اگر اهل عملی، امر به معروف کن!!!

امر به معروف و نهی از منکر آن قدر در روحیات و آیات مورد تأکید قرار گرفته است که نگاهی به اهمیت آنها بسیار تکان دهنده است و انسان را هشیار می نماید.

یکی از احکام مهم اجتماعی اسلام امر به معروف و نهی از منکر است، به عنوان نمونه حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) در نهج البلاغه می فرمایند همه اعمال خیر در برابر او به معروف و نهی از منکر همچون قطره ای (آب دهان) در برابر دریای مواجّ است.

این حکم اجتماعی اسلام شرایط و مسایل مربوط به خود را داراست که تلاش می شود تا در سیر مقالات مربوط به احکام امر به معروف و نهی از منکر ابعاد این مسایل و شرایط را بیشتر بیان و تقدیم نمائیم . در این مقال تلاش می گردد تا یکی از اموری که به اشتباه جزء شرایط امر به معروف و نهی از منکر تصور شده است را بیان نمائیم، چرا که این شبهه امروزه از مهمترین موانع جهت تحقق این حکم اجتماعی اسلام به شمار می آید.

شرایط وجوب امر به معروف چیست؟

بر طبق آراء فقهای امامیه شرایط متعددی برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر لازم است؛ از جمله موارد ذیل:

1. شناخت و دانستن معروف و منکر

2. احتمال تائید دادن

3. اصرار داشتن مرتکب به انجام و تکرار آن معصیت

4. عدم ضرر قابل توجه در مقایسه با اهمیت آن گناه

آیا اهل عمل بودن آمر به معروف شرط است؟

هر چند برخی به اشتباه تصور کرده اند از شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر این است که خود شخص اهل عمل باشد اما این نظر را نمی توان پذیرفت و دلایل آن را باید نقد کرد.

3 نکته (عقل و نقلی) برای این تصور غلط و اشتباه مطرح می شود:

نکته اول (نقلی):  استناد به قضیه خرما خوردن پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)

عده ای با استناد به این عبارت که «رطب خورده منع رطب کی کند» داستانی را از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نقل می نمایند. که ایشان چون خودشان رطب میل فرموده بودند از نهی دیگری به دلیل پرخوری در رطب اجتناب نمودند.

نکته دوم (عقلی): استناد به عدم تأثیر گذاری امر به معروف توسط غیر اهل عمل.

برخی نیز با استناد به عدم تأثیر گذاری امر به معروف توسط شخص غیر اهل عمل ،معتقدند در واقع این گونه امر به معروفها تأثیر جدی نداشته و نباید انجام شوند، بلکه چه بسا تأئید سوء هم بگذارند.

نکته سوم: استناد به روایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) و آیات قرآن

برخی دیگر به عبارت حضرت امیرالمومنین(علیه السلام) در نهج البلاغه که فرمودند

 لعن الله الآمرین بالمعروف غیرعاملین بها (خدا لعنت کند آمرین به معروف را که عمل نمی کنند )و نیز آیاتی همچون أتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم استناد می کنند.

نقد ادله طرح شده برای شرط اضافی

دلایل ارایه شده همگی قابل ایراد و نقد هستند که مختصر بیان می شود:نقد دلیل اول:

استناد به قضیه خرما خوردن پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نمی تواند شرط اهل عمل بودن را برای وجوب امر به معروف و نهی از منکر راثبات نماید. زیرا اولاً: سند این روایت باید بررسی شود. ثانیاً: به فرض صحت سند،روایت از نظر دلالت اشکال دارد زیرا خرما خوردن پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) نباید مانع از نهی از پرخوری شود، زیرا خوردن غیر از پرخوری است.

نقد دلیل دوم:

دلیل دوم نیز نمی تواند چندان مفید باشد زیرا هر چند تأثیر گذاری اهل عمل بیشتر است اما غیراهل عمل هم در بسیاری از مواقع امر به معروف شان موثر واقع شده است و این مطلب دو موید دارد: اول وجدان و تجربه ما ،که دیده ایم پدران و مادرانی که خود اهل عمل نبوده اما فرزندانی را امر و نهی و تربیت کرده اند که دهها مرتبه از خودشان بهترند و دوم در روایت داریم که از جملهکسانی که در قیامت بسیار حسرت خواهند خورد، علمایی هستند که امر کرده اند و دیگران عمل کردند اما خودشان عمل نکرده اند».

هر چند اهل عمل بودن در تأثیر گذاری امر به معروف بسیار موثر و مطلوب است اما بنا به نظر هیچ یک از مراجع تقلید، این امر شرط ضروری برای وجوب امر به معروف نمی باشد؛ و دلایلی که برای اضافه شدن این شرط  -اهل عمل بودن-  مطرح شده قابل نقد می باشند که برخی طی مطالب بعدی نقد خواهند شد، ان شاءالله.

رضا زهروی

بخش احکام اسلامی تبیان

منابع و مآخذ

- رساله و توضیح المسائل و حضرت امام خمینی(ره)

- اجوبة (مسائل مقام معظم رهبری)

- رساله و توضیح المسایل آیت الله بهجت

- رساله و توضیح المسایل آیت الله فاضل لنگرانی

- رساله و توضیح المسایل آیت الله سیستانی

- رساله و توضیح المسایل آیت الله مکارم شیرازی

- رساله و توضیح المسایل آیت الله سبحانی

- رساله و توضیح المسایل آیت الله صافی گلپایگانی