بیان قرآن پیرامون تجسم اعمال

هر كردارى كه انسان انجام مى دهد، یك صورت دنیوى دارد كه ما آن را مشاهده مى كنیم، و یك صورت اخروى دارد كه هم اكنون در دل و نهاد عمل نهفته است و روز رستاخیز پس از تحولات و تطوراتى كه در آن رخ مى دهد شكل كنونى و دنیوى خود را از دست داده و با واقعیت اخروى خود جلوه مى كند و باعث لذت و فرح عامل یا آزار و اندوه وى مى گردد.

روز قیامت، برای رسیدگی به حساب و كتاب مردمان ، شخصی را در پیشگاه خداوند حاضر می كنند. نامه اعمالش را به دستش می دهند و به او می گویند: اقرا كتابك: نامه اعمالت را بخوان. هنگامی كه نامه اعمالش را می خواند، می بیند از كارهای خیری كه در دنیا انجام داده، چیزی در آن نوشته نشده است. از این رو می گوید: خدایا! این نامه اعمال من نیست، زیرا كارهای نیك خود را در آن نمی بینم. در پاسخ به او گفته می شود: آری، تو در دنیا نیكی های بسیاری انجام دادی. خدای تو اشتباه نمی كند و كردار تو را فراموش نكرده است ولی كارهای نیك تو به سبب غیبت كردن از مردم از میان رفت و نابود شد. آری، نیكی كردی ولی غیبت هم داشتی. آنچه از طاعات می كردی، می دیدیم و آنچه از غیبت می گفتی، می شنیدیم. پس نیكی های تو را به آن كسانی دادیم كه از آنها غیبت می كردی.

حال، تو به سبب غیبت كردن از ایشان به دوزخ می روی و ایشان به سبب نیكی های تو به بهشت می روند. پس شخص دیگری را در پیشگاه خداوند حاضر می كنند و نامه اعمالش را به دستش می دهند و می گویند: بخوان. وقتی نامه عملش را می خواند در آن نیكی های بسیاری می بیند كه خودش انجام نداده است. پس می گوید: پروردگارا! این نامه عمل من نیست؛ زیرا نیكی هایی را كه در آن نوشته شده است، من به جا نیاورده ام. در پاسخ به او می گویند: اینها كارهای نیك فلان شخص است كه در دنیا از تو غیبت كرده و حالا در عوض، نیكی هایش به تو داده شده است. (بحارالانوار، ج 72، ص 259 )

آن چه را انسان در این جهان انجام داده است در جهان دیگر به صورتى متناسب با آن جهان نمودار مى گردد و انسان آن را مى بیند. به عبارت دیگر: پاداش ها و كیفرها، نعمت ها و نقمت ها، فرح و سرور، درد و شكنجه، همان حقائق اعمال دنیوى انسانها است كه در حیات اخروى خود را نشان مى دهند.

و به دیگر سخن، هر كردارى كه انسان انجام مى دهد، یك صورت دنیوى دارد كه ما آن را مشاهده مى كنیم، و یك صورت اخروى دارد كه هم اكنون در دل و نهاد عمل نهفته است و روز رستاخیز پس از تحولات و تطوراتى كه در آن رخ مى دهد شكل كنونى و دنیوى خود را از دست داده و با واقعیت اخروى خود جلوه مى كند و باعث لذت و فرح عامل یا آزار و اندوه وى مى گردد.

بنابراین، جزاء اعمال هر انسانى عین اعمال او خواهد بود. و در این جمله ذره اى مجازگویى نیست، و چیزى در محكمه عدل خداوند، بهتر از این نیست كه عین عمل انسان را به خود انسان بازگردانند. از این مطلب در اصطلاح علمى به «تجسم اعمال» تعبیر آورده مى شود.

تجسم اعمال در آیات قرآن کریم

آیات متعددى در قرآن بر این مطلب گواهى مى دهند كه به چند نمونه آن اشاره مى كنم:

«یَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْس مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْر مُّحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوء تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَهَا وَبَیْنَهُ أَمَدَما بَعِیدًا... ;(آل عمران،30) روزى كه هر انسانى هر كار نیكى كه انجام داده است، نزد خود حاضر مى یابد، و هر كار بدى را كه انجام داده است نیز، حاضر و آماده مى یابد، و آرزو مى كند كه میان او و آن عمل ناروا فاصله مكانى یا زمانى بسیارى وجود مى داشت».

«إِنَّ الَّذِینَ یَكْتُمُونَ مَآ أَنزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتَـبِ وَ یَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَنًا قَلِیلاً أُولَـئِكَ مَا یَأْكُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّار;(بقره،174) كسانى كه به خاطر به دست آوردن مالى اندك، آیات الهى را كتمان مى كنند، چیزى جز آتش در شكم خود جاى نمى دهند»; «إِنَّ الَّذِینَ یَأْكُلُونَ أَمْوَ لَ الْیَتَـمَى ظُـلْمًا إِنَّمَا یَأْكُلُونَ فِى بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا;(نساء،10) آنان كه از روى ستم اموال یتیمان را مى خورند در حقیقت آتش مى خورند و در آینده وارد دوزخ خواهند شد».

صریح این دو آیه اخیر آن است كه آن چه را افرادى از راه كتمان حقائق الهى و یا از راه ستم بر یتیمان به دست آورند در حقیقت آتشى را در درون خود جاى مى دهند. شكى نیست كه صورت ظاهرى و دنیوى اموال یاد شده آتش نبوده، بلكه به صورت انواع لذت هاى دنیوى نمودار مى باشند.

بنابراین، باید بگوییم این گونه اموال صورت دیگرى دارد كه اكنون از چشم ظاهر بین انسان پوشیده است ولى در سراى دیگر كه حقائق پنهان آشكار مى گردد، چهره واقعى این اعمال نمایان گردیده و آن چیزى جز آتش و عذاب خداوندى نیست. آیات چهل و نه سوره توبه و آیه دوازده سوره حجرات نیز مؤید مطالب فوق است.

رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) مى فرماید: «از ستمگرى بپرهیزید; زیرا ظلم و ستم در روز قیامت به صورت تاریكى ها نمایان خواهند شد».( اصول كافى، كلینى(ره)، ج 2، ص 332)

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان

منبع :

پرسمان قرآنی

اندیشه قم