سیدحسین سیدی استاد دانشگاه:
جبران خلیل جبران برای ادبیات رسالت اجتماعی قایل است
روانی و آهنگین بودن در سبك، یك ویژگی عادی یا خودبه‌خودی نیست، بلكه نتیجه استعداد نگارشی غیرعادی جبران خلیل جبران بوده كه از مراحل انتخاب، تغییر، پاك‌سازی، تجربی ذوقی و سمعی و بصری گذر كرده است.
دكتر سیدحسین سیدی - عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات عرب دانشكده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد - در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) در خراسان با بیان این مطلب گفت: جبران خلیل را یك متفكر می‌توان تلقی كرد؛ متفكری كه اندیشه‌هایش درباره یك یا چند موضوع به هم وابسته است.
وی با اعتقاد بر این‌كه جبران، پایه‌گذار ادبیات نوین و شعر منثور یا نثر شعری در ادب معاصر عربی است كه در تاثیرگذاری در روند شعر معاصر عرب - چه از حیث ساختار و زبان شعر و چه از حیث مضمون‌پردازی در متن‌های نثر و قصه‌نویسی - نقش مهمی را ایفا كرده است، گفت: در مجموعه نوشته‌های او اعم از مقاله، داستان كوتاه، نمایش‌نامه، شعر و حتا نقاشی‌های جبران، سخن از انسان و سرنوشت غم‌انگیز اوست. انسانی كه زیر ظلم ظالمان و حاكمان مستبد به بردگی كشیده شده یا اسیر و در بند سنت‌های نادرستی است كه خود ساخته و پرداخته است.
وی درباره اندیشه‌های جبران و سبك نگارش او گفت: در حوزه اندیشه، جبران تحت تاثیر فیلسوفان و اندیشمندان بزرگی است؛ با اندیشه‌های شكسپیر، بلایك، مترلینگ، نیچه، داروین، فروید، رنان و تاگور آشنا بود و نسبت به مطالبی كه خوانده یا با كسانی كه برخورد داشته است، به هیچ روی حالت انفعالی ندارد؛ بلكه به تغییر و تبدیل آن‌ها می‌پردازد. او از نوشته‌هایش بر یك رای واحد پای نمی‌فشارد، بلكه تحول‌های فكری زیادی دارد.
سیدی با تاكید بر این‌كه تعداد آرا و موضوع‌ها در نوشته‌های جبران بسیار است، گفت: نوشته‌های او مستدل نیست، بلكه هم‌چون معلمی كه اهل مجادله نیست، سخن می‌گوید؛ او شاعر است و نوشته‌هایش تاثیرگذار .
وی اصول اندیشه‌های جبران را این‌گونه توصیف كرد: اصول اندیشه‌های جبران را نوعی نگرش فلسفی به زندگی و در نهایت گرایش به اندیشه صوفیانه می‌توان دانست. او به تناسخ اعتقاد دارد. وزن در اندیشه او جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است. به تكامل داروینی هم باورمند است و از اصول دیگر اندیشه او، اعتقاد به وحدت وجود است.
سیدی در ادامه درباره ویژگی های مهم ادبیات جبران خلیل جبران گفت: او برای ادبیات رسالت اجتماعی قایل است. موضوع ادبیات او زن، فئودالیسم ، دین، كار، ظلم، فساد تمدن، عقب‌ماندگی ، جهل و ... است. در نوشته‌های او برخورد هنرهای گوناگون را می‌بینیم؛ گویی آفریده شده است تا رابطه بین ادبیات و شكل خاصی از شعر و نثر شعری و دیگر هنرها مثل نقاشی، مجسمه‌سازی، موسیقی و سرودهای دینی برقرار كند.
وی تاكید كرد: جبران به عنصر خیال زیاد تكیه دارد. خیال او را در تصویرگری زیبا و هنرنمایی تا دورترین حد می‌برد . جبران علاقه زیادی دارد تا میان معانی و واژگان و موسیقی ادغام كند. در كنار معنا، موسیقی وجود دارد. گویی موسیقی، تصویری برای صحنه بیرونی است.
او افزود: جبران، شاعران و نویسندگان را به ساده‌سازی زبان و دوری از پیچیدگی عبارت‌ها و كاربرد واژگان غریب و دور از ذهن فرا می‌خواند. دارای نوعی نگرش دینی خاص است كه بیان‌گر دیدگاه اوست كه در ادبیات او وجود دارد، اما جبران به دین‌دارانی كه به مردم ستم می كنند و با فئودالیسم هم‌پیمان می‌شوند تا ثروت بیچارگان و بی‌گناهان را غارت كنند، حمله می‌كند.
این مدرس دانشگاه فردوسی یادآور شد: جبران بدون شك تحت تاثیر رمانتیسم غربی و مسائلی چون درد و رنج و تاملات در طبیعت قرار گرفته است، لذا از درد، عشق، طبیعت، اشتیاق، خیال، عاطفه و شورش بر عادت‌ها و سنت‌ها سخن می‌گفت و بازگشت به معنویت و فضای جادویی شرق را فرامی‌خواند. در واقع ادبیات جبران صبغه انسان‌گرایی دارد. در آثار او انسان، مطلق و آزاد و رها از حدود زمان و مكان است.
سیدحسین سیدی افزود: مهم‌ترین مساله‌ای كه نویسندگان مهاجر از جمله جبران را به خود مشغول داشته، اصلاح زندگی معنوی از چرك تعصب‌های قبیله‌یی و فرقه‌یی و نفوذ رجال دین بوده است. از دیگر اندیشه‌ها و تامل‌های جبران، دین و حقیقت دین‌داری است. مولفه دیگر در ادبیات جبران، طبیعت‌گرایی است؛ جبران خود میان تپه‌ها و دشت‌های لبنان پرورش یافت و از زیبایی فریبنده آن بهره گرفت.
وی به عوامل تاثیرگذار بر ادبیات جبران اشاره كرد و گفت: استعدادهای فردی جبران، فقر، تنگ‌دستی، بیماری، محیط سیاسی و اجتماعی، محیط طبیعی، دین، فرهنگ شرق و غرب از عوامل تاثیرگذار بر ادبیات جبران است.
این عضو هیات علمی دانشگاه درباره ویژگی‌های سبك جبران به روانی واژگان و تركیب‌ها اشاره كرد و افزود: در واقع كلمه‌ها از نظر جبران شبیه جسم هستند كه ذاتا ارزش ندارد، بلكه ارزش آن‌ها در معنای آن‌هاست . عبارت‌ها به نظر او عامل ارتباط با خواننده هستند، لذا سطح زبان عادی را انتخاب كرده است. جبران حتا در موضوع‌های فلسفی هم از سخن معمولی فاصله نگرفته است. این وضع، نه ناشی از بی‌توجهی او به قواعد زبان یا محدودیت ثروت واژگانی، بلكه نتیجه مكتب ادبی سالم و ذوق زبانی والای او بوده است.
سیدی معتقد است: جبران اندیشه ضعیف را كه به زیبایی در قالب موسیقیایی بیان شود، بر اندیشه‌ای قوی كه در قالبی ضعیف ارایه شود، ترجیح می دهد.
او افزود: جبران از یك‌نواختی در ادبیات و سبك پرهیز می‌كند و نقش ادبیات را هدایت، روشن‌گری و خیزش به قصد رسیدن به مدارج بالا می‌داند.
وی در پایان به ویژگی سمبولیسم در آثار او اشاره كرد و گفت: برخی از ناقدان جبران را پرچم‌دار سمبولیست‌ها در ادب عربی می‌دانند، چون در آثار او نشانه‌هایی وجود دارد كه مبنا و اساس مكتب سمبولیسم را تشكیل می‌دهند.
