پلیس از دریچه تاریخ

امروز در تمام دنیا روش های مدرنی برای تعقیب و دستگیری مجرم و حتی پیشگیری از وقوع جرم به وجود آمده است که ابزار دست نیروی پلیس است اما پلیس برای رسیدن به این جایگاه مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرده است.

پلیس در ایران تاریخچه ای صدساله دارد، ناصرالدین شاه در سفرهای سه گانه خود به اروپا و مشاهده پلیس نوین با استخدام یک مستشار بلژیکی به نام «کنت دو بینو» اولین سیستم پلیسی جدید را در ایران پایه گذاری نمود. از آن زمان تاکنون پلیس در ایران تحولات زیادی را پشت سر گذاشته، امروز ناجا وظیفه تامین امنیت داخلی را بر عهده دارد. ناجا در حال اتمام دهه دوم فعالیت خود است. در همین فاصله تحولات زیادی را از سر گذرانده و تجربیات زیادی نیز اندوخته است فرماندهان ارشد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی توسط مقام معظم رهبری تعیین می شوند و البته وظایف آن ها به نحوی است که ارتباط و همکاری نزدیکی با دولت علی الخصوص وزارت کشور دارند پلیس مدرن در اروپا سرگذشت طولانی تری نسبت به ایران دارد و در حال حاضر به علوم و دانش های مختلفی مجهز است، نیم نگاهی به تجربیات دیگر کشورها می تواند کار بهینه سازی سیستم انتظامی ما را تسهیل کند.

نیروی انتظامی در دوران مشروطیت

نظمیه در دوره مشروطه

در دوران ناصرالدین شاه و در پی سیاست نوسازی ارتش، هیاتی اتریشی به ایران آمد تا تشکیلاتی پلیسی را راه اندازی کنند، اما از همان ابتدا مقرر شد که در مسائل شرعی از قبیل ازدواج، ارث، طلاق و... حق مداخله نداشته باشند.

از این رو کار این دستگاه بیشتر به تعقیب و مجازات سارقین و جلوگیری از کارهایی مثل بد هستی و ... مربوط می گردید. از شروع انقلاب مشروطه تا موفقیت مشروطه خواهان و تشکیل مجلس شورای ملی چندین رئیس نظمیه در فاصله های کوتاهی سر کار آمدند که بیشتر تحت تأثیر نفوذ محمدعلی شاه و عوامل او بودند.

پس از فتح تهران، یپرم خان ارمنی از طرف هیات دولت به ریاست نظمیه انتخاب شد یپرم خان از فردای انتصابش، تمام زندانیان را آزاد، زنجیرها را نابود کرد و رختخواب ها را آتش زد وی دستور داد که از این به بعد مجرمان باید  برابر قوانین کیفر ببینند.

ژاندارمری در دوره مشروطه

نیروی ژاندارم فرزند مترقی انقلاب مشروطه بود چرا که مشروطه خواهان پس از فتح تهران بدین نتیجه رسیدند که باید نیرویی ملی گرا، مترقی و مستقل به وجود آید تا بتواند مجری قوانین حاصل از مشروطیت باشد.

بدین ترتیب ژاندمری با کمک مستشاران سوئدی در سال 1289 شمسی شروع به کار کرد و بالمارسن سوئدی ریاست آن را بر عهده گرفته به رغم نقاط قوت ژاندارم ها از جمله محبوبیت، سابقه آزادی خواهی و ملی گرایی ایشان، بزرگ ترین نقطه ضعف این نیرو را باید در فقدان پایگاه وسیع اجتماعی بیان نمود.

با پایان یافتن جنگ جهانی اول و شکست نظامی آلمان و هم چنین ناکامی مشروطه، ژاندارم ها نیز در دو عرصه سیاسی و نظامی به شکست جبران ناپذیری دچار گردیدند؛ شکستی که باعث ناکامی ایشان در دفاع از رژیم مشروطه در برابر فراق های گردید.

از اولین سازمان هایی که بعد از انقلاب اسلامی و به دنبال پیام رهبر انقلاب تأسیس شد کمیته انقلاب اسلامی بود. کمیته انقلاب اسلامی در کنار شهربانی و ژاندارمری تا سال 1371 فعالیت می کرد،

اما در این سال از ادغام این سه نهاد نیروی انتظامی جمهوری اسلامی بوجود آمد که در حال حاضر به طور رسمی نیروی اصلی مسئول حفظ امنیت داخلی ایران است.

نیروی انتظامی در جمهوری اسلام

پایگاه های اولیه تأسیس کمیته ها در مساجد محلات بود و روحانیون نقش عده ای در هدایت آن داشتند. این سازمان خارج از چهارچوب اداری دولت وقت، به خلع سلاح و تامین امنیت مراکز حساس، مصادره اموال، تعیین مسئول برای برخی نهادها، دستگیری برخی مقامات سابق و... می پرداخت. اما بالاخره در نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ادغام شد که به اختصار آن را ناجا می گویند.

تشکیل ناجا

پس از تصویب قانون تشکیل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در سال 1371، کمیته انقلاب اسلامی، شهربانی و ژاندارمری ادغام شدند. اولین فرمانده نیروی انتظامی، سرتیپ محمد سهرابی بود. سازماندهی طرح ادغام و برنامه ریزی جهت پیشبرد ماموریت های نیروی انتظامی از عمده عملکرد سرتیپ سهرابی در زمان فرماندهی در نیروی انتظامی بود. پس از وی نیروی انتظامی در رأس خود فرماندهی چهار نفر دیگر را تجربه کرده است: سرتیپ سیف اللهی، سرتیپ هدایت لطفیان، سرتیپ پاسدار خلبان محمدباقر قالیباف و سرتیپ پاسدار اسماعیل احمدی مقدم که در حال حاضر فرماندهی نیروی انتظامی را بر عهده دارد.

ناجا دارای سه بخش کلی است، فرماندهی، حفاظت و اطلاعات و بخش عقیدتی سیاسی. بیشتر بخش های نیروی انتظامی وظیفه امنیتی و نظامی دارند و دارای نیروی مسلح است، اما برخی بخش ها نیز بیشتر جنبه خدمات اجتماعی و دولتی دارد مانند صدور گذرنامه، فرماندهان ارشد نیروی انتظامی توسط مقام معظم رهبری تعیین می شوند. نیروی انتظامی از چندین معاونت مختلف تشکیل شده است هر یک از استان های کشور یک ناحیه انتظامی به حساب می آیند و شهرستان های تابعه هر استان مناطق انتظامی آن ناحیه به شمار می آیند.

ناجا شامل زیر شاخه هایی است: پلیس امنیت، پلیس مبارزه با مواد مخدر، پلیس پیش گیری که شامل کلانتری و پاسگاه ها می باشد، پلیس راهور که همان پلیس راهنمایی و رانندگی است معاونت نظام وظیفه که مسئولیت، تقسیم نیروهای وظیفه بین نیروهای مسلح ایران را بر عهده دارد، معاونت صدور گذرنامه، پلیس بزرگراه ها، پلیس آگاهی، پلیس حفاظت از شخصیت ها، اینترپل، یگان حفاظت برای حفاظت از اماکن مثل بانک ها و موسسات آثار تاریخی، جنگل بانی، هنگ مرزی، پلیس ساحلی، یگان ضربت، یگان رهاسازی گروگان، یگان ضد شورش، گارد ویژه و یگان واکنش سریع.

تشکیلات پلیس در جهان

هر کشوری شایسته همان پلیسی است که دارد، روش ها و طرز کار و طرز تفکر یک کشور با یک کشور دیگر آنقدر متفاوت است که پلیس هر کشور را باید محصول اجتماع آن کشور دانست. اما مناسب است که تشکیلات پلیس در سایر کشورها را نیز بررسی کنیم:

آمریکا

پلیس آمریکا را می توان به سه بخش محلی، ایالتی و کشوری تقسیم کرد. در حومه شهرها و اجتماعات کوچک پلیس محلی و پاسبان محلی خدمت می کنند که غالبا محلی هستند. این دسته را « شریف » می گویند. پلیس ایالتی بیشتر حفاظت جاده های عمومی را بر عهده دارد. پلیس فدرال حوزه عملیاتی به وسعت خاک یک کشور دارند. شریف ها اساس پلیس آمریکا را تشکیل می دهند، وظایف رسمی شریف در تمام آمریکا یکسان نیست، گاه فقط اداره امور زندان ها را بر عهده دارند و گاه احضار و بازداشت ها هم  به وسیله آن ها انجام می گیرد نوشتن درباره سیستم پلیسی ایالات متحده بدون ذکر نامی از FBI ممکن نخواهد بود، سازمانی که قدرتمندترین نهاد دولتی در آمریکاست، در حال حاضر ماموریت اصلی FBI متوقف کردن تروریسم، خرابکاری، جرم های برنامه ریزی شده، جرم های اینترنتی، نقض حقوق بشر است هم چنین وظیفه رسیدگی به جنایات بزرگ مثل سرقت های بزرگ و قتل ها را نیز بر عهده دارد. علامت اختصاری FBI کوچک شده «Federal Bareau of investigation» است، این سازمان قسمتی از وزارت دادگستری آمریکاست که تحت نظر دادستان کل فعالیت می کند، رئیس جمهور مدیر FBI را برای 10 سال (یک دوره) تعیین می کند، مقر اصلی این سازمان در واشنگتن قرار دارد.

پس از تصویب قانون تشکیل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در سال1371،کمیته انقلاب اسلامی، شهربانی و ژاندارمری ادغام شدند

انگلستان

پلیس انگلیس را می توان به پلیس لندن پلیس کانتی یا پلیس شهرستان تقسیم کرد. کمیسیونری لندن و حومه به قدری مقام مهمی است که گاهی از طرف دولت شخصیت های برجسته دولتی به این پست منصوب می شوند. پلیس علمی در انگلستان توسعه زیادی یافته است.

اسکاتلندیارد پلیس لندن و حومه است و در اصطلاح آن را CID می گویند، نام اسکاتلندیارد از آنجا برای این پلیس معروف شد که در ساختمانی ساکن بودند که زمانی پادشاهان و سفرای اسکاتلند که به لندن می آمدند در آنجا سکونت می کردند، اداره انگشت نگاری و شعبه کلاهبرداری و- از زیر مجموعه های اسکاتلندیار داشت.

هانیه اخباریه

بخش تاریخ تبیان