در آستانه‌ی 85 سالگی بانوی داستان ایران
سیمین دانشور؛ قصه‌گویی از سال‌های دور
سیمین دانشور، نخستین زن داستان‌نویس تاریخ ادبیات معاصر ایران و نویسنده‌ی «سووشون» - از پرخواننده‌ترین رمان‌های فارسی - است.
قمر آریان در نوشته‌ای خطاب به بانوی 85 ساله‌ی داستان ایران می‌نویسد: آن‌چه درباره شناخت و تاثیر هنر ترجمه كرده‌ای و تحقق نموده‌ای، برای من بسیار آموزنده و جالب بود. گمان می‌كنم، تو اولین و تنها فردی هستی كه در دانشگاه تهران، موضوع رساله‌ی دكتری‌ات «هنر و زیباشناسی» بود.
جمال میرصادقی از رمان تاریخی «سووشون»، به‌عنوان یكی از پرخواننده‌ترین رمان‌هایی كه تاكنون به فارسی نوشته شده است، یاد می‌كند و می‌افزاید: تاثیری كه درون‌مایه رمان «سووشون» بر ذهن من گذاشته، تاثیر مثبتی بوده و موضوع آن به یاد من مانده؛ ایستادگی در برابر خواست‌های ناروای زورمندان و بیگانگان (انگلیسی‌ها)، در اوضاع و احوالی غیرعادی و نابه‌سامان. مردی در برابر زور و قلدری مقاومت می‌كند و از تهدیدها نمی‌هراسد و در نهایت جان خود را بر سر این ایستادگی و انعطاف‌ناپذیری از دست می‌دهد.
او وجه دیگر ارزشمند رمان را، خوانندگان و منتقدان آن می‌داند و می‌گوید: می‌بینیم خوانندگان از قشرها و گروه‌های مختلف و با ذوق و سلیقه‌های گوناگون و در سن و سال‌های متفاوت، رمان را خوانده‌اند و پسندیده‌اند.
«سووشون» مرحله زمان را كه معیار قطعی برای هر اثر خلاقه است، گذرانده و خوانندگان دو نسل آن را خوانده‌اند و هنوز هم خواندنش برای جوانان جاذبه و گیرایی دارد.
میرصادقی از این‌رو، رمان «سووشون» را جزو رمان‌های تثبیت‌شده و كلاسیك ادبیات داستانی معاصر می‌داند.
اما این نویسنده و پژوهشگر داستان‌های كوتاه دانشور را از كیفیت معنایی و ساختاری بالایی برخوردار نمی‌داند كه بتوان آن‌ها را در كنار داستان‌های كوتاه نویسنده‌های مقتدری چون صادق هدایت، صادق چوبك، بزرگ علوی و ابراهیم گلستان گذاشت.
میرصادقی معتقد است: دانشور سعی كرده است در این داستان‌ها به زنان بپردازد و اغلب شخصیت‌های داستان‌های او زن هستند. توجه به زن‌ها و پرداختن به زندگی آن‌ها، پیش از او، تا به این حد در ادبیات داستانی ایران سابقه نداشته است.
او همچنین در اظهارنظری درباره‌ی سیاسی بودن دانشور می‌گوید: دانشور در مصاحبه‌ای خود را بر خلاف همسرش (جلال آل احمد)، اهل سیاست به‌حساب نمی‌آورد. «من همیشه "سیمین دانشور" باقی ماندم، هیچ‌وقت "سیمین آل‌احمد" نشدم و اصلا هم با طرز فكر جلال موافق نبودم و نیستم. من با نوسان موافق نیستم و هرگز سیاسی نبودم. هدف سیاست رسیدن به قدرت است و آدم خاص و جاه‌طلبی می‌خواهد؛ من آدمی هستم به‌كلی غیرسیاسی».
میرصادقی البته معتقد است: دانشور ممكن است در این گفته صادق باشد، اما به‌كل، غیرسیاسی نیست. نحوه افكار سیاسی روزگار، آن‌چه در اصطلاح ادبیات داستانی به آن گرایش عصر یا روح زمانه می‌گویند، بعضی از آثار نویسنده را سیاسی كرده است. مثلا الگوی دو رمان «جزیره‌ی سرگردان» و «ساربان سرگردان» بر اساس حوادث سیاسی و اجتماعی پیش و پس ازانقلاب شكل گرفته است و چطور ممكن است كه خصوصیت سیاسی نداشته باشد و نویسنده به‌كلی غیرسیاسی باشد؟!
محمدعلی سپانلو - شاعر و مترجم - نیز «سووشون» را در سلوك رمان اجتماعی ایران، منزل مهمی محسوب می‌كند و می‌گوید: گذاشته از توفیقی كه نزد خوانندگان یافته، این اولین اثر كامل، در نوع «رمان فارسی» است. بینایی و شنوایی نویسنده، او را به اكتشاف انگیزه‌های درون در رابطه با عمل برون، در سطح اجتماعی و تاریخی اثرش، رهنمون شده است.
همچنین تقی مدرسی - داستان‌نویسی كه سال‌ها در آمریكا اقامت داشت -، درباره‌ی این اثر این‌گونه اظهار نظر كرده است: رمان «سووشون» از زمان انتشار آن در حدود 30 سال قبل تا كنون، در ایران از استقبالی گسترده برخوردار بوده و در تیراژ وسیعی منتشر شده است. این رمان برای خوانندگان غربی، علاوه بر این‌كه نمونه شاخصی از ادبیات داستانی معاصر ایران محسوب می‌شود، تصویر بی‌مانندی از زندگی درونی و خصوصی یك خانواده ایرانی را هم در اختیار می‌نهد.
حسن میرعابدینی - منتقد - نیز رمان «سووشون» دانشور را پرخواننده‌ترین رمان فارسی و آغازگر فصلی تازه در تاریخ داستان‌نویسی ایران به‌شمار می‌آورد و می‌گوید: دانشور در این داستان پرحركت و پرماجرا، با نثری شاعرانه، دقیق و محكم، تصویری درونی و هنرمندانه از تحولات منطقه‌ی فارس در سال‌های جنگ دوم جهانی به‌دست می‌دهد.
سیمین دانشور - داستان‌نویس و مترجم - در هشتم اردیبهشت‌ماه سال 1300 در شیراز به‌دنیا آمد. در سال 1328 دكتری خود را در رشته ادبیات فارسی از دانشگاه تهران گرفت. یك سال بعد با جلال آل احمد ازدواج كرد و در سال 1331 برای مطالعه در رشته‌ی «زیبایی‌شناسی» در دانشگاه استنفورد، به آمریكا سفر كرد و دو سال بعد به ایران بازگشت.
ازجمله تألیف‌ها و ترجمه‌های دانشور عبارت‌اند از:
«آتش خاموش» (1327)
«سرباز شكلاتی» برنارد شاو (1328)
«باغ آلبالو» و «دشمنان» از آنتوان چخوف (1331)
«بئاتریس» از شنیتسلر و «رمز موفق زیستن» از دیل كارنگی (1332)
«كمدی انسانی» ویلیام سارویان و «داغ ننگ» از ناتانیل هاوثورن (1334)
ترجمه «همراه آفتاب» (1377)
«شهری چون بهشت» (1340)
«سووشون» (1348)
«بنال وطن» از آلن پیتون (1351)
«به كی سلام كنم؟» (1359)
«غروب جلال» (1360)
«ماه عسل آفتابی» (داستان‌های ملل مختلف) (1362)
«جزیره سرگردانی» (1372)
«شناخت و تحسین هنر» (مجموعه مقالات) (1375)
«از پرنده‌های مهاجر بپرس» (1376)
«ساربان سرگردان» (1380).
«كوه سرگردان» و مجموعه‌ی داستان «انتخاب» هم آثار بعدی او خواهند بود.
«بر ساحل جزیره‌ی سرگردانی» (جشن‌نامه‌ی دكتر سیمین دانشور) به‌كوشش علی دهباشی منتشر شده كه در این متن هم از آن استفاده شده است.
لینکها:
زندگی نامه جلال آل احمد (از زبان خودش)
