تبیان، دستیار زندگی

به نام خدا

سلام

برنامه این هفته سوره فجر

به نام خدا

سلام

محتوى وفضیلت سوره «فجر»

در بخش اول این سوره به سوگندهاى متعددى برخورد مى كنیم كه در نوع خود بى سابقه است ، و این قسمها مقدمه اى است براى تهدید جباران به عذاب الهى .

در بخش دیگرى از این سوره اشاره اى به بعضى از اقوام طغیانگر پیشین مانند قوم عاد و ثمود و فرعون و انتقام شدید خداوند از آنان كرده است ، تا قدرتهاى دیگر حساب خود را برسند.

در سومین بخش این سوره به تناسب بخشهاى گذشته اشاره مختصرى به امتحان و آزمایش انسان دارد، و كوتاهى او را كه در اعمال خیر به باد انتقاد مى گیرد.

در آخرین بخش این سوره به سراغ مساءله معاد و سرنوشت مجرمان و كافران ، و همچنین پاداش عظیم مؤ منانى كه صاحب نفوس مطمئنه هستند مى رود.

در فضیلت تلاوت این سوره ، در حدیثى از پیغمبر اكرم (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) مى خوانیم : من قراءها فى لیال عشر غفر الله له و من قراءها سائر الایام كانت له نورا یوم القیامة : «كسى كه آن را در شبهاى دهگانه (ده شب اول ذى الحجة) بخواند خداوند گناهان او را مى بخشد، و كسى كه در سایر ایام بخواند نور و روشنایى خواهد بود براى روز قیامتش».

و در حدیثى از امام صادق 7 مى خوانیم : «سوره فجر را در هر نماز واجب و مستحب بخوانید كه سوره حسین بن على 7 است ، هر كس آن را بخواند با حسین بن على 7 در قیامت در درجه او از بهشت خواهد بود».

معرفى این سوره به عنوان سوره حسین بن على 7 ممكن است به خاطر این باشد كه مصداق روشن «نفس مطمئنه» كه در آخرین آیات این سوره مخاطب واقع شده حسین بن على 7 است ، همانگونه كه در حدیثى از امام صادق 7 ذیل همین آیات آمده است .

و یا به خاطر اینكه لیالى عشر (شبهاى دهگانه) یكى از تفسیرهایش شبهاى دهگانه آغاز محرم است كه رابطه خاصى با حسین بن على 7 دارد.

و به هر حال اینهمه پاداش و فضیلت از آن كسانى است كه تلاوت آن را مقدمه اى براى اصلاح خویش و خودسازى قرار دهند.

تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 438و439

ترجمه منظوم : سرآغاز گفتار نام خداست *** كه رحمتگر و مهربان خلق راست

1. وَ الْفَجْرِ.: 1 - سوگند به سپیده دم، وَالْفَجْرِ سوگند به سپیدهدم (1)

2. وَ لَیالٍ عَشْرٍ. 2 - و به شب های ده گانه، وَلَیَالٍ شبهای عَشْرٍ دهگانه (2)

ترجمه منظوم:قسم باد بر موقع صبحگاه1 *** به ده شب در آغاز ذیحجه ماه2

فجر: این واژه در اصل به معنی شكافتن آمده است؛ و بدان دلیل كه روشنایی سپیده دم تاریكی شب را میشكافد، از سپیده دم به «فجر» تعبیر میگردد..

. «فجر» بر دو گونه است: «صادق» و «كاذب». «فجر كاذب» یا مستطیل عبارت از سپیدی طولانی است كه در آسمان پدیدار میگردد، و بدان جهت كه از جهت طول بالا میرود، آن را به دم گرگ و یا روباه تشبیه میكنند و از نظر شرعی حكمی ندارد، چرا كه فجر كاذب است.

اما «فجر صادق» آن روشنی و سپیدی شفافی است كه از آغاز در افق گسترش مییابد و آن هنگا م نخستین لحظه هایی است كه در ماه رمضان باید از خوردن و آشامیدن خوددادری كرد..

اما از دیدگاه برخی منظور شبها و روزهای دهه آخر ماه رمضان است..

تفسیر مجمع البیان

به نام خدا

سلام

5 - برخی آیه را به نماز تفسیر كرده اند، كه نماز «شفع» و «وتر» نیز از آن جمله است. برخی نیز «شفع» را به روز عید قربان و «وتر» را به روز عرفه تفسیر نموده اند.

6 - پاره ای این دو واژه را، به روز «ترویه» و «عرفه» تفسیر نموده اند. این دیدگاه از امام باقر و صادق نیز روایت شده است.

7 - «ابن عباس» میگوید: منظور از «وتر»، «آدم» میباشد كه با آفریده شدن همسرش «حوا» جفت گردید.

8 - «مقاتل» بر این باور است كه «شفع» به معنی روزها و شب هاست و «وتر» روز رستاخیز است كه پس از آن شبی نیست.

9 - برخی «شفع» را به صفت مخلوق و آفریده ها و تضاد آنها، نظیر: عزت و ذلت، هستی و نیستی، توانایی و ناتوانی، دانش و نادانی، زندگی و مرگ، و «وتر» را به صفات خدا تفسیر كرده اند؛ چراكه در صفات خدا تضادی نیست و ذات بی همتای او توانا، دانا و زنده است و ناتوانی و نادانی و مرگ در او راه ندارد.

10 - از نظر گروهی منظور از واژه «شفع» علی و فاطمه است و «وتر» محمد، كه درود خدا بر آنان باد.

11 - و از نظر گروهی دیگر منظور از «شفع»، «صفا» و «مروه» میباشد، و «وتر» عبارت است از «خانه خدا».

به نام خدا

سلام

5. هَلْ فِی ذلِكَ قَسَمٌ لِذِی حِجْرٍ. 5 - آیا برای خردمند در این [سوگندها]، سوگندی [بسنده ] هست!؟ هَلْ ایا فِی ذَلِكَ در ان قَسَمٌ سوگندیست لِّذِی حِجْرٍ برای خردمندان ﴿5﴾

ترجمه مظموم:در آنچه ز سوگند گردید ذكر *** نبوده قسم لایق اهل فكر؟5

در پنجمین آیه مورد بحث پس از پایان سوگندها میفرماید:

هَلْ فِی ذلِكَ قَسَمٌ لِذِی حِجْرٍ آیا در این سوگندهای بیدارگر برای خردمندان عصرها و نسل ها سوگندی قانع كننده و الهام بخش هست، تا هر خردورزی در مورد سوگندها و پدیده های تفكرانگیز و بدیعی كه به آنها سوگند یاد شده است، بیندیشند؟

این آیه تأكید و بزرگداشتی است بر آنچه این سوگندها به خاطر آن آمده است و منظور این است كه: هر انسان خردمند و خردورزی اگر درست بیندیشد، درمی یابد كه در این پدیده های چندگانه ای كه به آنها سوگند یاد شده، شگفتی ها و دلایل روشنگر و قانع كننده ای است بر یكتایی خدا و دانش و حكمت و قدرت بی كران او.

به نام خدا

سلام

6. أَ لَمْ تَرَ كَیْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعادٍ. 6 - آیا ندیدی پروردگارت با عادیان چه كرد!؟

أَلَمْ تَرَ ایا ندیدی كَیْفَ چه فَعَلَ کرد رَبُّكَ پروردگارت بِعَادٍ با قوم عاد ﴿6

ترجمه مظموم :ندیدى تو آیا كه بر قوم عاد *** چه فرجام یكتا خدایت نهاد6

گفتنی است كه منظور از «عاد»، جامعه و مردمی بودند كه «هود» برای هدایت آنان برانگیخته شد.

در تفسیر واژه «ارم» دیدگاه ها یكسان نیست:

1 - از دیدگاه برخی این واژه نام قبیله است. «ابوعبیده» میگوید عادیان دو قبیله بودند: قبیله ای كه در گذشته ای دور میزیسته كه قرآن از آن به عادیان نخست تعبیر می كند و میفرماید: و انه اهلك عاد الاولی و اوست كه عادیان قدیم را نابود ساخت، و دیگر قبیله و جامعه ای كه خدا «هود» را برای هدایت آنان فرمان بعثت داد. اما از دیدگاه «محمد بن اسحاق» واژه «ارم» نام نیای بزرگ قوم عاد میباشد.

«قتاده» و «مقاتل» برآنند كه: نام قبیله ای از قوم عاد است. آنان فرمانروایی داشتند كه بسیار توانمند و چیره دست بود، و عاد نام پدر آنان بود.

2 - گروهی از جمله «عكرمه» بر این باورند كه «ارم» نام سرزمین و یا شهر است.

پاره ای پا را فراتر نهاده و برآنند كه «ارم» نام شهر «اسكندریه» است.

به نام خدا

سلام

7. إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ. 7 - [بامردم ]ارم، [همان شهری ] كه دارای ساختمان های بلند بود،

8. الَّتِی لَمْ یُخْلَقْ مِثْلُها فِی الْبِلادِ. 8 - [شهری ] كه همانندش در [دیگر] سرزمین ها ساخته نشده بود.

عماد: این واژه به معنی «ستون» و «پایه» آمده و جمع آن «عَمُد» میباشد. این واژه در قدرت و قوت و یا قامت های بلند و برافراشته نیز آمده است.

بعضى گفته اند: ثمود نام پدر قبیله بود كه به آن نام نامیده شده اند.

«جابوا» در اصل از «جوبة» (بر وزن توبه) به معنى زمین پست گرفته شده ، سپس به معنى قطع و بریدن هر قطعه زمینى آمده است ، و پاسخ كلام را از این رو «جواب» نامیده اند كه گویى هوا را قطع مى كند و از دهان گوینده به گوش شنونده مى رسد (یا به این جهت كه سؤ ال را قطع كرده و به آن پایان مى دهد).

«واد» كه در اصل «وادى» بوده ، و به معنى بستر رودخانه ، یا محل عبور سیلابها، و گاه به معنى «دره» نیز آمده چرا كه سیلابها از دره هایى كه در كنار كوهها است مى گذرد.

10. وَ فِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتادِ. 10 - و با فرعونِ صاحب [لشكریان بسیار كه بسان ] میخ ها [نظام استبدادی اورا پاس میداشتند]؟!وفرعون وفرعون ذی الاوتاد صاحب میخ ها

دیگر اینكه : «ذى الاوتاد» اصولا كنایه از قدرت و استقرار حكومت است

تفسیر نمونه جلد 26 صفحه 456