آیا فرشتگان قابل دیدن هستند؟

دسته‌ای از فرشتگان، حاملان عرش خدا و همان‌ها یا دسته‌ای دیگر، شفاعت کنندگان مؤمنان هستند: «الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَمَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا»، (مؤمن، 7) آنان که عرش را برمی‌دارند و کسانی که در اطراف آن هستند؛ برای سپاس خدا، او را تسبیح می‌گویند و بدو ایمان دارند و برای ایمان‌داران طلب بخشایش می‌کنند.

در این‌جا نیز صریحاً ذکر نشده است که حاملان عرش چه کسانی هستند؛ ولی با قرائن آیات دیگر می‌توان استظهار و یا استشعار کرد که اینان فرشتگانند که کارشان تسبیح خدا و استغفار برای مؤمنان است، یا ضمناً می‌توان دریافت که این فرشتگان دست‌کم یک کارشان تسبیح و استغفار برای مؤمنان است که این خود یعنی شفاعت.

«وَکَمْ مِنْ مَلَک فِی السَّماواتِ لا تُغْنِی شَفاعَتُهُمْ شَیْئاً إِلاّ مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اللهُ لِمَنْ یَشاءُ وَیَرْضی». (نجم، 26) چه بسیار فرشتگان که در آسمان‌ها هستند (که) شفاعتشان برای هیچ کس سودمند نیست مگر از آن پس که خدا برای آن که بخواهد اجازه دهد.

«وَلا یَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضی». (انبیاء، 28) و شفاعت نمی‌کنند جز برای کسانی که (خدا را آنان) راضی باشد.

در روایت آمده است: «مَنِ ارْتَضی اللّهُ دینَهُ؛ کسی که خدا دین او را قبول فرموده باشد»، همچنین لعن بر کفّار نیز، از کارهای فرشتگان است: «أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلائِکَةِ وَالنّاسِ أَجْمَعِینَ»، (بقره، 161) اینان کسانی هستند که بر آنان باد لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم.

«أُولئِکَ جَزاؤُهُمْ أَنَّ عَلَیْهِمْ لَعْنَةَ اللهِ وَالْمَلائِکَةِ»، (آل عمران، 87) اینان هستند که کیفر ایشان این است که بر آنان باد لعنت خدا و ملائکه.

بشارت دادن به مؤمنان هم، از کارهای فرشتگان است و بر طبق قرائن، این بشارت به هنگام احتضار داده می‌شود: «إِنَّ الَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَةُ أَلاّ تَخافُوا وَلا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ». (فصّلت، 30) آنان که می‌گویند پروردگار ما «الله» است، سپس (در این راه) ایستادگی و استواری می‌کنند؛ فرشتگان بر آنان فرود می‌آیند (و می‌گویند): مترسید و غمگین مباشید و بشارت باد شمایان را به بهشتی که به شما وعده داده شده بود.

اگر دلیلی به دست آید، چه بسا بتوان گفت قبل از مرگ نیز فرشتگان بر کسانی نازل می‌شوند و به آنان بشارت می‌دهند؛ یعنی این آیه مُنافی این مطلب نیست؛ امّا قدر متیقّن این است که به هنگام مرگ، این بشارت داده می‌شود.  

فرشتگان چه موجوداتی هستند؟

برخی از آفریده‌ها دارای بعد جسمانی و مادی هستند، مانند انسان و حیوانات؛ به همین خاطر به خوراک نیاز دارند، تولید نسل دارند، در آن‌ها تغییر و تحول رخ می‌دهد و... بعضی دیگر از آفریده‌ها دارای بُعد مادی نیستند، بلکه مجردند؛ یعنی به خوراک، تولید نسل و... نیاز ندارند و تغییر و تحول‌پذیر نیز نیستند. قرآن کریم و سخنان پیامبر عزیز و امامان معصوم ویژگی‌ها و مأموریت‌ها و وظایفی برای فرشتگان ذکر کرده‌اند که با توجّه به آن‌ها معلوم می‌شود که فرشتگان موجوداتی مجرد و غیر مادی می‌باشند.

وظایف فرشتگان چیست؟

برخی از وظایف و ویژگی فرشتگان عبارتند از:

1. فرشته‌ها، موجوداتی عاقل و با شعورند و بندگان گرامی خداوند مهربان هستند؛ "... بلکه(آن فرشتگان) بندگانی گرامی‌اند". (انبیا، 26)

2. فرشتگان سر بر فرمان خدا دارند و هرگز گناه و معصیت نمی‌کنند؛ "که به گفتار بر او پیشی نگیرند و آنان (فرشتگان) به فرمان او کار می‌کنند." (انبیا، 27)

3. آن‌ها وظایف مهم و بسیار متنوعی از طرف خداوند حکیم بر عهده دارند بعضی از آن‌ها حاملان عرش هستند؛(حاقه،17) دسته‌ای تدبیر کنندگان امور؛ (نازعات،5) عده‌ای مأمور گرفتن جان‌ها هستند؛ (اعراف، 37) برخی مراقبت از اعمال بشر را بر عهده دارند؛ (انفطار، 10 ـ 13) بعضی از آن‌ها انسان‌ها را از خطرها حف0می‌کنند؛(انعام،61) گروهی مأمور عذاب و مجازات انسان‌های سرکش و طغیانگر می‌باشند؛ (هود، 77) دسته‌ای نیز امدادگران الهی نسبت به مؤمنان در جنگ‌ها و جبهه‌ها هستند؛ (احزاب، 9) و برخی هم مأمور رساندن و ابلاغ کردن وحی و کلام خدا به پیامبران می‌باشند؛ (نحل، 2)

4. فرشتگان همیشه مشغول تسبیح و پرستش خداوند بخشنده هستند؛ "... فرشتگان پروردگارشان را همراه با سپاس و ستایش به پاکی یاد می‌کنند و برای کسانی که در زمین اند آمرزش می‌خواهند..." (شوری، 5)

5. فرشتگان گاهی می‌توانند به شکل انسان در آیند (یعنی تمثّل پیدا کنند و خودشان را مثل انسانی یا موجوداتی دیگر در بیاورند) و بر پیامبران و غیر پیامبران ظاهر شوند؛ (مریم، 17 ؛ هود، 69 ـ 77)

6. آن‌ها نه چیزی می‌خورند و نه می‌آشامند و ازدواج نمی‌کنند؛ حضرت امام صادق علیه السلام می‌فرماید:"فرشتگان غذا نمی‌خورند، آب نمی‌نوشند و ازدواج نمی‌کنند..."( بحار الانوار، علامه مجلسی، ج 59، ص 174، دار الکتب الاسلامیة. تهران. )

7. از روایات اسلامی بر می‌آید که تعداد فرشتگان از تعداد انسان بیشتر است؛ حضرت امام صادق علیه السلام در پاسخ این پرسش که تعداد فرشتگان بیشتر است یا انسان‌ها؟ فرمود: "سوگند به خدایی که جانم به دست اوست فرشتگان خدا در آسمان‌ها از عدد ذرات خاک‌های زمین بیشترند و در آسمان جای پایی نیست مگر این که در آن جا فرشته‌ای خداوند را تسبیح و تقدیس می‌کند!"( همان، ص 76 / ر.ک:تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 18، ص 173 ـ 177، دار الکتب الاسلامیة، تهران. )

فرشته‌ها قابل مشاهده نیستند

با توجه به این که فرشتگان مجرد هستند، نمی‌توان وجود حقیقی آنان را به چشم سر دید؛ زیرا با چشم سر و ظاهر، چیزی را می‌توان دید که مادی باشد و دارای طول ،عرض، عمق و رنگ باشد. حضرت امیرالمؤمنین، علی علیه السلام در مورد مشاهده خداوند می‌فرماید:"لا تدرکه العیون بمشاهدة العیان ولکن تدرکه القلوب بحقائق الایمان؛( نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی زهد، ص 342. ) دیده‌ها هرگز خدا را آشکار نمی‌بیند، امّا دل‌ها با ایمان درست او را در می‌یابند."

آن‌چه از قرآن کریم استفاده می‌شود، این است که تنها فرشته تمثّل یافته با چشم سر قابل مشاهده است. "فَاتَّخَذَت‌ْ مِن دُونِهِم‌ْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَآ إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّل‌َ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا # قَالَت‌ْ إِنِّی‌َّ أَعُوذُ بِالرَّحْمَـَن‌ِ مِنکَ إِن کُنت‌َ تَقِیًّا # قَال‌َ إِنَّمَآ أَنَا رَسُول‌ُ رَبِّک...؛(مریم،17ـ19) و در برابر آنان پرده‌ای بر خود گرفت، پس روح خود را به سوی او فرستادیم تا به (شکل) بشری خوش اندام بر او نمایان شد. (مریم) گفت: اگر پرهیزکاری، من از تو به خدای رحمان پناه می‌برم. گفت:من فرستادة پروردگار توأم..."

اخیراً ویدیویی در برخی سایت‌های اینترنتی منتشر شده که منتشر کننده آن مدعی است در آن عکس یک فرشته بر بام خانه خدا دیده می‌شود.

منتشر کننده این ویدیو ادعا کرده که این همان فرشته‌ای است که هنگام نماز از آسمان نزول می‌کند و بالای سر نمازگزاران اطراف کعبه، می‌گردد! ادعای کذبی بیش نیست .

هیچ عکس و شکلی از فرشته قابل تصور نیست و نشان دادن عکس و تصویر از فرشته کاملاً کذب است.

تا کنون این همه زائر به خانه خدا و مسجدالحرام مشرف شده‌اند ولی چنین ادعایی که فرشته‌ای را بالای خانه خدا مشاهده کرده‌اند مطرح نشده است.

البته نمی‌توان کلاً منکر شد که اصلاً فرشته‌ای نیست. بر اساس روایات فرشتگان ممکن است در مسجدالحرام نازل شوند و برای حمایت و یاری مؤمنان فرود آیند. البته این به معنای این نیست که فرشته‌ای بالای خانه خدا قابل مشاهده است. از نظر دینی و حتی علمی نیز این موضوع قابل اثبات نیست.

رفت و آمد فرشتگان در عالم معنا ، معنا پیدا می‌کند !

اینکه فرشتگان می‌روند و می‌آیند منظور در عالم معنا است. باید توجه داشت که فرشتگان موجودات مجردی هستند که قابل مشاهده نیستند. تنها کسانی چون پیامبران که به عالم تجرد درآیند و متصل به عالم معنا شوند می‌توانند فرشتگان را مشاهده کنند.

حتی بزرگان ما نیز چنین ادعایی مبنی بر صورت و شکل دادن به فرشته را نداشته‌اند. در قرآن کریم داریم آنچه حضرت مریم دید، فرشته‌ای به صورت بشر بود و مریم او را به صورت بشر دید، که تمثّل پیدا کرده بود و معنای تمثّل فرشته برای مریم به صورت بشر این است که در حاسّه و ادراک مریم به آن صورت محسوس شد نه این که در واقع هم به آن صورت درآمده بود، بلکه در خارج از حاسّه و ادراک وی، صورتی غیر از صورت بشر داشت.

تنها با چشم دل و دیده ملکوتی می‌توان فرشتگان را مشاهده کرد.( ر.ک:تفسیر المیزان، علامه طباطبایی؛، ج 14، ص 36، دفتر انتشارات اسلامی / تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 13، ص 36 و 37، دارالکتب الاسلامیة. )

همچنین در قرآن داریم که جبرئیل وقتی برای وحی بر پیامبر(صلی الله علیه وآله) نازل می‌شد به صورت دحیه بن خلیفه کلبی نازل می‌شد؛ یعنی به صورت زیباترین مردی که در مدینه بود.

علامه طباطبایی در المیزان حتی این موضوع که صورت اصلی جبرئیل قابل مشاهده بوده را انکار می‌کند. بسیاری از متفکران معتقدند که پیامبر دو بار صورت اصلی جبرئیل را مشاهده کرده است، یکی در غار حرا و در آغاز نزول قرآن و دیگر زمانی که پیامبر به معراج رفت. بار دوم و زمانی که پیامبر به معراج رفت این شخص پیامبر بود که تقاضا کرد جبرئیل را به صورت اصلی خودش ببیند.

بار اول و در غار حرا حالتی که بیان شده این است که پیامبر به هر طرف که نظر می‌کرد نوری می‌دید و صدایی از اطراف می‌شنید ولی شکل خاصی برای جبرئیل بیان نشده است.

ادعای مطرح شده توسط افرادی که بیان می‌کنند که فرشتگان را می‌بینند و یا فرشته‌ای را در بالای خانه‌ی خدا مشاهده کرده‌اند ،کذب و قابل انکار است .

منابع :

ایکنا ، بیانات حجت الاسلام حسین علوی مهر

معارف قرآن دانشگاه امام خمینی(ره) قم

سایت پرسمان