عوامل تقویت استحکام خانواده از منظر اهل بیت( ع )

جایگاه خانواده

هدف اساسى دین اسلام، تربیت انسان‏ها و تامین سعادت بشر در تمام ابعاد وجودی ، در تمام مراحل زندگى است. پیامبران الهى به ویژه پیامبر اسلام‏(ص) ، براى این هدف مقدس مبعوث شده و در این راه نهایت‏ سعى خود را مبذول نموده‏ اند و در انجام این ماموریت،‏به نیازها، ویژگى‏ها و علایق فطرى بشر به عنوان یك اصل مسلم توجه فراوان داشتند. به همین جهت دستورات تربیتى اسلام و فرهنگ حیات بخش اهل بیت‏( ع ) ،دقیقا در راستاى پرورش فطرى انسان‏ها،تدوین شده است. خداوند متعال براى تربیت افراد بشر، كانون پر مهر خانواده را بهترین محیط تربیتى انسان قرار دادهاست. در این مقاله به بررسى راههاى تقویت عواطف اعضاى خانواده ، در پرتو سیره و سخنان اهل بیت‏(ع) مى ‏پردازیم.

راههاى تقویت عواطف در خانواده

1 - گفت وگوهاى محبت‏آمیز:

یكى از راههاى استحكام بنیان خانواده ، توجه به ارتباط كلامى است. سخنان عاطفى و بهره‏ گیرى از كلمات دلنشین و خطاب‏هاى شایسته و محبت‏آمیز،مخاطب را جذب مى‏كند. خواسته یا ناخواسته از گوینده راضى شده،و در دلش نوعى احساس محبتنسبت‏ به او ایجاد مى‏شود.

اگر در خانواده‏اى مرد یا زنی با عبارات زیبا و دلپذیر همسرش را صدا كند، علاوه بر این كه به فرزندان چگونه سخن گفتن را مى‏آموزد، در قلب او جایگاه ویژه‏اى خواهد یافت. امیرمؤمنان (ع ) مى‏فرماید: «اجملوا فى الخطاب تسمعوا جمیل الجواب(1)،زیبا سخن بگویید تا سخن زیبا بشنوید.»

خطاب‏هاى ملاطفت‏آمیز و دلربا، روح را نوازش داده و همسر را تحت تاثیر قرار مى‏دهد. بعضى از عبارات، آن قدرزیبا هستندكه هرگز تا آخرعمر فراموش نمى ‏شوند.

رسول گرامى اسلام (ص) با توجه به این نكته فرمودند: « قول الرجل للمراة انى احبك لا یذهب من قلبها ابدا.(2)مردى كه به زنش بگوید: من ترا دوست دارم، [اثر این سخن] هرگز از دل زن بیرون نمى ‏رود.» اساسا مرد و زن مسلمان باید زبان خویش را به سخن نیك عادت دهند، زیرا انسان فطرتااز عبارت‏هاى جذاب و پرمهر استقبال مى‏كند و نسبت‏ به انسان‏هاى نیكو سخن، در دل احساس محبت مى‏نماید.

2 - صدا كردن با بهترین نام:

صدا كردن همسر با نامى كه بیشتر دوست دارد، در ایجاد انس و الفت در میان زوجین تاثیر به سزایى خواهد داشت. پیامبر گرامى اسلام( ص )توصیه فرمودهاند كه براى افزایش مهر و صفا در میان مسلمانان، همدیگر را با نام زیبا و محترمانه صدا بزنند: «ثلاث یضفین ود المرء لاخیه المسلم یلقاه بالبشر اذا لقیه و یوسع له فى المجلس اذا جلس الیه و یدعوه باحب الاسماء الیه; (6)سه چیز دوستى و محبت‏ بین دو مسلمان را افزایش داده [و صفا و صمیمیت را در میان آن‏ها تقویت مى‏كند.] 1. هنگام ملاقات، با خوشرویى و چهره‏اى گشاده برخورد كند. 2. اگر مى‏خواهد در كنار او بنشیند برایش جا باز كند. 3. به بهترین نامى كه دوست دارد او را صدا بزند.»

3 - سلام كردن به همدیگر:

طبق آموزش‏هاى اسلام، سلام كردن با صداى رسا و واضح و با آهنگى عاطفى و جذاب موجب تقویت روابط بین زن و شوهر خواهد شد. سلام با لحنى عاطفى، كینه‏ها را از بین برده ، روحیه را تقویت كرده و دل‏ها را به هم نزدیك مى‏نماید. سلام دادن به جمع خانواده و به ویژه زن و شوهر به یكدیگر، نشاط آور و فرح ‏بخش است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «یسلم الرجل اذا دخل على اهله(3); وقتى شوهر به خانه وارد مى‏شود ، باید به اعضاى خانواده (به ویژه همسرش) سلام كند.»

4 - اظهار علاقه و ابراز محبت :

زوج جوانى كه با هم پیمان زناشویى مى‏بندند، معمولا بر مبناى علاقه درونى و عشق پاكى است كه به یكدیگر دارند. اما آنچه كه در اسلام تاكید شده، بنیان خانواده را تقویت مى‏كند و محبت و الفت را میان زوج جوان افزایش مى‏دهد، اظهار و ابراز آن است.

امام صادق‏علیه السلام مى‏فرماید: «اذا احببت رجلا فاخبره بذلك فانه اثبت للمودة بینكما;(4)هرگاه شخصى را دوست داشتى، دوستى خود را به او اعلام كن ، زیرا این عمل انس و الفت را بین شما پایدارتر مى‏كند.»

5 - دلجویى، استقبال، بدرقه:

خانوادهبرای انسانكانون آرامش و راحتىاست.مردى كه بیرون ازمنزل با انواع مشكلات درگیر است و با ناملایمات فراوانى برخورد مى‏كند، دوست دارد هنگام برگشت ‏به خانه كسى از او دلجوئى كند، حرف دلش را بشنود و با سخنان آرام بخش خود،مرهم دردهاى انباشته دل او باشد. دلش مى‏خواهد هنگامى كه در منزل را باز مى‏كند، كسى با چهره‏اى گشاده، لبى خندان و لحنى عاطفى از او استقبال نموده و آنچه را كه در دست دارد ، با تكریم از او تحویل بگیرد و این فرد جز همسر صالح و مهربان او فرد دیگرى نخواهد بود. در این صورت چنین زنى از دوستان خدا بوده و پاداش بزرگى خواهد داشت.

مردى به محضر رسول خدا صلى الله علیه وآله آمده و عرضه داشت: «یا رسول‏الله! من همسرى دارم كه هرگاه وارد خانه شوم به استقبالم مى‏آید و چون مى‏خواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه مى‏كند. هر گاه مرا اندوهگین ببیند مى‏گوید: چه چیز تو را اندوهگین كرده؟ اگر براى مخارج زندگى‏ات ناراحتى، مطمئن باش كه دیگرى (خداوند) عهده ‏دار آن است و اگر براى آخرت [و گرفتارى‏هاى قبر و قیامت] غصه مى‏خورى، خداوند اندوهت را زیاد كند. (و باید چنین باشى.) رسول خدا(ص)فرمودند: خداوند [در روى زمین] كارگزارانى دارد و این زن یكى از آن‏ها است. براى او نصف پاداش شهید مى‏باشد.»(5)

على(‏ع ) در مورد بانوى بانوان و همسر نمونه تاریخ مى‏فرماید: «به خدا سوگند بعد از ازدواج با فاطمه‏(س) بر او خشمگین نشدم و او را به كارى مجبور نكردم . و او مرا ناراحت نكرد و هیچگاه با من مخالفت ننمود، وقتی به او نگاه مى‏كردم تمام غم و اندوه‏هاى دلم برطرف مى‏شد.»(6)

6 - همدلى در انتخاب نوع غذا:

هماهنگى و همدلى در انتخاب نوع غذا از جمله عواملى است كه ارتباط زن و شوهر را تقویت كرده و بنیان خانواده را استحكام مى‏بخشد. اگر زوجین در مساله غذا و خوراك تفاهم داشته باشند و شرایط همدیگر را مراعات كنند، بسیارى از مشكلات و اختلافات خانواده‏ها حل مى‏شود. اگر مرد غذایى را دوست دارد وانتظار دارد كه در منزلش تهیه شود، مى‏تواند علاوه بر این كه لوازم مورد نیاز را تهیه مى‏كند، همسر خویش را از آن آگاه سازد. ولى اگر براى او فرقى نمى‏كند، كه معمولا هم شوهران مسلمان و متعهد چنین اند و در مورد غذاى روزانه خویش سخت‏گیرى و موشكافى نمى‏كنند، در این صورت از غذاى تهیه شده استفاده كرده و با كمال متانت و بزرگوارى از همسر هنرمند خویش قدردانى و تشكر مى‏نماید و با بهانه‏هاى مختلف زحمات وى را نادیده نمى‏گیرد. رسول اكرم (ص) فرمود: «المؤمن یاكل بشهوة عیاله والمنافق یاكل اهله بشهوته; (7)انسان با ایمان، مطابق میل و خواسته عیالش غذا مى‏خورد و خانواده انسان منافق، مطابق میل و خواسته وى غذا مى‏خورند.»

در سیره و روش(ص) آمده است كه آن حضرت هیچگاه در مورد انتخاب نوع غذا سختگیرى نمى‏كرد و با خانواده‏اش همراه مى‏شد: «رسول خدا(ص)از هر نوع غذا مى‏خوردند و غذایى كه خداوند برایش حلال نمودهبود ،‏ به همراه خانواده و خدمتگزارشان تناول مى‏كردند.»(8)

در جای دیگرپیامبرخدا(ص)فرمودند: «خیر نسائكم الطیبة الطعام; (9)بهترین زنان شما زنى است كه غذاى پاكیزه و دلپسند درست كند.»

7 - فراهم نمودن مخارج خانواده:

مردبه عنوان مدیر خانواده، مسؤولیت فراهم كردن وسائل مورد نیاز از قبیل خوراک و پوشاک و... اعضاى خانوادهراعهدهدارد. در این مورد اگر مردان با ایمان وظیفه خویش را در مورد به دست آوردن روزى حلال و پاكیزه به خوبى‏انجام دهند، مقامی بس بلند، در پیشگاه خداوند متعال كسب خواهند نمود.

امام باقر(ع ) فرمودند: «من طلب الرزق فى الدنیا استعفافا عن الناس و سعیا على اهله و تعطفا على جاره لقى الله عزوجل یوم القیامة و وجهه مثل القمر لیلة البدر; (10)هر كس در دنیا به دنبال روزى حلال برود،به قصد این كه نیازمند و محتاج دیگران نباشد و مخارج زن و فرزندش را تامین نماید و به همسایه‏ها [و همنوعان مستمند خود] یارى رساند، چنین فردى در روز قیامت ‏با سیمایى [نورانى] مانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهد كرد.» و امام صادق‏(ع ) نیزفرمودند: «الكاد على عیاله من حلال كالمجاهد فى سبیل‏الله; (11)مرد تلاشگرى كه براى تهیه روزى حلال و مشروع براى خانواده‏اش مى‏كوشد، مانند مجاهدى است كه در راه خدا جهاد مى‏كند.» امام رضا علیه السلام نیز فرمودند: «كسى كه از فضل و عنایت پروردگار به دنبال روزى حلال مى‏رود به اندازه‏اى كه مخارج خانواده خود را تامین كند، از رزمنده‏اى كه در راه خداوند متعال جهاد مى‏كند پاداش افزونترى دارد.»(12)

8 - هدیه دادن به همسر:

احترام به شخصیت افراد، در وجود آنان عشق و محبت مى‏آفریند. هدیه دادن نوعى احترام به طرف مقابل محسوب مى‏شود و انسانى كه هدیه را مى‏گیرد بى‏اختیار و از روى فطرت خدادادى خویش، مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود جاى مى‏دهد. این نكته در روابط زناشویى از اهمیت‏خاصى برخوردار است و عامل مهمى در ایجاد انس و الفت و هم گرایى نسبت ‏به زن و مرد به شمار مى‏رود .