آیت الله سیدعبدالحسین لاری و نهضت مشروطیت
چکیده: درباره حیات سیاسی و فكری آیت الله لاری تاكنون پژوهشی مستقل انجام نشده است. این در حالی است كه به گواهی اسناد بر جای مانده، این منطقه در جریان نهضت مشروطیت و حداقل در برهه ای از آن به عنوان مركز ثقل سیاسی فارس عمل می كرده و تحولات فارس و بنادر متأثر از سیاست های اجرایی آیت الله لاری بوده است. این مقاله در حد وسع خود به این موضوع می پردازد.
آیت الله سیدعبدالحسین لاری در سال 1264 قمری در نجف اشرف متولد گردید. سید در محیط علمی نجف و در محضر استادانی همچون آیت الله العظمی سید محمد حسن شیرازی معروف به میرزای شیرازی (م 1312 ق) و شیخ محمدحسن كاظمی و مولا محمد معروف به فاضل ایروانی و شیخ لطف الله مازندرانی و ملاحسینعلی همدانی حاضر شده و از ایشان كسب علم نمود. او در سال 1309 قمری، به دعوت تجار لارستانی به سرپرستی حاج علی وكیل و بنا به توصیه میرزای شیرازی به لارستان وارد و در مركز منطقه، شهر لار ساكن شد. منطقه لارستان به دلیل واقع شدن در مسیر تجاری بنادر لنگه و عباسی به طرف مركز ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. مهاجرت سید به ایران و حمایت شدید مردم فارس از او، منجر به شكل گیری نهضتی گردید كه هنوز در یاد و خاطره ی مردم جاری و زبانزد می باشد. درباره حیات سیاسی و فكری آیت الله لاری تاكنون پژوهشی مستقل انجام نشده است. این در حالی است كه به گواهی اسناد بر جای مانده، این منطقه در جریان نهضت مشروطیت و حداقل در برهه ای از آن به عنوان مركز ثقل سیاسی فارس عمل می كرده و تحولات فارس و بنادر متأثر از سیاست های اجرایی آیت الله لاری بوده است. آیت الله لاری با ورود به لار به تأسیس حوزه ی علمیه دست زد كه در آن نیروهای بسیاری از نواحی گوناگون جنوب ایران شركت كرده و مباحث علمی و سیاسی او را فرا می گرفتند. او از این طریق توانست كارهای سیاسی ـ مذهبی قدرتمند و با نفوذی را برای نهضت آماده سازی كند. شاگردان او از نواحی داراب، جهرم، فسا، شیراز، بوشهر، عباسی، كرمان، سیرجان، بندر لنگه و حتی خارج از مرزهای ایران ـ هندوستان ـ در حوزه علمیه لار گرد هم آمده ضمن فراگیری مفاهیم دینی، با نظرات سیاسی استادشان آشنا می شدند.سید از همان ابتدا با برقراری نمازجمعه و قرائت خطبه سیاسی جبهه گیری خویش را علیه حاكمیت قاجاری آشنا ساخت. كتاب او با نام آیات الظالمین در سال 1314 قمری در شیراز به چاپ رسید. او در این رساله با استفاده از منابع فقهی و آیات قرآنی،مبانی گرایش و عمل به ظلم را در جامعه بررسی و نهایتا سلطنت را فاقد هر گونه مشروعیت دانسته، سیستم سیاسی قاجاریه را منطبق و همسو با ظلم می داند. اصول علمی سیاست سید در منطقه همراه با واقع گرایی و كاربرد سیاست های تبلیغی وسیع، توانست در مدتی كوتاه پایگاه اجتماعی گسترده ای را برای او و یارانش فراهم آورد. این امر در حالی بود كه خاطره ی مظالم رفته بر مردم توسط حكام محلی لارستان و تحولات اجتماعی آستانه مشروطیت در ایران آن روزگار، روز به روز فاصله نیروهای قدرتمند اجتماعی ـ تجار و كسبه مردم ـ را از حاكمیت سنتی و رسمی بیشتر نموده و جامعه را آبستن حوادثی نمود كه در هنگام وقوع، با نام قیام سید عبدالحسین لاری معروف در ادبیات سیاسی ایران راه یافت. با این زمینه ها هنگامی كه مركز استان فارس، در جریان نهضت مشروطیت به دو نیروی مستبد و مشروطه خواه تقسیم شده بود، به دلیل عدم حمایت مطلق روحانیت شیراز از مشروطه خواهان سید و یارانش به دعوت انجمن ملی فارس به شیراز وارد شده و حمایت علنی و همه جانبه یخود را از مشروطه خواهان آغاز نمود. سید توانست در درگیری های شیراز شركت كرده و نیروی پنج هزار نفری را به عنوان چریكهای لاری رهبری نماید. با حمایت نیروهای قشقایی به رهبری صولت الدوله و با یاری تجار شیراز و همراهی معدود عناصر روشنفكر،جبهه قدرتمند مشروطه خواهان در شیراز شكل گرفت. در این میان نقش سیدعبدالحسین لاری و صولت الدوله قشقایی به عنوان رهبری فكری ـ نظامی بارزتر از دیگران جلوه می نمود. سید با استفاده از تمامی نیروهای خویش توانست حوزه تسلط و نفوذ فكری ـ سیاسی خویش را تا بوشهر در غرب و كرمان در شرق گسترش دهد. این امر در حالی بود كه سید در فارس، به شدت از سوی صولت الدوله قشقایی و تجار شیراز و روحانیت آن دیار حمایت می شده است و حوزه علمیه نجف بارها حمایت علنی خویش را از مبارزات او اعلام كرده، در پیشبرد اهدافش او را همراهی می كردند. با این پشتوانه و با توانایی فكری فوق العاده سید رساله های سیاسی خویش را با عناوین مشروطه مشروعه و قانون در اتحاد دولت و ملت و قانون اداره یبلدیه در مطبع محمدی و اسلامیه شیراز به چاپ رساند و با این عمل وارد حوزه فكری اندیشه گرانی گردید كه درباره رژیم سیاسی جدید ـ مشروطیت ـ اظهار نظر می كردند.اساس فكری نمایانده شده در این رسایل ساده و برگرفته از تفكری اصولگرا و در عین حال كوبنده است. او در تمامی نوشته هایش لحنی تند و سازش ناپذیر با كلیه جنبه های ظلم در جامعه به خود می گیرد،او با تمام وجود از مشروطه و مجلس ملی اسلامی آن حمایت می كند. و باین ترتیب در سلك روحانیون مشروطه خواه قرار می گیرد، اگر چه اصول فكری و برداشت های ذهنی او به اندیشه ی گروه هوادار مشروطه مشروعه نزدیك تر می باشد. اندیشه سیاسی او كمتر مورد توجه و تتبع پژوهشگران ایرانی قرار گرفته است. اقدامات سیاسی و فكری او در فارس باعت واكنش شدید شاه مستبد گشته و آن گاه كه محمدعلی شاه مجلس را به توپ بست فرمان حمله به لارستان و دستگیری سید را صادر نمود. مجری این دستور كسی جز نصرالدوله قوام الملك نمی توانست باشد. قوام با استفاده از نیروهای خود در حالی كه سرداران سید در بیرون از منطقه لارستان مشغول عملیات نظامی بودند،به شهر بی دفاع لار حمله ور گردید. آصف الدوله حاكم وقت فارس و حبیب الله قوام رهبر ایلات خمسه و مستبد مشهور،تحت فشار شدید مردمی،خواهان بازگشت نصرالدوله قوام شدند. حوزه علمیه نجف در قبال این حمله واكنش شدیدی از خود نشان داده و حمایت علنی خویش را از اقدامات سید اعلام نمود. این امر نشانگر نفوذ سید در محافل علمی ـ سیاسی آن روزگار می باشد. فتح تهران به دست نیروهای انقلابی و پایان عصر استبداد دوران انزاوی سید را به دنبال داشت. اگر چه نیروهای قشقائی و لاری در جریان استبداد صغیر حداكثر تلاش خود را در اعاده ی آزادی و مشروطیت به كار بردند، اما در فضای سیاسی حاكم بعد از این دوره در فارس بیشترین صدمات را متحمل گردیدند. این تحول جبهه بندی مستقیم نیروهای مشروطه خواه و مستبد فارس را به دو دسته قوام الملك ـ ضیغم الدوله قشقایی ، ایلات خمسه و مستبدین علیه صولت الدوله قشقایی و سیدعبدالحسین لاری شكل داد و با حمایت سیاسی مركز ـ با فشار نیروهای بختیاری ـ از آن پس كف ترازوی قدرت به نفع مستبدین فارس سنگین تر می شد. بدون این كه به جزئیات چگونگی افول قدرت سیاسی مشروطه خواهان فارس پرداخته شود، بایستی اضافه كرد كه سیدعبدالحسین لاری در حالی كه با شهادت شیخ زكریا در سال 1331 قمری و كشته شدن سید حاجی بابا بیرمی و حاج غلامحسین خان واروی در سال 1330 قمری بهترین یارانش را از دست داده بود،با توطئه های همه جانبه دشمنان رو به رو گشته و محل زندگیش دو بار در طی سالهای 1329 و 1332 قمری غارت گردید، تهاجم دومی معروف به درگیری كورده آخرین بازمانده یاران سید را از اطراف او پراكند و او ابتدا در جوار هم سنگرش صولت الدوله و از آن پس به حال تبعید،در جهرم به سر برد. هر چند در جریان جنگ جهانی اول از پای نایستاده و با صدور احكام جهاد علیه نیروهای متجاوزگر به نیروهای قشقایی و تنگستانی، تحرك تازه ای را در مبارزین به وجود آورد. در اواخر عمر از سوی مقامات دولی ـ و با توصیه خاندان با نفوذ قوامیها ـ به شدت تحت نظر بوده و امكان هر گونه تحركی را از او گرفتند. به هر حال نهضتی كه با نام او در آمیخت به مدت بیش از ده سال بین سال های 1323 تا 1333 قمری، بزرگترین تحول سیاسی در فارس به شمار می رفت و او با رهبری خویش توانست بسیاری از آرمان های انقلاب را ـ هر چند در كوتاه مدت ـ به ثمر رساند. او در جبهه فكری نیز فعالیتی خستگی ناپذیر از خود نشان داده و بیش از 35 اثر تحقیقی فقهی ـ سیاسی از خود بر جای گذاشته است. در تمام عمر خویش حتی برای لحظه ای با قدرتمندان كنار نیامده و همیشه با آنان در ستیز بود. اگر بتوان شخصیت سید را در یك جمله خلاصه كرد، شاید جمله ی او انسانی ظلم ستیز، صادق و كوبنده بود مناسبتر از دیگر واژه ها باشد. صفاتی كه تا آخرین لحظات عمر ـ جمعه چهارم شوال 1342 هجری قمری ـ با او همراه و قرین بود.
پژوهشگر: وثوقی، محمدباقر
لینک مطالب مرتبط:
شهادت آیة الله شیخ فضل الله نوری
