سینما، تاتر و بیضایی : خیلی دور -خیلی نزدیك

بهرام بیضایی پس از دریافت پروانه ساخت، ساخت فیلم جدید خود را آغاز می كند.

بیضایی گفت: فیلمنامه این فیلم عنوان موقتی دارد و چون هنوز پروانه ساخت آن صادرنشده، درست نیست كه عنوان آن را ذكركنیم .

بیضایی در پاسخ به سوالی درباره مضمون اصلی فیلم و تفاوت آن با فیلم قبلی اش سگ كشی، از توضیح دادن در باره آن خودداری كرد.

بیضایی درپاسخ به سوالی درباره انتشار سی دی و نسخه ویدیویی شب هزار و یكم گفت: فكر نكنم سی دی این نمایش منتشر شود. ولی در عوض قراراست جلد دوم كتاب ریشه یابی درخت كهن با عنوان هزار افسان كجاست منتشر شود.

وی ادامه داد: این كتاب قرار بود در نمایشگاه كتاب منتشر شود كه متاسفانه به این نمایشگاه نرسید.

بیضایی تاكید كرد: من قصد انجام خیلی كارها را دارم ولی شرایط برای انجام این كارها مهیا نیست.

او در پاسخ به سوالی درباره ی اجرای تئاتر گفت: فكر نمی كنم كه كسی بخواهد دوباره من تئاتر اجرا كنم!

منتفی شدن طربنامه؟

بهرام بیضایی پیش ازاین به ایسنا گفته بود : در صورتی كه از اجرای نمایشنامه "طربنامه" حمایت شود آن را می توان به روی صحنه آورد و اجرا كرد. "طربنامه" عنوان جدیدترین اثر نمایشی "بهرام بیضایی" است كه قرار است به زودی توسط انتشارات مطالعات و روشنگران زنان منتشر شود. بیضایی این نمایشنامه را حدود ‌13 سال پیش نوشته كه در طی این سال ها فرصت نشد آن را بازنویسی و ویرایش كند.

به گفته بیضایی این نمایشنامه طولانی‌‏ترین نمایشنامه‌‏ای است كه تا به امروز نوشته‌‏ است كه اگر قرار باشد اجرا شود زمانی در حدود ‌8 ساعت را در برمی گیرد.

بیضایی پیش ازاین گفته بود: مشكل طولانی بودن این نمایش یكی از مشكلات ما و تماشاگران است درحالی كه برای اجرای یك نمایش مشكلات همیشگی بر سر راه وجود دارد.

به گفته بیضایی "طربنامه " از جمله نمایشنامه هایی است كه به شیوه نمایشنامه های تخت حوضی نوشته شده و از جمله نوشته های اوست كه شخصیت های زیادی درآن حضور دارند و به گفته بیضایی اگر او همان آدم سابق باشد، این متن نیز در ادامه متن‌‏های قبلی او قرار دارد.

سال هایی دور از فیلمسازی

بهرام بیضایی کارگردان مشهور سینما و تئاتر ایران است که پس از فیلم «سگ‌کشی» که در سال ‌79 آن را ساخته بود دیگر فیلمی نساخته است. او حتی فیلم سگ کشی را ‌10 سال پس از آخرین فیلمش «مسافران» ساخته بود.

علیرضا داوودنژاد فیلمسازی که همیشه دلسوز و نگران فیلمسازی بهرام بیضایی بوده، معتقد است تنها معاونت سینمایی و بنیاد سینمایی فارابی می‌توانند کمک کنند تا بیضایی فیلم بسازد.

به گفته داوودنژاد، بهرام بیضایی مثل درخت پرباریست كه زیر بار میوه‌های پربار خودش دارد می‌شكند. او چندی پیش در نامه‌ای اعتراضی به مجید مجیدی، عنوان كرده بود كه چرا در سال های اخیر نسبت به فیلم نساختن بیضایی اعتراض نكرده است.

خیلی دور- خیلی نزدیك

بهرام بیضایی، پس از ساخت فیلم “سگ‌كشی” پس از ده سال دوری از سینما، اگرچه همواره خواسته است فاصله میان سال های فیلمسازی‌اش را كاهش دهد ولی در این سال‌ها، تنها توانسته در تئاتر و نمایشنامه نویسی فعالیت كند. بیضایی برای حضور در سینما، حتی تا صادر شدن پروانه ساخت فیلم "اتفاق خودش می‌افتد" پیش رفت، اما وجود موانعی باعث شد تا او دوباره به تئاتر بازگردد. او زمانی گفته بود من چون نمی‌فهم كه در كجای دنیا زندگی می‌كنم همیشه فكر می‌كنم در یك قدمی فیلمسازی هستم ولی همیشه می‌بینم خیلی از آن دورم!

اوعنوان كرده بود نمی‌دانم چرا اینگونه است؟ من نمی‌دانم كی فیلم بعدی من ساخته می‌شود و بالاخره آیا آن فیلمی كه من دلم می‌خواهد، ساخته خواهد شد یا نه؟

بیضایی درگفت وگوی دیگری گفته بود :خودم هم نگران فیلم ساختن هستم چون احساس می كنم كم كم دارم فیلمسازی را فراموش می كنم . همیشه صحبت هایی كه برای فیلمسازی انجام می دهم به كلماتی چون بعداً ، به زودی و ... منتهی می شود.

محمود دولت آبادی، زمانی درباره بیضایی كه همیشه از او به عنوان «مردی از پانیافتادنی» یاد كرده گفته بود : بهرام بیضایی به این دلیل تئاتر را رها كرد و به سینما روی آورد كه كارش اجرا نمی‌شد.

من كم كاری نمی كنم

بیضایی زمانی در پاسخ به اینكه چه طور ده سال موفق به كار كردن نشده، گفته بود : من كم كاری نكرده‌ام؛ در این مدت فیلمنامه‌ها و نمایشنامه‌های زیادی برای تصویب داده‌ام كه مجوز كار نگرفته‌اند یا خواهان تصحیح به نحوی شده‌اند كه می‌دانسته‌اند امكان پذیرش آن برایم وجود ندارد و به این نحو مانع از فعالیت فیلمسازی یا تئاتری من شده‌اند. وگرنه من خیلی دلم می‌خواهد فیلم بسازم و اصلاً كارم كار فرهنگی كردن است و زمانی كه مجوز و سرمایه وجود داشته باشد، من ‌5 دقیقه هم درنگ نخواهم كرد. باید بگویم فرصت فیلمسازی از من دریغ شده است و من اگر بخواهم درباره تاریخ سینمای ایران برای شما صحبت كنم، باید بگویم تاریخ سینمای ما، تاریخ آثار ساخته نشده است!

مثل فیلمی كه می خواست درباره یك بازیگر سینما بسازد. در آذر ماه سال ‌1349 یك بازیگر سینما به نام "آذر شیوا" نسبت به حرفه‌اش اعتراض كرد و از این حرفه بیرون آمد؛ آن چه در آن زمان بر روی بیضایی تاثیر گذاشت، همزمانی این اتفاق با دورانی بود كه او وارد سینما شد. مهمترین نكته عكس‌العمل‌هایی بود كه نسبت به اعتراض او انجام شد؛ عكس‌العمل‌ها خیلی عجیب بود، برای این كه همه سعی كردند او را سرزنش كنند، حتی منتقدان روشنفكر آن دوره. حاصل این كار پژمردگی و افسردگی وی بود.

بهرام بیضایی حالا می‌فهمد كه او چرا از حرفه‌اش بیرون رفت و در عین حال، بعد از گذشت سال‌ها او فیلمنامه‌ای به اسم اعتراض یا “چگونه چرخ ایستاد” نوشت كه راجع به اعتراض او در ‌14 آذر ‌1349 به سینما بود؛ البته بیضایی میداند متاسفانه هرگز امكان ساخت آن را پیدا نخواهد كرد، یا بیضایی در مورد صادق هدایت هم كتابی نوشته‌است كه آرزو دارد تا آن را به فیلم برگرداند.

دردها با دوا حل نمی شود

بهرام بیضایی، همواره در مقابل سانسور آثارش واكنش نشان داده است. او زمانی به سگ كشی اشاره كرده و افزوده بود : اجازه نداده‌ام كه یك دندانه هم، از فیلم كم بشود و من ایستادگی كردم. چون آن‌ها می‌خواستند ‌35 دقیقه از فیلم كوتاه شود. ساخت سگ كشی، واقعا برای بیضایی تلخ بوده است، به نحوی كه او مجبور به نوشتن ‌300،‌400 صفحه نامه اداری می شود. البته او همیشه معتقد بوده است بسیاری از دردهای ما با دوا حل نمی‌شود، بلكه با تغییر شرایط درست می‌شود؛ مثلاً فیلمنامه‌ی مسافران ‌دو سال در ممیزی با عنوان مبتذل مانده بود و رد می‌شد، اما بعد از ساخت، برنده چند جایزه در جشنواره فجر شد و از نظر بیضایی این‌ها تقصیر او نیست بلكه به آدم‌هایی بر می‌گردد كه در شرایطی پشت میز تصمیم‌گیری می‌نشینند.