چرا تحولات سوریه اغتشاش است؟

به ‌منظور تبیین این تحولات و آگاهی از تفاوت‌های حوادث جاری در سوریه با آنچه در سایر کشورها در جریان است، رخدادهای سوریه را کالبد شکافی کرده و در این راه توجه به نکات و محورهای زیر ضروری به نظر می‌رسد:

1- نوع و محتوای شعارهای معارضه و مخالفان

- در سوریه شعارهای طایفه ای و فرقه ای داده می شود، درحالی که این‌گونه شعارها در مصر، تونس، لیبی، یمن و بحرین مطرح نشده است.

- در تظاهرات معارضان و مخالفان سوری، شعارهای لمپنی و مستهجن داده شده که این‌گونه شعارها حتی با مخالفت برخی از جریان‌های معارض سوری روبه ‌رو شده است. تبدیل شعارها و مطالبات به فحاشی و الفاظ رکیک ماهیت برخی از جریان معارضه دولت سوریه را نشان می‌دهد.

- در کشورهای عربی شعارهای مطرح شده اغلب مرتبط با خواسته ها و مطالبات مردمی داخلی بوده و تا حدودی ارتباطی با مسائل سیاست خارجی این کشورها نداشته است، به طور مثال در تظاهرات مردمی در تونس، مصر، بحرین و یمن حجم شعارها علیه رژیم صهیونیستی و آمریکا و آنچه مرتبط به رویکرد و سیاست خارجی کشورهای نامبرده داشته، اندک بوده است؛ در حالی‌ که اغلب شعارهای مطرح شده در سوریه با مسائل خارجی و سیاست خارجی این کشور ارتباط پیدا می‌کند و علیه کشورهای متحد سوریه سر داده شده است. معارضان سوری شعارهایی به سود ترکیه، قطر و حتی آمریکا نیز مطرح سر داده اند.

2- نقش عامل خارجی در تحولات سوریه

- در اغلب کشورهای عربی به استثنای لیبی، نقش عامل خارجی به سود رژیم های عربی بوده، اما در نمونه سوریه دخالت عامل خارجی پر رنگ تر و از آغاز بحران حضور و نقش عامل خارجی در روند تحولات این کشور سنگین و فعال بوده است.

- عامل خارجی در شکل گیری و هدایت معارضان سوری مهمترین نقش را ایفا کرده است، اگرچه مردم و میهن پرستان سوری با دخالت عامل خارجی در کشور خود به شدت مخالف هستند، ولی همین عامل نقش مهمی در تحریک و هدایت مخالفان خارج نشین دارد.

- حمایت مالی، لجستیکی، رسانه ای عامل خارجی نقش مهمی در تشدید تنش‌ها در سوریه داشته است.

- عامل خارجی تا آخرین لحظه از رژیم های مبارک، بن علی، علی عبدالله صالح و آل خلیفه دفاع کرد و مانع از فروپاشی این رژیم ها شد، ولی در مورد سوریه این عامل خارجی به دنبال تغییر نظام سیاسی دمشق است.

- نقش عامل خارجی ( منطقه ای و فرا منطقه ای) در تمام ابعاد، زمینه ها و زوایای مختلف رخدادهای سوریه فعال و قابل ملاحظه است و دولت سوریه با ظرفیت ها و توانمندی های ذاتی و درونی خود و حمایت های متحدانش تا اکنون توانسته است در قبال فشارهای عامل خارجی به خوبی مقاومت کند.

3- جریان‌های اسلامی و سلفی

- در خیزش های مردمی تونس و مصر، جریان‌های اسلامی و حضور آنها در این خیزش ها به عنوان مترسک و خط قرمز مطرح بوده و عامل خارجی تلاش داشت، جوانان معارض را از گروه های اسلامی و جریان‌های مذهبی بهراساند. همزمان رسانه های گروهی غرب نیز جهان عرب را با خطر جریان‌های اسلامی و رسیدن آنها به قدرت می ترساند. در حالی که غرب دست جریان‌های سلفی و اسلامی افراطی در سوریه را باز گذاشته و دیگر معارضان سوری را به اتحاد و ائتلاف با این جریان‌های تشویق می کند.

- جریان‌های سلفی و اسلام‌گرای سیاسی افراطی در سوریه از نهادها و موسسات مذهبی سوء استفاده می کنند و آنها را در خدمت منویات و اهداف سیاسی خود قرار داده است.

4- حجم و کمیت تحولات سوریه

در خیزش‌های مردمی کشورهای عربی ، تظاهرات گسترده و متمرکز بوده، ولی در سوریه تظاهرات و اقدامات مخالفان پراکنده و کم حجم بوده است. تاکنون معارضان سوری نتوانسته اند، جمع قابل توجهی از هواداران خود را بسیج و جمع آوری کند.

5- جغرافیا ی فعالیت معارضه در سوریه

- در تمام کشورهای عربی جغرافیای خیزش‌های مردمی در شهرها به ویژه کلان شهرها مانند پایتخت کشورهای پرجمعیت بوده است، ولی در سوریه پس از گذشته هفت ماه از این بحران سیاسی معارضان موفق به بسیج و برگزاری تجمعات اعتراض آمیز در دمشق، حلب و کلان شهرهای سوریه نشده اند.

- معارضان بارها و بارها اعلام کرده‌ اند که در کشاندن تظاهرات به دمشق، پایتخت و حلب به‌ عنوان قلب اقتصاد سوریه ناموفق بوده اند.

- در سوریه کانون‌ های اعتراض ها و فعالیت های مخالفان و معارضان اغلب در مناطق مرزی (مرز با اردن، عراق و ترکیه) و در شهرهای کوچک و حومه کلان شهرها متمرکز بوده است که در نوع خود با دیگر تحولات رخ داده در تونس و مصر و لیبی، بحرین و یمن متفاوت بوده است.

6- دیدگاه دانشگاهیان و محافل روشنفکری و آکادمی سوریه درباره تحولات

- در اغلب کشورهای عربی به ویژه مصر، تونس و بحرین، دانش آموزان، دانشجویان و نهادهای اموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و مراکز علمی موتور محرک خیزش و اقدامات اعتراض آمیز بوده اند، ولی در سوریه جریان معارضان هنوز موفق به جذب و تحریک قشر دانشجویان، روشنفکران و تحصیل کردگان نشده است.

- دانشگاه ها و مراکز آموزشی و علمی سوریه پس از هفت ماه بجران روند عادی خود را طی می کنند و حتی یک روز نیز تعطیل نبوده اند و وضعیت تدریس و امتحانات مانند گذشته عادی و طبیعی است.

7-  نقش عامل ایدئولوژیک در تحولات سوریه

از جمله شاخص های بارز خیزش های جهان عرب یا بهار عربی کم رنگ بودن نقش عامل ایدئولوژیکی بوده است، ولی در سوریه استثنائی که وجود دارد، حضور عامل ایدئولوژیک و چیرگی گفتمان طایفه ای پر رنگ است که ماهیت حوادث سوریه را از دیگر تحولات شمال آفریقا و کشورهای عربی متمایز می کند.

8- طیف بندی جریان معترض سوریه

- در خیزش مردمی مصر، تونس، لیبی و یمن رنگ و بوی گرایش ایدئولوژیکی کم رنگ و اندک بوده است، ولی در نمونه سوری آن عنصر ایدئولوژیکی و گفتمان طایفه ای غالب است.

- در تاریخ معاصر جهان عرب دو جریان اخوانی و سلفی (با انواع طیف های آن) با دلایل عقیدتی و گفتمانی از هم جدا و همواره در حالت تضاد و تقابل  بسر می بردند، ولی در سوریه جریان اخوانی و جریان سلفی در جبهه ائتلافی مشترک علیه نظام سیاسی دمشق فعالیت می کنند.

- تنها در سوریه، نوع ائتلاف جریان های معارض مصلحتی بوده و این ائتلاف میان جریان اسلامی از نوع تندروها و لیبرال های معارض به چشم می خورد. معارضان لیبرال و لائیک غرب نشین سوریه هم اکنون متحد و شریک جریان اخوانی های سوریه شده اند.

9- نقش ارتش در تحولات سوریه

- در خیزش های مردمی مصر و تونس، ارتش بی طرفی خود را اعلام کرده و گاهی به عنوان حامی مطالبات مردمی ظاهر شده است و مخالفان علیه ارتش شعار و اقدام منفی انجام نداده اند، ولی در سوریه و در همان آغاز بحران مخالفان علیه ارتش شعار منفی سردادند و علیه این نهاد و وابستگی آن به دولت بشار اسد مقالات زیادی نوشتند.

-  در نمونه اعتراض های مردمی در اغلب کشورهای عربی علیه ارتش اقدام خشونت آمیز و مسلحانه نشده، ولی در نمونه سوریه مخالفان دولت سوری علیه ارتش و نیروهای امنیتی اقدامات نظامی و خشونت آمیز انجام دادند.

10- شیوه کار رد مخالفان در تحولات سوریه

در نمونه مصری، تونسی، یمنی و بحرینی شیوه مبارزه مخالفان و معارضان مسالمت آمیز و سیاسی بوده، ولی جریان معارضان سوری در خارج، از همان آغاز سقف مطالبات و شیوه مبارزاتی خود را به سمت و سوی براندازی دولت سوریه با شیوه نظامی و خشونت آمیز سوق داده اند، این در حالی است که جریان معارض سوریه در داخل که مستقل و تحت تاثیر عامل خارجی نبوده، شیوه سیاسی و مبارزه مسالمت آمیز اتخاذ کرده و هنوز نیز به دنبال اصلاحات بدون خشونت است.