تبیان، دستیار زندگی

عقيده مسلمان به اصول دين بايد از روي آیت الله سیستانی: بصيرت باشد و نمي تواند در اصول دين تقليد نمايد، يعني گفته كسي را كه علم به آنها دارد به صرف اين كه او گفته است قبول كند. ولي چنانچه شخص به عقايد حقه اسلام يقين داشته باشد و آنها را اظهار نمايد هر چند از روي بصيرت نباشد آن شخص مسلمان و مؤمن است و همه احكام اسلام و ايمان بر او جاري مي شود. واما در احكام دين - در غير ضروريات و قطعيات - بايد يا مجتهد باشد كه بتوانداحكام را از روي دليل به دست آورد يا... دليل باشد، ولي در احكام غير ضروري دين بايد يا مجتهد باشد كه بتواند احكام را از روي دليل به دست آورد،يا از مجتهد تقليد كند، يعني به دستور او رفتار نمايد، يا از راه احتياط طوري به وظيفه خود عمل نمايد كه يقين كند تكليف خود را انجام داده است ، مثلا اگر عده اي از مجتهدين عملي را حرام مي دانند و عده ديگر مي گويند حرام نيست ، آن عمل را انجام ندهد، و اگر عملي را بعضي واجب و بعضي مستحب مي دانند آن را بجا آورد. پس كساني كه مجتهد نيستند و نمي توانند به احتياط عمل كنند واجب است از مجتهد تقليدنمايند.

تقليد در احكام عمل كردن به دستور مجتهد است . و از مجتهدي آیت الله سیستانی: مي توان تقليد كرد كه مرد و بالغ و...بايد تقليد كرد كه مرد و بالغ و عاقل و شيعه دوازده امامي و حلال زاده و زنده وعادل باشد. آیت الله سیستانی: و عادل كسي است كه كارهايي را كه بر او واجب است ، بجا آورد و كارهايي را كه بر او حرام است ترك كند. و نشانه عدالت اين است كه در ظاهر، شخص خوبي باشد كه اگر از اهل محل يا همسايگان او يا كساني كه با او معاشرت دارند حال اورا بپرسند، خوبي او را تصديق نمايند. و در صورتي كه اختلاف فتوا بين مجتهدين درمسايل محل ابتلا ولو اجمالا معلوم باشد، لازم است مجتهدي كه انسان از او تقليدمي كند اعلم باشد، يعني درفهميدن حكم خدا از تمام مجتهدهاي زمان خود تواناترباشد. و نيز بنابر احتياط واجب بايد از مجتهدي تقليد كرد كه حريص به دنيا نباشد و از مجتهدين ديگر اعلم باشد، يعني در فهميدن حكم خدا از تمام مجتهدين زمان خود استادتر باشد.

مجتهد و اعلم را از سه راه مي توان شناخت : اول : آنكه خود انسان يقين كند، مثل آنكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد. دوم : آنكه دونفر عالم عادل كه مي توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند مجتهد بودن يا اعلم بودن كسي را تصديق كنند، به شرط آنكه دو نفر عالم عادل ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند. آیت الله سیستانی: و ظاهر اين است كه اجتهاد يا اعلميت كسي به گفته يك نفر كه مورد وثوق باشد نيز ثابت مي شود. سوم ... سوم : آنكه عده اي از اهل علم كه مي توانند مجتهد و اعلم را تشخيص دهند و از گفته آنان اطمينان پيدا مي شود، مجتهد بودن و يا اعلم بودن كسي را تصديق كنند.

آیت الله سیستانی: اگر اختلاف بين دو مجتهد يا بيشتر در مسايل محل ابتلا ولو اجمالا معلوم واعلم بودن بعضي از بعض ديگر نيز معلوم باشد ولي شناختن اعلم ميسر نباشد، احوط آن است كه شخص در همه مسايل ميان فتاواي آنان - چنانچه ممكن است - احتياط كند(اگر چه در مسأله تفصيلي است كه مقام را گنجايش بيان آن نيست ) و در صورتي كه احتياط ممكن نباشد، بايد عمل او مطابق فتواي كسي باشد كه احتمال اعلم بودن اوبيش از ديگري است . و اگر احتمال اعلميت در هر دو يكسان باشد، مخير است . اگر شناختن اعلم مشكل باشد به احتياط واجب بايد از كسي تقليد كندكه گمان به اعلم بودن او دارد، بلكه اگر احتمال ضعيفي هم بدهد كه كسي اعلم است و بداند ديگري از او اعلم نيست به احتياط واجب بايد از او تقليد نمايد. و اگرچند نفر در نظر او اعلم از ديگران و با يكديگر مساوي باشند بايد از يكي ازآنان تقليد نمايد.

به دست آوردن فتوي يعني دستور مجتهد چهار راه دارد: اول : شنيدن از خودمجتهد. دوم : شنيدن از دو نفر عادل كه فتواي مجتهد را نقل كنند. سوم : شنيدن از كسي آیت الله سیستانی: كه انسان به گفته او اطمينان دارد. چهارم ... كه مورد اطمينان و راستگوست . چهارم : ديدن در رساله مجتهد در صورتي كه انسان به درستي آن رساله اطمينان داشته باشد.

تا انسان يقين نكند كه فتواي مجتهد عوض شده است ، مي تواند به آنچه دررساله نوشته شده عمل نمايد و اگر احتمال دهد كه فتواي او عوض شده ، جستجو لازم نيست .

اگر مجتهد اعلم در مسأله اي فتوي دهد، مقلد آن مجتهد يعني كسي كه از اوتقليد مي كند نمي تواند در آن مسأله به فتواي مجتهد ديگر عمل كند، ولي اگر فتوي ندهد و بفرمايد احتياط آن است كه فلان طور عمل شود مثلا بفرمايد احتياط آن است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، سه مرتبه تسبيحات اربعه يعني "سبحان الله والحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" بگويند، مقلد بايد يا به اين احتياط كه احتياط واجبش مي گويند عمل كند و سه مرتبه بگويد آیت الله سیستانی: و يا به فتواي مجتهد ديگري كه تقليدش جايز است عمل نمايد، پس اگر اويك مرتبه گفتن را كافي بداند... يا بنابر احتياط واجب به فتواي مجتهدي كه علم او از مجتهد اعلم كمتر و از مجتهدهاي ديگر بيشتر است ،عمل نمايد، پس اگر او يك مرتبه گفتن را كافي بداند، مي تواند يك مرتبه بگويد. وهمچنين است اگر مجتهد اعلم بفرمايد مساله محل تأمل يا محل اشكال است .

اگر مجتهد اعلم بعد از آن كه در مسأله فتوا داده آیت الله سیستانی: يا پيش از آن احتياط كند، مثلا بفرمايد ظرف نجس را كه يك مرتبه در آب كر بشويند پاك مي شود، اگر چه احتياط آن است كه سه مرتبه بشويند، مقلد اومي تواند عمل به اين احتياط را ترك كند، و اين را احتياط مستحب مي نامند. احتياط كند، مثلابفرمايد ظرف نجس را كه يك مرتبه در آب كر بشويند پاك مي شود، اگر چه احتياطَن است كه سه مرتبه بشويند، مقلد او نمي تواند در آن مسأله به فتواي مجتهدديگر رفتار كند، بلكه بايد يا به فتوا عمل كند، يا به احتياط بعد از فتوا كه آن را احتياط مستحب مي گويند عمل نمايد، مگر آن كه فتواي آن مجتهد نزديكتر به احتياط باشد.

آیت الله سیستانی: اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است . بنابر اين اگر او اعلم از مجتهد زنده باشد بايد - باعلم اختلاف در مسايل محل ابتلا ولو اجمالا - بر تقليد او باقي بماند. و چنانچه مجتهد زنده اعلم از او باشد، بايد به مجتهد رجوع كند. و مراد از تقليد در صدر اين مسايل صرف التزام به متابعت از فتواي مجتهد معين است نه عمل كردن به دستوراو. تقليد ميت ابتداءا جايز نيست ، ولي بقاي بر تقليد ميت اشكال ندارد. و بايد بقاي بر تقليد ميت به فتواي مجتهد زنده باشد و كسي كه در بعضي از مسايل به فتواي مجتهدي عمل كرده ، بعد از مردن آن مجتهد مي تواند در همه مسايل از او تقليد كند.

اگر در مسأله اي به فتواي مجتهدي عمل كند و بعد از مردن او در همان مسأله آیت الله سیستانی: بر حسب وظيفه اش به فتواي مجتهد زنده رفتار نمايد، دوباره نمي تواند آن را مطابق فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته است انجام دهد. به فتواي مجتهد زنده رفتار نمايد، دوباره نمي تواند آن را مطابق فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته است انجام دهد، ولي اگر مجتهد زنده در مسأله اي فتوي ندهد و احتياط نمايد و مقلد مدتي به آن احتياط عمل كند، دوباره مي تواند به فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته عمل نمايد، مثلا اگر مجتهدي گفتن يك مرتبه "سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر" را در ركعت سوم و چهارم نماز،كافي بداند و مقلد مدتي به اين دستور عمل نمايد و يك مرتبه بگويد، چنانچه آن مجتهد از دنيا برود و مجتهد زنده احتياط واجب را در سه مرتبه گفتن بداند و مقلدمدتي به اين احتياط عمل كند و سه مرتبه بگويد، دوباره مي تواند به فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته برگردد و يك مرتبه بگويد.

مسائلي را كه انسان غالبا به آنها احتياج دارد واجب است ، ياد بگيرد.