اشاره

ایستادگی روحانیون در برابر استبداد در این یکی دو قرن اخیر، حداقل در کشور ما چشمگیر و بارز بوده است. یکی از نمونه های آن در دوران استبداد رضا خانی، قیام روحانی بزرگ، حاج آقا نورالله اصفهانی است. وی در دورانی که تفرعن رضا خان داشت اوج می گرفت علیه او قیام کرد و عاقبت در این راه جان خود را از دست داد. بررسی ابعاد زندگی، شخصیت و قیام این بزرگ مرد کاری سترگ بود که سال 1385 هجری شمسی به مناسبت هشتادمین سالگرد قیام او، در اصفهان همایشی برگزار شد و آثار آن منتشر گردید. یکی از آثار این همایش مجموعه مقالاتی علمی آن می باشد که آنچه در پی می آید، مروری کوتاه بر آن است.

1. مقاله اول از دکتر سید علیرضا ابطحی، نگاهی اجمالی به روابط حاج آقا نور الله و شهید مدرس دارد. به گفته نویسنده این مقاله، در تاریخ پهلوی اول راجع به هر دو نفر از این روحانیون آثار زیادی منتشر شده، اما راجع به روابط آن دو چیزی بیان نشده و این مقاله عهده دار این مهم است.

2. مقاله دوم با عنوان «تحرک روحانیت شیعه در سال های 1300 تا 1306 و نقش اساسی حاج آقا نورالله اصفهانی در آن» از علی ابوالحسنی نقش روحانیت شیعه در این چند سال را بررسی می کند. نویسنده عقیده دارد در این چند سال کشور به علت یک سری مسائل پشت سر هم کانون حوادث بوده و روحانیت پیشتاز جریانات مردمی بوده است.

3. مقاله سوم از مصطفی امه طلب با عنوان «رویکردهای مختلف نسبت به قیام قم»، برخوردهای گوناگون محققان با قیام حاج آقا نور الله را بررسی می کند.

4. دکتر محمد رضا بندرچی در مقاله خود با عنوان «درنگی بر نقطه ضعف های روحانیت در نهضت مشروطه خواهی» ، موضوع جالبی را بررسی کرده که برای امروز ما کاربرد دارد.

5. مقاله بعدی «اندیشه های همساز و جریان های ناهمگون» از علیرضا جوادزاده، به اختلاف نظرهای موجود در آن روزگار می پردازد.

6. دکتر محمد جواد چلونگر نیز در مقاله خود با عنوان «حاج آقا نورالله اصفهانی و نظریه اتحاداسلام» یکی از اقدامات مهم حاج آقا نورالله را معرفی و بررسی کرده است. به گفته وی، در راستای اهداف سید جمال الدین اسد آبادی، و به علت احساس نیازی که می شد، حاج آقا نور الله ابتدا طرح اتحاد مسلمانان را ارائه داد و سپس به علت اوج گرفتن تفرعن رضا خان و اقدامات ضد دینی او طرح اتحاد مسلمانان ایران را ارائه داد که تشکیلات او به «اتحاد اسلامی اصفهان» مشهور شد.

7. دیدگاه های اقتصادی حاج آقا نورالله را را مرتضی دهقان نژاد در مقاله خود با عنوان «عوامل توسعه نیافتگی اقتصادی ایران از نظر حاج آقا نورالله اصفهانی» واکاویده است؛ در همین راستا عبد المهدی رجایی مقاله ای دارد با عنوان «اندیشه و عمل اقتصادی در اصفهان عصر مشروطیت و نقش حاج آقا نور الله نجفی».

8. رضا رمضان نرگسی در مقاله خود با عنوان «مردم سالاری دینی در نگاه حاج آقا نور الله اصفهانی» بر این عقیده است که اندیشه مردم سالاری دینی که امام خمینی (ره) مطرح کرد حاصل دفعی زمان معاصر ما نبود، بلکه از عصر مشروطه ذهن های زیادی را مشغول خود کرده بود و در این زمینه بحث های زیادی شده بود و ریشه های افکار امام خمینی را نزد علمای آن زمان و از جمله حاج آقا نور الله می توان یافت. وی در این مقاله، این موضوع را بررسی می کند.

9. احمد رهدار در مقاله بعدی با عنوان «غرب شناسی و غرب ستیزی حاج آقا نورالله اصفهانی» این موضوع دیرپا را مورد مطالعه قرار داده است.

10. مقاله بعدی با عنوان «اوضاع اصفهان، دگرگونی های ایل بختیاری و عوامل موثر در گرایش آنها به مشروطه خواهی» از شهاب شهیدانی، یکی از موضوعات کمتر کار شده عصر مشروطه را بررسی می کند.

11. «مشروطیت اسلامی؛ اندیشه سیاسی دوره گذار، تاملاتی در رساله مقیم و مسافر حاج آقا نورالله اصفهانی» عنوان مقاله داوود مهدوی زادگان است که رساله مذکور را بررسی می کند.

12. مهدی مهر علیزاده در مقاله خود با عنوان «حاج آقا نور الله اصفهانی در انجمن مقدس ملی و مشروطیت اصفهان» نقش ایشان را در مشروطه خواهی اهالی اصفهان مورد مطالعه قرار داده، و بر این نظر است که مشروطه اصفهان به علت وجود علمایی چون حاج آقا نور الله و آقا نجفی، از اندیشه های لیبرالی و غربی به دور بود.

13. «جامعه شناسی نظام استبدادی و جامعه مستبد» عنوان مقاله مظفر نامدار طالشانی است. وی بر این عقیده است که مشروطه ایرانی با وجود پشتیبانی علما از آن، از پشتوانه فکری شهید شیخ فضل الله نوری، میرزای نایینی و حاج آقا نور الله بر خوردار است که باید در این زمینه به نقش حاج آقا نور الله بیشتر پرداخت زیرا به آن بی مهری شده است.

14. «مسولیت دینی و سامان سیاسی از دیدگاه حاج آقا نور الله اصفهانی» عنوان مقاله ذبیح الله نعیمیان است. وی بر این عقیده است که یکی از عوامل مهم شرکت جستن علمایی همچون حاج آقا نور الله در تحولات سیاسی، احساس مسولیت آنها و ایفای این نقش و مسولیت است.

15. آخرین مقاله این مجموعه با عنوان «اسنادی از مبارزات علمای اصفهان و تبریز» کار مشترک منیژه صدری و رحیم نیکبخت است که نقش مشترک علمای اصفهان و تبریز، این دو خواستگاه مشروطه را در آیینه اسناد بررسی می کند. کتاب بدون فهرست اعلام و نمایه تمام می شود و ای کاش این موضوع فراموش نمی شد، زیرا کاری مهم است.

نویسنده: ذبیح الله نعیمیان

منبع: وبلاک ذبیح الله نعیمیان

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه