توانمندی مدیریت تشکیلاتی درحوزه3

در حکمت قدیم مسائلی را که در حوزه فردی انسان مطرح است را در علم اخلاق و تربیت بررسی می نمایند و مسائلی را که به زندگی جمعی و اجتماعی مربوط می شود را در سیاست خانواده و سیاست مدن بررسی کرده اند.(1) ولی امروزه در طبقه بندی جدید از علوم، مسائل فردی و رفتارهای درونی انسان و مطالعه فعالیت های فرد را در علمی به نام روانشناسی بررسی می کنند.(2) و موضوعات و مسائلی که خارج از موجودیت و شخصیت فردی انسان است و از گروه و نهادهای اجتماعی سخن به میان می آورند را در علم جامعه شناسی بررسی می کنند.(3) جامعه شناسی مطالعه قوانین و فرایندهای اجتماعی است که مردم را نه تنها به عنوان افراد و اشخاص بلکه به عنوان اعضاء انجمن ها و گروه ها و نهادهای اجتماعی شناسانده و مورد بررسی قرار می دهد. جامعه شناسی مطالعه زندگی اجتماعی گروه ها و جوامع انسانی است. جامعه شناسی را می توان به عنوان بررسی علمی زندگی گروهی انسان ها تعریف کرد. جامعه شناسان در واقع می کوشند تا آنجا که ممکن است این نکته را به دقت و به گونه ای عینی توصیف و تبیین کنند که انسان ها چرا و چگونه در گروه ها با یکدیگر رابطه دارند.

از مهمترین مسائل مناسبات اجتماعی انسانها فرایند مدیریت و راهبری جوامع و تشکل هاست. و حضور سازنده و باکفایت روحانیت در این عرصه اجتماعی بسیار سازنده و اثر بخش است.

تعریف راهبری

رهبری در مدیریت، فراگرد اثرگذاری و نفوذ در رفتار اعضای سازمان برای یاری و هدایت آنها در ایفای وظایفشان است.

در تعریف رهبری گفت اند:

«رهبری عبارت است از فرآیند(عمل) تأثیر گذاری بر فعالیتها و تلاشهای یک گروه سازمان یافته، به منظور اهداف تعیین اهداف گروه و دستیابی گروه به این هدف»(4)

همچنینن گفته اند:

«رهبری عبارت است از تأثیرگذاری بر دیگران برای نیل به اهداف خاص در شرایط ویژه، برکنار از خشونت و تحمیل، به انضمام احساس هدایتگری و داشتن فعالیت مؤثر با دیگران و در کنار دیگران.»(5)

انواع رهبری عبارتند از: رهبری استبدادی، رهبری مشارکتی، رهبری نمایشی و سهل انگارانه.(6)

فرایند راهبری

1/5. جذب افراد و شکل گیری گروه

اولین وظیفه رهبر گروه، انتخاب اعضا و تشكیل گروه است. جذب و انتخاب افراد مناسب برای اجرای اهداف. از این رو این مهم، بر توانمندی و موفقیت مدیران و راهبران می افزاید

امام علی(ع) فرموده است:

«فرمانروایى، میدان مسابقه مردان است.»(7)

2/5. برنامه ریزی

برنامه‏ریزى مهم‏ترین عنصر در یك برنامه موفق از مهم‏ترین مسؤولیت‏ها و در عین حال وقت‏گیرترین فعالیت‏هاى مدیریت سازمان مى‏باشد.

برنامه‌ریزی‌ به‌ معنای‌ 1. تعیین اهداف و 2. پیش‌بینی‌ عملیات‌ با توجّه‌ به‌ منافع‌ انسانی‌ و غیرانسانی‌، برای‌ رسیدن‌ به‌ اهداف‌ از پیش‌ تعیین‌ شده‌ است‌؛ وظیفه اصلی‌ هر مدیر در تمام‌ سطوح‌، طراحی‌ محیطی‌ است‌ كه‌ اعضا بتوانند در آن‌ به‌ صورت‌ گروهی‌ فعالیت‌ كنند تابه‌ هدف‌ مشخص‌ برسند. به‌ همین‌ سبب ‌حضرت‌ امیر (ع) می‌فرماید:

دقت‌ و ظرافت‌ در برنامه‌ریزی‌، از وسیله‌ و امكانات‌ مهم‌تر است‌.(8)

اصول تعیین اهداف در برنامه ریزی عملیاتی عبارتند از:

1- مطالعه شده باشند. 2- صراحت داشته باشند. 3- محاسبه شده باشند(کمی) 4- مدت انجام آن معین باشد. 5- هزینه های انجام آن معین باشد. 6- واقع گرا باشند. 7- با اهداف کلی و بلند مدت سازمان هماهنگ باشد. 8- با سایر اهداف هماهنگ باشند. 9- متضمن راه حل های عملی باشند. 10- به ماموریت سازمان توجه کامل داشته باشد. 11- توالی و استمرار داشته باشد. 12- متناسب با قدرت اجرایی موجود باشد. 13- با نظر مجریان شکل گرفته شده باشد. 14- قابل نظارت، ارزیابی و کنترل باشد.

3/5. تصمیم گیری

تصمیم گیری فرآیندی را تشریح می كند كه از طریق آن راه حل مسأله معینی انتخاب می گردد.

4/5. تقسیم کار

امام‌ علی‌(ع) درباره تقسیم‌ كار و مسؤولیت‌، به‌ فرزندش‌ امام‌ حسن‌(ع)می‌فرماید:

برای‌ هر یك‌ از فرودستان‌ و كاركنان‌ خود، كاری‌ را مشخص‌ كن‌ تا او رابرای‌ همان‌ كار مؤاخذه‌ كنی‌؛ چرا كه‌ این‌ روش‌ سزاوارتر است‌، تا انجام‌دادن‌ كارهای‌ تو را به‌ یكدیگر وانگذارند.(9)

5/5. اجرای تصمیمات

یكی از وظایف مهم مدیر در فرایند كار گروهی مشاركتی، آماده كردن اعضا برای مشاركت در جهت اجرای تصمیمات برای رسیدن به اهداف است.

6/5. نظارت بر اجرا

نظارت‌ به‌ معنای‌ پیگیری‌ امور و وظایف‌ سازمانی‌ و مدیریتی‌ است‌.وظیفه هر مدیر، مراقبت‌ دائم‌ از این‌ امر است‌ كه‌ برنامه‌ها به‌ خوبی‌ اجرا شوند وكارها به‌ گونه‌ای‌ مؤثر جریان‌ داشته‌ باشد. نظارت‌ و برنامه‌ریزی‌، مانند دو لبهیك‌ قیچی‌اند. در مدیریت‌ و رهبری‌، هر برنامه‌ای‌ بدون‌ نظارت‌، محكوم‌ به‌انحراف‌ از اهداف‌ و شكست‌ در نتایج‌ است‌.

 همچنین‌ نظارت‌ بر كاركنان‌ بدون‌داشتن‌ برنامه‌ و هدف‌، موجب‌ نارضایتی‌ و صرف‌ هزینه‌ می‌شود:

و بر آنان‌ ناظرانی‌ بگمار كه‌ به‌ تو وفادار و راست‌گو باشند كه‌ مراقبت‌نهانی‌ در كارهایشان‌، آن‌ها را به‌ رعایت‌ امانت‌ وا می‌دارد.(10)

منابع:

1.    فارابی، احصاءالعلوم، ص 106 – 112

2.    اتو کلاینبرک، روانشناسی اجتماعی، 1383، ص23.

3.    منوچهر محسنی، جامعه شناسی عمومی، ص12؛ اتو کلاینبرک، پیشین، ص24.

4.    اون هارجی، مهارتهای اجتماعی در ارتباطات میان فردی، تهران، رشد، 1386، ص334.

5.    به نقل از: سرمد، غلامعلی، روابط انسانی در سازمانهای آموزشی، تهران، سمت، 1385، ص104.

6.    ر.ک: سرمد، غلامعلی، روابط انسانی در سازمانهای آموزشی، ص110 -11؛ قوامی، سید صمصام الدین، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1383، ص427؛ اون هارجی، مهارتهای اجتماعی در ارتباطات میان فردی، ص340.

7.    نهج البلاغه، حكمت 441.

8.    میزان الحکمه، ج2، ص551.

9.    نهج البلاغه، نامه 31.

10.نهج البلاغه، نامه53.

تهیه و تولید : گروه حوزه علمیه تبیان

نوسینده : سیده مهدی موسوی