پیامبر(ص) چگونه آرایش می کرد؟
خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد.
این نکته که مضمون احادیث مکرر است . (1 ) در شکل ظاهری و هیئت آشکار انسانهای مسلمان هم تجلّی مییابد و خداوند زیبایی و آراستگی را برای بندگان و در مؤمنان هم میپسندند و ژولیدگی و در هم ریختگی را برآنان روا نمیدارد .
به فرموده امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) « التَّجَمُّلُ مِن اَخلاقِ المُؤمِنین » . ( 2 ) آراستگی از اخلاق مؤمنان است .
رسول اکرم ( صلی الله علیه وآله ) نیز فرموده است : « اِنَّ اللهَ یُبْغِضُ الوَسَخَ وَالشَّعَثَ » . ( 3 )
پروردگار ، چرکی و ژولیدگی را دشمن میدارد .
با توجه به مطلوب بودن تجمّل و آراستگی از دید اسلام به بررسی گوشههایی از این شیوه رفتاری ، در سیره پیامبر خدا میپردازیم :
1 ـ آینه و شانه
آراستگی سر و صورت و وضعیت موی چهره و سر ، نشان اهمیّت دادن به این سنّت اسلامی است .
رسول خدا در آینه نگاه میکرد ، موی سر خود را شانه میزد ، گاهی هم به جای آینه ، در ظرف آب نگاه میکرد و موی سر خود را مرتب میساخت و علاوه بر اینکه خود را برای خانواده آراسته و مهیا میکرد ، برای برادران دینی هم خود را میآراست :
« وَ کانَ ( صلّی الله علیه وآله ) یَنْظُرُ فِی المِرآةِ وَیُرَجِّلُ وَیَمْتَشِطُ وَرُبّما نَظَرَ فِی الماءِ وَسَوّی جَمَّتَهُ فیهِ و لقد کانَ یَتجَمَّلُ لاَصْحابِهِ فَضلا عَلی تَجَمُّلِهِ لاَهْلِهِ » . ( 4)
همسرش عایشه ، دید که آن حضرت در ظرف آبی نگاه میکند که در اتاق اوست و خود را میآراید ، گفت : پدر و مادرم فدایت ! تو پیامبری و بهترین آفریدگان ، چرا چنین میکنی ؟ فرمود :
« اِنَّ اللهَ تعالی یُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ اذا خَرَجَ اِلی اِخْوانِهِ اَنْ یَتَهَیَّأَ لَهُمْ وَیَتَجَمَّلَ » ( 5)
خداوند از بنده اش این را دوست دارد که هر گاه نزد برادران دینی اش بیرون میرود ، خود را برای آنان آماده و آراسته سازد .
این شیوه سبب جذب و جلب دیگران میشود و نفوذ دعوت تبلیغی یک پیشوا را افزایش میدهد .
آن حضرت با شانه ، سر خود را شانه میکرد .
همسرانش مراقب و منتظر بودند که وقتی از موهای سر و صورت او میریخت ، آنها را جمع میکردند .
تار موهایی که گاهی نزد مردم به عنوان تبرک مانده بود از همان موها بود .
وی گاهی روزی دوبار محاسن خود را شانه میزد و پس از شانه زدن شانه را در جای مخصوص خود میگذاشت . ( 6)
2 ـ خوشبویی
از نشانههای دیگر آراستگی ، استفاده از عطریات و مواد خوشبو کننده است ، که هم عامل نشاط و روحیه خود شخص معطر است و هم به دیگران نشاط و مسرّت میبخشد .
رسول خدا ( صلی الله علیه وآله ) آن قدر عطر و و مواد خوشبو کننده بر سر و صورت خود میزد ، که گاهی جلوه و براقی آن در موهای سرش دیده میشد ، با مشک و عنبر خود را خوشبو میساخت ، گاهی هم با « عود » و « غالیه » خود را معطر میکرد . ( 7)
خرج کردن در این راه بسیار پسندیده است و اسراف هم به حساب نمیآید.
به روایت امام صادق ( علیه السلام ) :
« کانَ رَسُولُ اللهِ یُنْفِقُ عَلَی الطّیبِ اَکثَرَ مِمّا یُنْفِقُ عَلَی الطَّعامِ » . ( 8)
پیامبر خدا ، بیش از آنچه که برای خوراکی و طعام خرج کند ، در راه عطریات خرج میکرد.
این است اخلاق پیامبرانه ! چه عیب دارد که بخشی از مخارج روزانه مسلمانان را ، هزینههای بهداشتی و تمیزی و آراستگی و خوشبویی آنان تشکیل دهد ؟ !
امام صادق ( علیه السلام ) میفرماید :
« ما اَنْفَقْتَ فِی الطّیبِ فَلَیسَ بِسَرَف » . ( 9)
آنچه در راه عطریات خرج کنی ، اسراف نیست .
پیامبر خدا ( صلّی الله علیه وآله ) هر گاه از کوچه و گذرگاهی میگذشت ، پس از عبورش ، آنان که از آن مسیر میگذشتند ، از رایحه خوش بر جای مانده میدانستند که پیامبر از این کوچه گذشته است ! هر گاه عطری به او عرضه میشد ، از آن استفاده میکرد و میفرمود : بوی آن خوش است ، سنگینی هم ندارد !
و استفاده از بوی خوش را همیشه دوست داشت و از آن لذّت میبرد . ( 10)
به فرموده امام صادق ( علیه السلام ) رسول خدا هر جمعه عطر میزد و خود را خوشبو میساخت و اگر عطریاتی هم در اختیار نداشت روسری بعضی از همسرانش را آب پاشیده بر سر و روی خود میکشید تا خوشبو گردد .
« کانَ رَسولُ اللهِ یَتَطَیّبُ فی کُلِّ جُمْعَة فَاِذا لَم یَجِد اَخَذَ بَعْضَ خُمُرِ نِسائِهِ فَرَشَّهُ بِالماءِ وَیمَسَحُ بِهِ » . ( 11)
3 ـ بهداشت بدن
استحمام کردن ، شستشو ، نظافت بدن و زدودن موهای آن از عوامل تأمین سلامتی و نظافت و از نشانههای آراستگی است .
گرفتن ناخن ، چیدن موی شارب ، زدودن موهای زیر بغل نیز از همین نمونههاست .
پیامبر اکرم جمعه به جمعه موهای زائد بدن را میزدود ، ناخنهایش را میگرفت شاربش را کوتاه میکرد . ( 13)
به روایت امام صادق ( علیه السلام ) :
« و کان ( صلّی الله علیه وآله ) یُقَلِّمُ اَظفارَهُ وَیَقُصُّ شارِبَهُ یَومَ الجمعَةِ قبلَ اَنْ یَخْرُجَ اِلی الصَّلاةِ » . ( 14)
آن حضرت روز جمعه پیش از آنکه برای برپایی نماز جمعه از خانه بیرون رود ، ناخنهایش رامی چید و شارب خود را کوتاه میکرد .
چیدن ناخن و کوتاه کردن مو به بهداشت آن کمک میکند .
پیامبر اکرم ( صلّی الله علیه وآله ) به این نظافت حتی در مسافرتها هم توجّه داشت و هر گاه به سفر میرفت پیوسته پنج چیز را با خود داشت : آینه ، سرمه دان ، شانه ، مسواک ، و قیچی . ( 15) هر گاه سر و صورت خود را میشست .
موهای خویش را با « سدر » شستشو میداد . ( 16)
آن حضرت علاقه داشت که بر موی سر و صورت خود روغنهای خوشبو کننده بزند ، حتی به ابروها و شارب هم میزد .
در سفرهها هیچگاه شیشه روغن و سرمه دان و قیچی و مسواک و شانه را از خود دور نمیساخت . ( 17)
4 ـ مسواک
رسول خدا ( صلی الله علیه وآله ) اهمیت فراوانی به مسواک میداد .
دندانهایش پیوسته برّاق و سفید بود و امت خویش را هم به مسواک زدن دستور میداد .
هر گاه میخوابید ، مسواک را بالای سر خود میگذاشت .
قبل از خواب مسواک میزد .
وقتی از خواب بیدار میشد مسواک میزد . ( 18)
این نکته بهداشتی توصیه خدا به آن حضرت بود .
میفرمود : آن قدر ( از سوی خداوند ) به مسواک فرمان داده شدم که ترسیدم بر من واجب شود . ( 19) نسبت به امت خویش نیزفرموده است که : اگر نبود که بر امتم دشوار سازم آنان را امر میکردم که با هر نماز مسواک بزنند .
میفرمود : ( 20)
مسواک هم پاکیزه کننده دهان ، هم موجب رضای الهی است و از سنتهای مؤکدی است که خداوند قرار داده است . ( 21)
مجموعه آن چه در چهره و موی سر و صورت و لباس و دهان و دندان و بوی بدن و زیبایی ظاهری مطرح شد ، سنت « تجمل » و آراستگی است که در زندگی نامه حضرت رسول ( صلّی الله علیه وآله ) دیده میشود .
امت محمد ( صلی الله علیه وآله ) نیز چه در مقابل امتها و ملتها و پیروان ادیان دیگر و چه به عنوان الگوی تأثیرگذار بر
دیگران ، به اسوه ای همچون پیامبر خدا ( صلّی الله علیه وآله ) مینگرند که رفتار اجتماعی اش با مردم و نحوه معاشرت او در جامعه ، به نحوی بود که محبوب دلها شده بود و مردم از مصاحبت و هم سخنی و انس با آن حضرت لذت میبردند .
نظم و بهداشت و پاکیزگی ره آورد غرب و اروپائیان نیست ، بلکه متن دستورهای دینی و سنتهای اسلامی است و بالاترین آن در وجود نازنین رسول مکرم تجلی یافته بود ، آن هم با شرایط آن روزگار و کمبود آب و وسایل و امکانات .
پی نوشت:
1 . « اِنَّ الله جمیلٌ یُحِبُ الجمالَ » ، علی ( علیه السلام ) وسائل الشیعه ، ج3 ، ص340 .
2 . غرر الحکم ، آمدی .
3 . نهج الفصاحه ، حدیث شماره 741 .
4. بحار الانوار ، ج16 ، ص249 .
5. بحار الانوار ، ج16 ، ص249 .
6. مکارم الاخلاق ، طبرسی ، ص33 .
7. مکارم الاخلاق ، طبرسی ، ص34 .
8. بحار الانوار ، ج16 ، ص248 .
9. مکارم الاخلاق ، ص41 .
10 . بحار الانوار ، ج16 ، ص249 .
11 . مکارم الاخلاق ، ص41 .
13. سنن النبی ، علامه طباطبایی ، ص94 .
14 . سنن النبی ، علامه طباطبایی ، ص106 .
15. همان ، ص109 .
16. بحار الانوار ، ج16 ، ص247 .
17. مکارم الاخلاق ، ص35 .
18. بحار الانوار ، ج16 ، ص253 .
19. همان .
20. سفینة البحار ، محدّث قمی ، ج1 ، ص674 .
21 . همان ، ص675 .
منبع: اخلاق نبوی آشنایی با سیره اخلاقی پیامبر اعظم، جواد محدثی