تبیان، دستیار زندگی
سَیئَةٌ تَسُوءُک خَیرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَةٍ تُعْجِبُک‏ » (حکمت43) ؛ کار بدى که ترا ناراحت (و پشیمان) مى‏سازد نزد خدا بهتر از کار نیکى است که تو را مغرور و از خود راضی مى‏کند‏ . شرح: برخی گمان می کنند اگر کسی به دین حق ایمان آورد و توفی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کار بدی که بهتر از نیکی است

فرار از غرور
از خداى عز و جل چنان بترس که [انگار چنین است که] اگر اعمال نیک همه جن ها و انسان ها را داشته باشی ولی باز قطعاً تو را عذاب خواهد کرد، و به خدا چنان امیدوار باش که [انگار چنین است که] اگر گناه همه جن ها و انسان ها را مرتکب شده باشی باز به طور قطع به تو رحم خواهد کرد.
«سَیئَةٌ تَسُوءُک خَیرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَةٍ تُعْجِبُک‏ » (حکمت43) ؛   کار بدى که ترا ناراحت (و پشیمان) مى‏سازد نزد خدا بهتر از کار نیکى است که تو را مغرور و از خود راضی مى‏کند‏ .

شرح:

برخی گمان می کنند اگر کسی به دین حق ایمان آورد و توفیق پیدا کرد که خود را عادت دهد به انجام اعمال صالح و ترک گناه، دیگر می تواند آسوده خاطر باشد و خود را سعادتمند بداند و از بهشتیان به حساب آورد.

امّا شاید برایتان جالب باشد که بدانید مؤمن تا لحظه مرگش نباید چنین احساس امنیتی بکند. در حدیثی بسیار شگفت انگیز آمده است که فردی از امام صادق علیه السّلام درخواست می کند وصیت جناب لقمان علیه السّلام به پسرش را برای او بفرمایند. حضرت می فرمایند:

در آن وصیت مطالب عجیبی بود و عجیب تر از همه این بود که به پسرش گفت: از خداى عز و جل چنان بترس که [انگار چنین است که] اگر اعمال نیک همه جن ها و انسان ها را داشته باشی ولی باز قطعاً تو را عذاب خواهد کرد، و به خدا چنان امیدوار باش که [انگار چنین است که] اگر گناه همه جن ها و انسان ها را مرتکب شده باشی باز به طور قطع به تو رحم خواهد کرد.

سپس امام صادق علیه السّلام فرمود: پدرم می فرمود: هیچ بنده مؤمنى نیست، جز آنکه در دلش دو نور است: نور خوف (ترس) و نور رجاء (امید) که اگر این وزن شود از آن بیشتر نیست و اگر آن وزن شود، از این بیشتر نخواهد بود.[1]

واضح است که ترس از خداوند متعال به خاطر ظالم بودن او نیست زیرا خدا هرگز ذره ای به کسی ظلم نمی کند. اما این ترس به خاطر آنست که اگر خدا بخواهد با عدلش به حساب کسی رسیدگی کند نه با لطف و کرم و عفوش، کوچکترین لغزش ها و خطاها و کوتاهی های آن فرد را هم در سنجشش داخل خواهد کرد و این مساله کار را بسیار بسیار سخت می کند تا جایی که اگر بگوییم در چنین شرایطی هیچ کس جز معصومین علیهم السّلام نجات پیدا نخواهد کرد سخنی به گزاف نگفته ایم.

یکی از شدیدترین خطراتی که افراد نیک کردار را تهدید می کند خطر عُجب و خودپسندی است. در روایات عُجب را دلیل ضعف عقل و موجب هلاک شدن[4] و همچنین موجب محروم شدن از ازدیاد (مقام یا نیکی یا نعمت خدا) دانسته اند.
غرور

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:

خداى عز و جل به داود علیه السّلام فرمود: اى داود! گنه کاران را مژده بده و صدیقان (راستگویان و درست کرداران) را بترسان؛ داود عرض کرد: چگونه گنه کاران را مژده دهم و صدیقان را بترسانم! فرمود: اى داود! گنه کاران را مژده بده که من توبه را می پذیرم و از گناه در می گذرم و صدیقان را بترسان که به اعمال خویش خودبین و از خود راضی نشوند (دچار عُجب نشوند)، زیرا بنده‏ اى نیست که به پاى حسابش کشم (به طور دقیق به اعمالش رسیدگی کنم و با عفو و رحمت و اغماض با او برخورد نکنم) جز آنکه هلاک شود.[2]

آری! یکی از شدیدترین خطراتی که افراد نیک کردار را تهدید می کند خطر عُجب و خودپسندی است. در روایات عُجب را دلیل ضعف عقل[3] و موجب هلاک شدن[4] و همچنین موجب محروم شدن از ازدیاد (مقام یا نیکی یا نعمت خدا) [5] دانسته اند.

در این حکمت از نهج البلاغه (حکمت چهل و سوم ) زشتی عُجب و خودپسندی تا جایی دانسته شده که حتی گناه و بدی فرد خطاکار که از خطایش پشیمان است بهتر از عمل نیکی است که فرد نیکوکار را به خودش مغرور می کند.

اما نکته ای که باید به آن توجه کنیم این است که این طور نیست که اگر از عمل خوبمان شادمان می شویم این عُجب باشد. بلکه این از صفات مؤمن است که عمل نیکش خوشحالش می کند و عمل بدش ناراحتش می سازد[6]. اما عُجب آنجایی به وجود می آید که فرد کار خوبش را لطف خدا نداند و خود را به خاطر آن کار برتر از دیگران بشمارد و خطاهای خود را در مقابل کار خیرش کوچک و ناچیز به حساب آورد.


پی نوشت ها:

[1] الکافی ج : 2 ص : 67

[2] الکافی، ج‏2، ص: 314

[3] إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ دَلِیلٌ عَلَى ضَعْفِ عَقْلِه ( وسائل‏الشیعة ج : 1 ص : 100 )

[4] مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَک‏ ( وسائل‏الشیعة ج : 1 ص : 101 )

[5] الْإِعْجَابُ یمْنَعُ الِازْدِیاد ( وسائل‏الشیعة ج : 1 ص : 105 )

[6] مَنْ سَرَّتْهُ حَسَنَتُهُ وَ سَاءَتْهُ سَیئَتُهُ فَهُوَ مُؤْمِنٌ ( وسائل‏الشیعة ج : 1 ص : 106 )

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.