل پایان یافت، باید طرفین از یکدیگر به خوبی یاد کنند و از هم بدگویی نکنند. حضرت علی علیه السلام می‌فرمایند: «در نبود برادرت آن گونه او را یاد کن که دوست داری تو را در نبودنت یاد کنند؛ مبادا بدگویی کنی همچنان که نمی‌خواهی درباره تو بد بگوید، پس لغزش او را نگو.» (دارالاسلام ج3ص290)

حسادت نورزیدن:

دوستان باید به یکدیگر حسادت نکنند و اگر دو دوست به یکدیگر حسادت کرده اند، پس دوستی آنها خالص نیست. حضرت علی می فرمایند: «هرکس حسد ندارد مردم اورا دوست دارند و نیز انصاف و مهربانی و ترک حسد وسیله بقای دوستی است.» (دارالاسلام  ج3ص266)

برخوردهای غیر اخلاقی با دوستان:

دوستی و رفاقت حدودی دارد و نباید از آن حدود خارج شد. موارد زیر برخوردهایی است که در روابط دوستی ناپسند است و باعث از بین رفاقت می‌شود:

عصبانی کردن دوست

اگر دو دوست یکدیگر را عصبانی کنند، دوستی آنها دوام نخواهد داشت. امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «از خشم دوست خود کناره بگیر و رضایت او را بدست آور و به دستوراتش عمل کن.» (داراسلام ج3ص234)

بی احترامی کردن

بی احترامی کردن باعث قطع شدن دوستی می شود و اصل دوستی احترام است. هر کس به برادر مسلمان خویش به بدی اشاره کند، فرشتگان بر او لعنت می‌کنند تا اینکه او را غمگین می‌سازند. (مصادقه الاخوان ص77-79)

توقع بی جا

انسان هایی که توقع بیجا دارند نمی تواند دوستان خوبی باشند و باید سطح توقعات معقول و منطقی باشد. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «بهترین برادر کسی است که تمام حقوق خود را از برادر خود نخواهد.» (داراسلام ج3ص311) و یا امام صادق علیه السلام فرمودند: «مبادا از برادران خویش حاجتی بخواهید و نپذیرند و شما خشمگین شوید.» (مصادقه الاخوان ص55)

امانکته مهم اساسی در دین اسلام آن است که شخص باید همیشه به خداوند امید داشته باشد و به غیر از خداوند توکل نکند. انسان هایی که به غیر از خدا توکل می کنند، جز سرخوردگی چیزی نخواهد دید. سه چیز افتخار مؤمن و زیور او در دنیا و آخرت است: نمازآخر شب، نا امیدی از آنچه مردم دارند و ولایت امام از آل محمدصلی الله علیه و آله . (داراسلام ج3ص234)

امام صادق علیه السلام فرمودند: «اگر خواهی چشمت روشن شود، به خیر دنیا و آخرت برسی از آنچه مردم دارند قطع طمع کن.» (داراسلام ج2ص234)

از این احادیث و روایات می توان متوجه شد که انسان از نظر روحی به یک رفیق و همدم احتیاج دارد، اما این همدم باید ویژگی های زیادی داشته باشد تا بتوان روی او حساب کرد و او را درست دانست. اسلام با راهکارهای متفاوت انسان را به سر منزل مقصود برای رسیدن به موفقیت هدایت کرده است.

نرگس زارعی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان