هو الجمیل

درختان ، نشانه حیات

بشر درخت را همیشه به عنوان موجودی که دارای سازمان خدایی می باشد ، احترام نموده است . پیش از اسلام  در اندیشه دوگانه پرستی، درختان دارای دو بعد خیر و شر بوده اند، از این رو مردم یا درخت را مقدس و الهه درخور پرستش می پنداشتند ، یا آن را موجودی شرآفرین دانسته و از آن می ترسیدند . به عنوان مثال مجوسیان و هندیان قدیم ، درخت راعبادت می کردند. افسانه های باستانی یونان نیزحاکی ازاهدای تحف گوناگون به درختان است. تکریم درخت درافسانه های پارسی قدیم نیز بسیاردیده می شود ، مثلاً استفاده از گیاهی جانبخش در موقع کوفتگی و گرسنگی در داستانهای متعددی مورد اشاره قرار گرفته است .اسطوره های عربی پیش ازاسلام نیزحکایت ازاعتقاد به قدسی بودن درختان درمیان اعراب جاهل دارد. آنها از برخی درختان همچون درخت انجیر می ترسیدند و گمان می کردند که روح شر در آن قرار دارد.

با ظهور تعالیم الهی اسلام، این خرافات ، سمت و سویی درست پیدا کرد. اهتمام به کشاورزی و درختکاری ازفرامین مؤکد و مورد توجه پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار ( علیهم السلام) بود. ایشان آنچنان مسلمانان را تشویق به کشاورزی و درختکاری می نمودند که گویی کاری واجب تر از آن نیست ، به دو روایت زیر توجه کند:

روایت شده که حضرت رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند:

اگر عمر جهان پایان یابد و قیامت برسد و یکی از شما نهالی در دست داشته باشد ، چنانچه به اندازه کاشتن آن فرصت باشد باید فرصت را از دست ندهد و آن را بکارد.

و یا در روایتی از امام صادق(علیه السلام) روایت شده:

خداوند درخت را برای انسان آفرید ، از این رو او باید درخت بکارد ، آن را آبیاری کند و در حفظ آن بکوشد.

ازطرف دیگر، آنچنان مسلمانان را از قطع درختان و صدمه به مزارع دیگران نهی می کردند که گویی گناهی بالاتر از آن نیست. حضرت رسول اکرم در سفارشی به رزمندگان اسلام پیش از شروع جنگ فرمودند:

مبادا زنان، کودکان و پیرمردان را بکشید و به هیچ وجه نباید درختان به ویژه درخت خرما را قطع کنید.

و یا ازایشان روایت شده که فرمودند:

قطع بی رویه درختان میوه دار ، عذاب سخت الهی را در پی دارد.

در روایت دیگری نیز می فرمایند:

پرهیز از قطع درختان سرسبز، بر طول عمر انسان می افزاید.

این گونه تعالیم موجب شد که حکما و علمای اسلام نیزعلوم مربوط به گیاهان و شناسایی درختان را مورد توجه و اهتمام خود قرار دهند . به عنوان مثال ، ابوعلی سینا در کتاب" قانون " به ذکر خواص بسیاری از درختان و گیاهان می پردازد. حکیم محمد حسین العلوی شیرازی در کتاب " مخزن الادویه" ازتقسیم بندی اشجار بر حسب کواکب سبعه بحث می کند و ابوریحان بیرونی در کتاب " التفهیم لاوائل صناعة التنجیم " از تقسیم بندی درختان بر حسب برجها مطالبی را آورده است . همین مسئله موجب شد که مسلمانان درتوسعه و گسترش کشاورزی و علوم مربوط به آن ، نقش غیر قابل انکاری داشته باشند . گفتنی است که آقای آندرو. ام . واتسن استاد تاریخ اقتصاد دانشگاه تورنتو کانادا، کتابی با عنوان :

Agricultural innovation in the early Islamic world  ، به رشته تحریر درآورده است که تماماً دررابطه با نقش مسلمانان در گسترش کشاورزی بحث می کند.

با توجه به آنچه گذشت ، مشخص می شود که توجه به گیاهان ، خصوصاً درختان هم در فرهنگ و هم در فرامین دینی ملل مختلف ، جایگاه خاصی داشته است . اما متاسفانه از زمانی که بشر بدون توجه به اندوخته های دینی و فرهنگی خود ، تنها به قصد تسلط بر طبیعت و استفاده هر چه بیشتر از آن برای منافعش گام برداشت، تخریب این نعمت الهی روز به روز افزایش یافت و به موجب آن ، بشر هر روز با مشکلات زیست محیطی بیشتری روبه رو می شود.

بر اساس گزارشهای سازمان ملل متحد ، سرانه ساکنان کره زمین از منابع جنگلی در طول سالهای 1750 م  تا 1990 م از رقم 12 هکتار به 75/0 هکتار کاهش یافته است . به عبارت دیگر طی دو دهه گذشته سطح جنگلها در جهان به اندازه دو برابر سطح کشورمان کاهش یافته است. آنچه که در این روند اهمیت بیشتری دارد تفکیک این آمار بین کشورهای صنعتی و کشورهای در حال توسعه است . در طی سالهای 1990 م تا 1995 م ، مناطق تحت پوشش جنگل در کشورهای صنعتی سالانه حدود 75/1 میلیون هکتار افزایش یافت ، در حالی که در کشورهای در حال توسعه ، سالانه 7/13 میلیون هکتار از سطح جنگلها کاسته شده است . گفتنی است ، که بیش از نیمی از چوب استفاده شده در جهان به عنوان سوخت به کار می رود که 90% این مصرف در کشورهای در حال توسعه انجام می شود . این آمار و ارقام تأسف برانگیز ، موجب شده که فعالیت های بین المللی گسترده ای در راستای جلوگیری از تخریب جنگلها و منابع طبیعی صورت پذیرد که از آن جمله می توان به تشکیل اجلاس جهانی زمین( 26 اگوست تا 4 سپتامبر 2002، شهریور 1381) که بزرگترین همایش تاریخ نامیده شده ، اشاره کرد. یکی از مهمترین مصوبات این اجلاس با بیش از 60 هزار نفر شرکت کننده از سران و مسئولین 200 کشور جهان، مبارزه با جنگل زدایی و افزایش بهره برداری از خدمات و کالاهای مرتبط با جنگلها و مراتع بود.

مطالب یاد شده  به روشنی ، وظیفه تک تک ما را در راستای حفظ و حراست از منابع طبیعی ِ موجود ، خصوصاً جنگلها و مراتع و همچنین توسعه پایدار و گسترش این نعمت الهی، به عنوان یک وظیفه دینی و ملی، مشخص می کند. امید است که با تلاش دراین جهت ، حتی با کاشتن یک نهال کوچک، کشوری زیبا و آباد را برای خود و فرزندانمان مهیا کنیم که یقیناً کاری پاکیزه تر از آن نیست.

حضرت امام صادق(ع) می فرمایند: زراعت کنید ودرخت بکارید که هیچ کاری حلال تر و پاکیزه تراز آن نیست ، به خدا سوگند هنگام ظهورحضرت مهدی(عج) کشاورزی و درختکاری رونق می گیرد.

روز درختکاری ، گرامی باد