راه مصونیت در برابر لقمه حرام
(لقمه حرام زیر ذره بین – 10)
در قسمتهای قبل در مورد لقمه حرام و نقش آن در روح و روان و آخرت انسان سخن گفتیم و اینک در آخرین قسمت از این مجموعه به دستور العمل هایی می پردازیم که نقشی مهمی در بازدارندگی انسان از این پدیده شوم ایفاء می کنند. چرا که در پایان هر انذاری می بایست راه حلی هم برای دوری گزیدن و یا خلاصی از آن حرام ارائه شود تا پس روشن شدن ضرورت دوری از آن روش دوری از آن نیز آموزش داده شود؛ در غیر اینصورت افراد می دانند که باید پرهیز کنند اما راه و روش آن را نمی دانند و این نقیصه ای بزرگ خواهد بود.
برای رفع این نقیصه توجه و تفکر در امور زیر پیشنهاد می شود که به فراخور حال افراد یکی، برخی و یا همه آنها می تواند روش خوبی برای پرهیز انسان از آلودگی به مال حرام باشد.
یاد قیامت
قرآن کریم ریشه تمام مصایب و گناهان را فراموشی و غفلت از قیامت می داند و می فرماید:
إِنَّ الَّذینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِسابِ (26- ص)؛ بىتردید كسانى كه از راه خدا منحرف مىشوند و خود را آلوده به گناه می کنند به عذابی سخت گرفتار خواهند شد و این نیست مگر آنکه آنها روز حساب را فراموش كردهاند.
از این رو می توان یاد قیامت و روز حساب را یک از مهمترین عوامل بازدارنده گناه به خصوص پرهیز از مال حرام دانست.
پرداخت وجوهات شرعی
کسی که خود را مقید به پرداخت وجوهات شرعی کند به طور طبیعی از بخش عمده از حرامهای مالی در امان می ماند. زیرا با پرداخت این وجوه، عملا دارایی خود را از مال دیگران که به صورت خمس، زکات و ... به مال او آمیخته بود پاک کرده و به این ترتیب مانع ورود مال حرام یا همان لقمه حرام در زندگی خود می شود.
برخورد منطقی با مال حرام
از راهکارهایی که سبب مصون ماندن انسان در برابر لقمه حرام می شود این است که وقتی در برابر مال حرام قرار گرفت با خود بگوید: این مال، مال من نیست؛ پس تصرّف در این مال برای من حرام است. من تنها مجاز به تصرف و در اختیار گرفتن مالی را دارم که خداوند متعال اجازه آن را به من داده است.
کور کردن چشم طمع
از عواملی که سبب می شود انسان به حلال اکتفا نکرده و چشم به حرام بدوزد و برای دستیابی به آن انواع مکر و حیله را به کار ببرد نداشتن روحیه قناعت و برعکس داشتن حرص و طمع است.
ضدّ قناعت، طمع و حرص است كه این حالت، بسیاری را دچار حرام و پایمال كردن حقوق دیگران كرد و در نهایت آنها را به خاك سیاه نشاند و آبروى آنها را بر باد داد.
اینها همه از عوارض طمع است. كسى كه داراى بیمارى طمع است، علاقه دارد كه یك روزه ثروتمند شود و ثروت انبوهى را به دست بیاورد. به این منظور مجبور مىشود خود را به مكر، حیله، كلاهبردارى و نیرنگ آلوده كند.
برای مصون ماندن از لقمه حرام و عوارض ناگوار دنیوی و اخروی آن باید نفس را وادار کرد تا به حلال قانع باشد و به بیش از آن چشم طمع ندوزد. ناگفته پیداست که این امر غیر داشتن هدف و تلاش برای رسیدن به آن از راه شرعی می باشد.
لقمه حرام سهمیه حلال را می پراند
امام صادق علیه السلام فرمود:
إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْخَلْقَ وَ خَلَقَ مَعَهُمْ أَرْزَاقَهُمْ حَلَالًا طَیِّباً فَمَنْ تَنَاوَلَ شَیْئاً مِنْهَا حَرَاماً قُصَّ بِهِ مِنْ ذَلِكَ الْحَلَالِ. (کافی5/81)
خداى بزرگ خلایق را آفرید، و براى آنان روزى حلال و پاكیزه نیز آفرید. پس اگر کسی بخشی از آن را از راه حرام به دست آورد و مصرف كند؛ از قسمت حلال روزى او كاسته خواهد شد.
استاد انصاریان می نویسد: ذرّهاى حرام در مدار رزق الهى قرار ندارد. اینهایى كه حرام مىخورند، آیا از حلال روزى آنان مقدر نشده است؟ روایات مىگویند: چرا. در قیامت نشانش مىدهند كه در طول سال چقدر حرام خورده است، در حالى كه چقدر از حلال روزى او كرده بودهاند و او به جاى این كه به دنبال حلال برود، به دنبال حرام رفته است.
جالب اینجا است كه هیچ چیزى اضافهتر از حلال نیز نصیب او نشده، همان مقدار حلال را از طرق حرام به دنبالش رفته و فقط بارى به دوش خود گذاشته است؛ چون به مردم ظلم كرده و با دست خود راهى به طرف جهنّم به روى خود باز كرده است و الا اگر به دنبال حرام نمىرفت، خدا حتماً حلال را از كانالهاى كسب، كار، زحمت، صنعت، هنر، كشاورزى و تجارت به او مىرساند.(حلال و حرام مالی/232)
توجه به آیه 6 سوره هود علیه السلام
خداوند متعال در این آیه خود را متکفل تامین روزی خلایق و بندگان خود معرفی می کند و می فرماید: وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها؛ هیچ جنبدهاى در زمین نیست مگر اینكه روزىِ او بر عهده خداست.
توجه به این دسته آیات، ایمان و اعتماد به خدا و نیز روحیه قناعت و اکتفا به دستاورد حلال و موجود را در انسان قوت می بخشد و سبب می شود تا فکر و دست انسان به سمت لقمه و کسب حرام، متمایل هم نشود.
بداند که عالَم تحت تسلط و اداره خداوند متعال است
اگر کسی باور کند که عالَم به طور کامل در دست قدرت خداوند متعال است و جز او موثر مستقلی در عالم وجود ندارد آنگاه آنچه را که با تلاش از راه حلال به دست می آورد روزی خدا می داند و به بیش از آن هم چشم نمی دوزد.
حضرت امام (ره) در کتاب اسرارالصلاة می نویسد:
هر كسى كه كارها را از اسباب آن ببیند و آنها را مؤثر بداند و در امور به تدبیر و حول و قوه خود بنگرد و به قدرت و نیروى خود متكى باشد؛ چنین كسى هر چند هم كه ركوعش طولانى باشد و به جاى سه مرتبه صد مرتبه سبحان اللّه بگوید، حقیقت ركوع را به جا نیاورده و خدا را به تنزیه ركوعى منزه ندانسته است؛ حقیقت ركوع و روح آن به این است كه قلب بنده بر صفت توكل و عمل او عمل متوكلین باشد و در عالم وجود، مدبر و فاعل مستقلى به جز ذات پاك ذو الجلال نبیند و از اینكه براى خود حول و قوهاى قائل باشد تبرى بجوید و اگر به كسب مىپردازد و به اسباب روى مىآورد از جهت اینكه خداوند به انجام این امور امر نموده باشد، چنین كسى، دیگر در كسب و كار خود حریص نخواهد بود و مال حرام كه بماند كه از مال شبهه ناك هم حذر خواهد نمود و جز براى خدا و به امر خدا؛ نه چیزى خواهد گرفت و نه خواهد بخشید؛ بلكه انفاق و امساك براى چنین كسى یكسان و بلكه وجود و عدم و فقر و غنا برایش مساوى خواهد بود و در این صورت است كه خدا خود تدبیر امور چنین بندهاى را بر عهده مىگیرد و او را هرگز به غیر وا نمىگذارد. (أسرارالصلاة/ 421)
پیشگر
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
