پیامدهای اسراف در زندگی
در زندگی نیروهای محدود کننده ای وجود دارند که هر تصمیم یا هر ابتکار جدید را با مشکل روبرو می سازند . از جمله ی این نیرو های محدود کننده میل وشهوت است .
حال وظیفه ما در مقابل این نیروها چیست ؟سرکوب یا تسلیم ؟ بهترین راه حل در آیات قرآن کریم ارائه شده است ،آری اعتدال تنها راه حل مسئله است .چرا اعتدال ؟آیا در حلال خدا نیز باید اعتدال را رعایت کنیم ؟در این راستا افراط وتفریط چه آسیبهایی به انسان وارد می سازد .
در این مقاله ما به بررسی اسراف بر عمر ومصادیق ان در آیات قران می پردازیم .
معنای اسراف و اعتدال
اسراف اگرچه در خرج کردن بی اندازه و بیهوده ولخرجی کردن مشهورتر است اما معنای آن زیاده‌روی در هر عملی است .
در معنای قرآنی آن انحراف از قانون فطرت است و در اصل در گذشتن از حد مباح به سوی آنچه مباح نیست می‌باشد اعم از آنکه در طرف افراط ( زیاده‌روی ) یا در طرف تفریط و تقصیر (خودداری و کوتاهی کردن ) باشد ،پس آنچه در غیر طاعت خدای تعالی به کار رود به آن اسراف گویند .در جهت مقابل اسراف اعتدال است که به معنای میانه روی در هر کاری می‌باشد .
بررسی آسیبهای زیاده روی
کسانی که از قانون فطرتشان منحرف شده‌اند آسیب‌ها و صدمه‌هایی به خود می‌زنند که گاهی اوقات غیر قابل جبران است زیرا بدن ما یک اکوسیستم است و اگر از جنبه‌های جسمانی از تعادل خارج شود همه دستگاه‌های دیگر تحت تأثیر قرار می‌گیرند. بعضی حد اعتدال رارعایت نمی‌کنند وبا این حال عظمت و حتی نبوغ خود را به نمایش می‌گذارند اما به مرور از آن صدمه می‌بینند .
بسیاری از اغنیا و سرشناسان صرفاً به دلیل عدم رعایت حد اعتدال امتیازات، ایمان و موفقیت و اثر بخشی خود را از دست داده‌اند.
خداوند در سوره زمر آیه 53 می‌فرماید :
« قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ؛
بگو:ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است. (53)».
در قسمت اول آیه بحث اسراف بر نفس و عمر می‌باشد که از مهم‌ترین مصادیق اسراف است ،که در صورت عدم اعتدال مشکلات بسیار زیادی بروز می‌دهد.
در قرآن داستان‌های بسیاری از شهرها وقوم ها را می‌خوانیم که فقط به علت افراط و تفریط به هلاکت رسیده‌اند و مستوجب سنت عذاب الهی شده‌اند و این سنت سر نوشتی است که آنان برای خود رقم زده‌اند.
خداوند در قران کریم در سوره انعام آیه 6 چنین می‌فرماید :
1. أَلَمْ یَرَوْاْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ مَّکَّنَّاهُمْ فِی الأَرْضِ مَا لَمْ نُمَکِّن لَّکُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمَاء عَلَیْهِم مِّدْرَارًا وَجَعَلْنَا الأَنْهَارَ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمْ فَأَهْلَکْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَنْشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْنًا آخَرِینَ :
آیا ندیدند چقدر از اقوام پیشین را هلاک کردیم!؟ اقوامی که (از شما نیرومندتر بودند؛ و) قدرتهایی به آن‌ها داده بودیم که به شما ندادیم؛ باران‌های پی‌درپی برای آن‌ها فرستادیم؛ و از زیر (آبادی‌های) آن‌ها، نهرها را جاری ساختیم؛ (اما هنگامی که سرکشی و طغیان کردند)، آنان را به خاطر گناهانشان نابود کردیم؛ و جمعیت دیگری بعد از آنان پدید آوردیم. (6).
خوردن
یکی از امیال نفسانی لذت خوردن و شکم پرستی می‌باشد اگر برده شکم خود شویم دیری نمی‌گذرد که این شکم بر ذهن و اراده ما مسلط می‌شود. خوردن موادی که می‌دانیم برای ما زیان آور است حماقت محض است.
در آمریکا شمار کسانی که از پر خوری می‌میرند به مراتب بیش از کسانی است که از گرسنگی جان می‌دهند.
بن فرانکلین می‌گفت :به ندرت به موردی برخوردم که کسی ازگرسنگی بمیرد، اما شمار کسانی که از خوردن مردند به صدها هزار نفر می‌رسید.
قرآن کریم در سوره اعراف آیه 31 چنین می‌فرماید :
1. یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ ؛ ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد، با خود بردارید! و (از نعمت‌های الهی) بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمیدارد! (31).
تحقیقات دانشمندان به این نتیجه رسیده است که سرچشمه بسیاری از بیماری‌ها، پرخوری است. پیامبر ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده است که (معده، خانه همه)بیماری‌هاست و امساک، سر آمد همه داروها وآنچه بدنت را به آن عادت داده‌ای (از عادات) صحیح و مناسب ، از او دریغ مدار.
خوابیدن
بسیاری از ما تسلیم خواب اضافه، استراحت و فراغت بیشتر می‌شویم. تاکنون چند بار اتفاق.افتاده که زنگ ساعت را برای بیدار شدن در زمان معینی میزان کرده‌اید و یا تصمیم گرفته اید که صبح از خواب بیدار شوید اما با بلند شدن زنگ ساعت تصمیمتان به هم می‌ریزد.
جنگ ذهن و رختخواب شروع می‌شود و در این نبرد اغلب این رختخواب است که به پیروزی می‌رسد.
علم پزشکی ثابت کرده است که خواب زیاد باعث تولید انرژی منفی در مغز می‌شود و به سلسله اعصاب انسان صدمه می‌زند. شاید برای شما هم اتفاق افتاده که گاهی اوقات با سردرد شدید از خواب بیدار شدید؟! آن لحظه اثرات انرژی منفی را حس کرده‌اید اما علتش را متوجه نشدید ؛از معصوم (علیه‌السلام) بسیار رسیده است که :خواب مایه بدبختی و هلاکت انسان می‌باشد.
شهوت و غرائز جنسی
انسان برای بقا خود نیازمند شهوت و غرائز جنسی است اما اگر همین امر مهم از طریق صحیح خود تعادل سازی نشود صدمات جبران ناپذیری را به فرد واجتماع می زند .دراین جنگ ومیدان نبرد این امیال هستند که پیروز می شوند وانسان ها تابع غرائز جنسی در حد افراط می شوند وثمره این تسلیم از دست دادن سرمایه های عفاف وجوانی و انسانیت است .خداوند در سوره نور ایات 30و31 برای اعتدال سازی این مسئله امر به عفاف کرده است .
1. قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ
2. وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ
به مؤمنان بگو چشمهاى خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند، و عفاف خود را حفظ كنند; این براى آنان پاكیزهتر است; خداوند از آنچه انجام مىدهید آگاه است! (30)
و به آنان با ایمان بگو چشمهاى خود را (از نگاه هوسآلود) فروگیرند، و دامان خویش را حفظ كنند .
راه حل
برای غلبه بر نیروی محدود کننده میل و شهوت، خوردن و خوابیدن بهترین راه حل ارائه شده توسط قرآن خویشتن‌داری و انکار نفس می‌باشد. اصول اعتدال و خویشتن داری برای کل زندگی انسان اساسی است زیرا نافرمانی از فرامین الهی و تبعیت از امیال نفسانی ما را ضعیف می‌کند و قدرت جسمی و روحی انسان را به تحلیل می‌کشاند.
اگر می‌خواهید به هدف‌های مطلوب زندگیتان برسید و انسان موفقی باشید و در مسئولیت‌هایزندگی فردی و اجتماعی توانمند و قدرتمند باشید باید اره را تیزتر کنید.
آری تا میل خود را محدود نکنیم نمی‌توانیم به شهوات و احساسات خود مسلط شویم و بدون مهار امیال نفسانی قربانی شهوات خود می‌شویم اگر بر امیال خود غالب شویم از قدرتی برخوردار می‌گردیم که ما را به راحتی به خدا می‌رساند و این همان تقوی و کرامت انسانی می‌باشد و از اثرات بسیار مهم انکار نفس اینستکه اراده شما را بسیار قوی می‌کند.
مردی سالخورده که روزگار بهترین آموزگار او بود روزی از میان جنگل انبوهی می گذشت جوانی را دید که در حال اره یک درخت بود. اره کند بود و جوان با زحمت عرق می ریخت و لحظه‌ای از تلاش دست بر نمی‌داشت. پیر مرد نزدیک شد و گفت جوان اره‌ات را تیز کن. جوان سرش را بلند کرد وبا چشمانش نگاه تیزی به مرد انداخت و گفت وقت ندارم.
پیرمرد سکوت کرد و گذشت. شب هنگام در بازگشت مجدداً جوان را دید که هنوز درخت را اره می‌کرد و به نیمه آن هم نرسیده بود.
مثال بسیاری از ما چنین است برای موفق شدن رسیدن به کمال انسانیت و بندگی خدا بایدروح و جسممان را قدرتمند کنیم و به معنای دقیق‌تر اره را تیز کنیم. در مسیر زندگی و عمرمان با اعمال و افکار بیهوده اره‌مان را کند می‌کنیم و انتظار داریم با ضعف و سستی به هر چه می‌خواهیم برسیم.
پیروی از قوانین و اصول دین قدرت و سرعت ما را بیشتر می‌کند و بهره وری بالاتری را برای ما به ارمغان می آورد. جوانی فرصت بسیار خوبی برای رسیدن به خواسته‌های معقول و منطقی است تا زندگی با نشاط و شاداب و پیروزمندانه‌ای در دو سرا داشته باشیم ؛اما اگر با اسراف عمر، سرمایه‌های ظاهری و باطنی، مادی و معنوی را ضایع کردیم آیا فرصتی برای بازگشت و جبران مافات می‌باشد.
نتیجه
با اسراف بر عمر و سرمایه‌های حقیقی و تبعیت از هواهای نفسانی روز به روز خود راضعیف‌تر می‌کنیم در صورتی که اعتدال در این امور ما را توانمندتر می‌سازد.
مریم خندابی بخش قرآن تبیان
منابع :
1-تفسیز المیزان –علامه محمد حسین طباطبایی
2- تفسیر تسنیم –آیة الله جوادی آملی
3- المعجم المفهرس – محمد فؤاد عبد الباقی
4- انسانهای موثر –استفن کاوی- ترجمه مهدی قراچه داغی
