نافله نماز شب فراموش نشود!
یكی از نقطه های آغاز در رسیدن به كمال ، التزام به نوافل و مستحبات است. نوافل یومیه ـ خصوصاً نوافل شب ـ نواقص نمازهای یومیه را مرتفع می سازد، روزه های مستحبّی نواقص روزه های ماه رمضان را برطرف می كند، صدقات مستحبّه كمبودهای واجبات مالی از قبیل زكات و خمس را رفع می نماید و ... احتمال دارد كه اعمال مستحبه مطلقاً در رفع نواقص كلیه فرایض و واجبات مؤثر باشد. در این مورد به چند حدیث اشاره می شود.
سه اثر مهم در پی انجام نوافل
1. گناهان انسان را محو می سازد، چنانكه خداوند متعال می فرماید: «وَ أَقِمِ الصََّلاهَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ؛ نماز بگذار در آغاز و انجام روز و ساعاتی از شب. زیرا نیكیها بدیها را از میان می برد... . »1
و در حدیث آمده است كه نماز مؤمن در شب گناهان روز او را از بین می برد.2 و در بعضی نقلها آمده است كه نماز وِتْر گناهان را از بین می برد.3
2. نواقص و كمبودهایی را كه بر اثر غفلت یا قصور در فرایض و واجبات رخ داده است، جبران میكند. مثلاً نوافل یومیه ـ خصوصاً نوافل شب ـ نواقص نمازهای یومیه را مرتفع می سازد، روزه های مستحبّی نواقص روزه های ماه رمضان را برطرف می كند، صدقات مستحبّه كمبودهای واجبات مالی از قبیل زكات و خمس را رفع می نماید و ... احتمال دارد كه اعمال مستحبه مطلقاً در رفع نواقص كلیه فرایض و واجبات مؤثر باشد. در این مورد به چند حدیث اشاره می شود.
از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل شده است كه فرمود: « إنَّما جُعِلْتَ النّافلهُ لِیَتُمَّ بها ما یَفْسُد منَ الْفریضهِ ؛ نماز نافله برای آن قرار داده شده است كه فساد و نقص فرایض را جبران كند. »4
و در حدیث دیگر آمده است: «إنَّ تباركَ و تعالی أتمَّ صلوهَ الْفریضهَ بصلوهِ النّافِلهِ ؛ خداوند تبارك و تعالی نماز واجب را با نماز نافله كامل كرده است. »5
ابوحمزه ثمالی می گوید كه امام ـ علیه السّلام ـ فرمود: هیچ نمازی بدون حضور قلب قبول نیست. من عرض كردم: فدایت شوم، همه ما هلاك شدیم؟ فرمود: نه، زیرا خداوند متعال این گونه عبادات را به وسیله نافله ها كامل میگرداند.6
3. موجب تقرّب به خداوند سبحان می شود، چنانكه می فرماید: «تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما كانُوا یَعْمَلُونَ ؛ مؤمنان حقیقی شبها پهلو از بستر برمی دارند و خدای را با بیم وامید می خوانند و از آنچه روزیشان كرده ایم انفاق می كنند. پس هیچ كس نمی داند به پاداش اعمالشان چه نعمتها به عنوان چشم روشنی برای آنها در عالم غیب آماده شده است.»7
و نیز می فرماید: «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَهً لَكَ عَسى أَنْ یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُوداً ؛ پاسی از شب را برای ادای نافله بیدار باش، باشد كه خدایت تو را به جایگاه پسندیده ای برگزیند. »8
و در حدیث قدسی آمده است: «... و ما تقرَّب إلیَّ عبدٌ بشیْ ءٍ احبُّ إلیَّ ممّا افْترضْتُ علیهِ و انَّهُ لیتقرَّبُ إلیَّ بِالنّافلهِ حتی اُحبَّهُ فَإذا احْبیْتُهُ كُنْت سَمْعَهُ الّذی یسْمع بِهِ، و بصرهُ الَّذی یُبْصرُ بِهِ و لِسانَهُ الّذی ینْطقُ بِهِ وَیَدَهُ التَّی یَبْطِشُ بها، إنْ دعانی أجبتُهُ، و إنْ سَئلنی أعْطَیْتُهُ... ؛ هیچ بنده ای به عبادتی بهتر از فرایض و واجبات به من تقرّب نجسته است و او به وسیله نوافل به من تقرب میجوید تا جایی كه من او را دوست بدارم؛ آنگاه كه دوستش داشتم من گوش شنوای او و دیده بینای او و زبان گویا و دست توانای او خواهم بود، اگر مرا بخواند پاسخش می دهم و چنانچه چیزی از من بخواهد ارزانی اش می دارم.»9
از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ نقل شده است:«أشرف اُمَّتی حملهُ الْقرانِ و اصْحاب اللَّیلِ ؛ بزرگان و اشراف امّت من دو گروه اند: حاملان (: حافظان) قرآن، و شب زنده داران. »10
پیامبر (ص) فرمود: «هنگامى که در نیمه شب انسان با خداى خود خلوت مىکند و مناجات مىنماید، خداوند دل او را نورانى مىکند و به ملائکهها مىگوید: ببینید چگونه بنده من در نیمه شب با من خلوت کرده است؟ شما شاهد باشید او را آمرزیدم»
استمرار را فراموش نکنید!
اعمال مستحبه و نوافل در صورتی مفید و مؤثر است كه استمرار و تداوم داشته باشد، چنانكه در احادیث آمده است: هر عمل نیكی را كه شروع میكنید حداقل آن را تا یك سال ادامه دهید11 كه تأثیر عمل در تداوم آن است.
و در حدیث دیگر آمده است : مداومت بر كار خیر آثار خوبی از آن ناشی می شود از جمله: ترك كارهای زشت ، پرهیز از لغزش و گناه ، حصول یقین ، حبّ نجات ، طاعت خدای رحمان ، تعظیم منطق و برهان ، دوری از وسوسه شیطان و پذیرفتن عدل و گفتار حق. اینها چیزهایی است كه شخص خردمند از تداوم بر كار خوب به دست می آورد.12
و در حدیث دیگر در اهمیت مداومت بر كار خیر از امام باقر ـ علیه السّلام ـ نقل شده است كه آن حضرت همواره می فرمود: « هنگامی كه بر كار خوبی خود را عادت می دهم دوست دارم كه بر آن مداومت داشته باشم. چنانچه نتوانم آن را در شب انجام دهم قضای آن را در روز بجا می آورم و اگر در روز از من فوت شود در شب آن را قضا می كنم. به راستی محبوب ترین عمل نزد خدا عملی است كه دوام داشته باشد.»13
نافله ی پیشنهادی، نماز شب
نماز شب از فضایل بسیارى برخوردار است و در روایات بدان تأکید فراوان شده است.
امام صادق (ع) فرمود: «شرف المؤمن صلاته باللیل و عز المؤمن کفّه عن اعراض الناس؛14 شرافت مؤمن در گرو نماز شب است و عزت او در گرو خوددارى از ریختن آبروى دیگران است».
پیامبر (ص) فرمود:«همواره جبرئیل به نماز شب سفارش مىکرد تا گمان کردم که بهترین امت من هرگز نخواهند خوابید و شب زنده دار خواهند بود».15
از وصایا و سفارشهاى پیامبر (ص) به على (ع) که همواره تکرار مىکرد، سفارش به خواندن نماز شب بود. 16 على (ع) فرمود: «به ما اهل بیت دستور داده شده که به مردم طعام بدهیم و در گرفتارىها مردم را یارى کنیم و هنگامى که مردم خوابیدهاند، به نماز شب بایستیم». 17
امام صادق (ع) فرمود: «هر کس نماز شب نخواند، مغبون خواهد بود».18
پیامبر (ص) فرمود: «هنگامى که در نیمه شب انسان با خداى خود خلوت مىکند و مناجات مىنماید، خداوند دل او را نورانى مىکند و به ملائکهها مىگوید: ببینید چگونه بنده من در نیمه شب با من خلوت کرده است؟ شما شاهد باشید او را آمرزیدم».19
مردى خدمت امیرالمؤمنین (ع) آمد و گفت: من از نماز شب محروم شدهام. حضرت فرمود: گناهان تو مانع شده و توفیق را از تو سلب کرده است.20
در روایات فوائدى از قبیل: پاک شدن گناهان، سلامتى بدن، وسعت رزق و رضایت پروردگار بر نماز شب آمده است. 21
کیفیت نماز شب
نماز شب 11 رکعت است. 8 رکعت به نیت نافله شب، به صورت 4 تا دو رکعتى مانند نماز صبح خوانده مىشود و 2 رکعت به عنوان نماز شفع مانند نماز صبح و یک رکعت به نیت نماز وتر خوانده مىشود. و در قنوت نماز وتر بهتر است نماز گزار به 40نفر دعا کند و بعد 70 مرتبه استغفر الله ربى و اتوب الیه و سپس 300 مرتبه العفو العفو بگوید، وقت نماز شب از نیمه شب است تا اذان صبح و هرچه به اذان صبح نزدیکتر باشد بهتر است .22
در بیان فضیلت تهجد و قیام لیل و گریه و ندبه از خوف خدا و شوق او و نماز شب را اگر بخواهى، اخبار و آیات وارده در این باب كفایت مىكند.
از جمله روایات درباره شب زنده دارى، روایتى است كه از امام باقر (علیه السلام) نقل شده كه فرمود: از آنچه خداوند متعال به حضرت موسى (علیه السلام) وحى كرد این است كه فرمود: دروغ مىگوید كسى كه مىپندارد كه مرا دوست مىدارد و زمانى كه تاریكى شب او را در آغوش مىكشد از من غافل شده و مىخوابد؛ اى پسر عمران! اگر مشاهده كنى كسانى را كه در دل شب به خاطر من از خواب برمىخیزند در حالى كه من حقیقت خود را بر آنان ممثل ساختهام و با من سخن مىگویند از روى حضور (گویا مرا مىبیند) هر چند من عزیزتر از آنم كه نزد كسى حضور (حسى و مادى) یابم. اى پسر عمران! ببخش براى من، از دیدهات اشك و از دلت خشوع و از بدنت خضوع و آنگاه در تاریكىهاى شب مرا بخوان كه خدایت را نزدیك و پاسخگو خواهى یافت. 23
پیامبر (صلىالله علیه و آله و سلم) فرمودند: آیا نمىبینید نماز شبخوانان را كه چهرههایشان از همه مردم زیباتر و جذابتر است؟ علتش آن است كه آنان شبها با خداى سبحان خلوت مىنمایند، پس خداوند متعال هم لباس نورانى بر آنان مىپوشاند.24
فرآوری : زهرا اجلال
بخش دین تبیان
پی نوشت ها :
1 - هود ، 114.
2 - جامع احادیث الشیعه، ج 7 ، صفحه 107.
3 - همان، صفحات 107، 108. نماز وتر یك ركعت است كه با آداب مخصوصه در پایان نوافل شب خوانده می شود. نوافل شب یازده ركعت است كه هشت ركعت آن به نیت نماز شب و دو ركعت به نیت نماز شفع و یك ركعت به نیت نماز وتر خوانده می شود و ثواب و آثار فراوانی دارد.
4 - جامع احادیث الشیعه ، ج 7 ، صفحات 116، 118.
5 - جامع احادیث الشیعه ، ج 7 ، صفحات 116، 118.
6 - همان، صفحه 135.
7 - سجده ، 16 ، 17.
8 - اسراء ، 79.
9 - جامع احادیث الشیعه، ج 7 ، صفحه 99.
10 - همان، صفحه 102.
11 - اصول كافی، ج 2 ، صفحات 82، 83.
12 - تحف العقول، صفحه 14.
13 - مستدرك، ج 1 ، صفحه 15.
14 - میزان الحکمه، عنوان 2311 .
15 – همان .
16 – همان .
17 – همان .
18 – همان .
19 - همان، عنوان 2312 .
20 - همان، عنوان 2315 .
21 - همان، عنوان 2314 .
22 - تحریرالوسیله، ج 1، ص 136 .
23- ارشاد القلوب، ج 1 ، ص 183 .
24- بحار الانوار، ج 87 ، ص 159 .
منابع :
- پایگاه حوزه
- محمد رضا مهدوی كنی - نقطه های آغاز در اخلاق عملی
