محورهای توسعه شهری در جاده امام رضا

شهرهای حاشیه جاده امام رضا ـ تهران مشهد ـ دارای جاذبه های گوناگونی برای رشد و توسعه هستند گردشگری در کویر ـ روستاهای خورشیدی از این جمله میباشند. 

طی ?? سال گذشته بسیاری از کشورهای دنیا مسیر توسعه خود را به سرعت پیموده و امروز در زمره کشورهایی پیشرفته و توسعه یافته مبدل گشته اند. از جمله این کشورها می توان به مالزی, کره جنوبی, تایوان, هنگ کنگ, چین, امارات و امثالهم اشاره کرد.

راز موفقیت آنان در چیست؟ مهمترین نکات به شرح زیر است:

?) آزادسازی و بکارگیری مناسب و هوشمندانه پتانسیل های مختلف جامعه . که به عنوان استراتژی محوری چنین تغییر و تحولی میباشد

?) بهره گیری از استراتژی توسعه پایدار. استفاده از توسعه شهری و روستایی با حفظ محیط زیست، حفظ ارزشهای بومی و منطقه ای و باورهای مذهبی. در حقیقت توسعه مورد نظر مکمل کارکردهای بالا بوده و در تضاد با آنان نمیباشد.

?) بهره گیری از امکانات طبیعی موجود در منطقه . که باعث شناسایی تواناییهای بالقوه به دیگران بدون آسیب رسانیدن و یا تخریب به وضع موجود میشود.

?) بهره گیری از توان مردمی و به عبارتی مشارکت مردم در طرح های توسعه.

?) کاهش تصدی گری دولتها در پروژه های اجرایی مربوط به توسعه. در حقیقت تعریف محورهای توسعه و کنترلهای عالیه توسط دولت و عملیات اجرایی توسط مردم( بخش خصوصی، تعاونیها، ارگانهای نیمه دولتی و ... ) انجام میشود.

هدف ار ارائه گزارش فوق تعریف توسعه شهری و منطقه ای در مسیر جاده اما رضا میباشد. گزارش فوق را میتوان به عنوان ارائه تعاریف کلی از موضوع تلقی نمودکه تایید موارد آن نیاز به کار جمعی، کارشناسی، مطالعات میدانی داشته تا نکات قوت و ضعف آن مشخص گردد. هدف دیگر از ارائه مقاله توجه مسئولین به ظرفیت های محلی و منطقه ای جهت توسعه اتی میباشد.

? بخش دوم تدوین طرح جامع توسعه شهری و زمانبندی اجرای پروژه

وجود طرح جامع و استراتژیک توسعه شهری باعث می شود اولاً چشم انداز آینده شهر و جهت حرکت توسعه شهری مشخص باشد, ثانیاً فعالیت ها و اقدامات (طرح ها و پروژه های شهری مطلوب و موردنیاز) تعریف شده باشد و ثالثاً جایگاه بازیگران مختلف عرصه توسعه و نحوه مشارکت و همکاری آنان (و منابع مربوطه) شفاف شده باشد. اینکه بدانیم به کجا می خواهیم برویم و از چه مسیری, به طور خودکار تکلیف حرکت بخش های مختلف را تعیین می نماید. شایان ذکر است وجود یک چشم انداز شکوفا و جذاب, باعث حرکت سازنده و خلاق جامعه به سمت خود می شود. اعلان عمومی این چشم انداز (و کلاً طرح جامع توسعه شهری) نقش بسزایی در جذب مشارکت و حرکت بخش های مختلف جامعه دارد. معرفی استراتژی توسعه و مشخص شدن محورهای اصلی آن بخش های علاقمند را جهت تفکر در نوع و میزان همکاری در امر توسعه تشویق میکند.

در مورد توسعه شهر های مسیر جاده امام رضا پیشنهاد میگردد تا موارد زیر توسط مسئولین مجترم مشخص گردد:

?) نوع توسعه مورد نظر در شهر های حاشیه دسترسی فوق . که میتواند به توسعه صنعتی، تجاری، توریستی، خدماتی و ... نام برد.

?) میزان توسعه مورد نظر. مشخص شدن حجم و ابعاد توسعه چه بلحاظ فیزیکی و چه بلحاظ ریالی مورد نظر است.

?) زمانبندی طرح توسعه. بر اساس امکانات موجود و سیاست هزینه کرد حداقل خصوصا در سالهای اول طرح که بازگشت سرمایه اندک میباشد.

پیشنهاد اینجانب اجرای طرح توسعه بر مبنای زمانی زیر میباشد:

? ?) برنامه کوتاه مدت ? ساله با موضوع استفاده از امکانات موجود با هزینه کرد حداقل. جهت آشنایی مردم با پروژه و نیز جذب سرمایه و تعریف بر اساس سه برنامه آتی.

? ?) برنامه زمانی میان مدت ?/? ساله با موضوع بهینه سازی و بازسازی فضاها و امکانات محلی (بخشی از هزینه کرد بر اساس سود اوری انجام شده در برنامه کوتاه مدت و بخشی از طریق جذب سرمایه های خارج از طرح)

? ?) برنامه زمانی بلند مدت ? سالهبا موضوع رسیدن به اهداف توسعه بر اساس هزینه کرد مشارکت بخش های دیگر.

? ?) برنامه زمانی نهایی توسعه ?? ساله با موضوع بهره برداری از تمامی انکانات تعریف شده در چشم انداز طرح.

?) و مهترین موضوع اشکار سازی و شفافیت به تعریف طرح توسعه جهت عموم مردم و آگاهی بخشی به گروههای تخصصی در بخش خصوصی و دولتی جهت تشویق و فعال سازی بدنه های مالی دیگر به طرح.

?) بهره گیری از سیاست های همگام با طرح جهت استفاده از تخصیص وامها، بورسیه ها و...

? بخش سوم – تفکر جذب مشارکت بخش خصوصی و تعاونی ها در توسعه شهری

در مقطع کنونی که سیاست دولت به سمت حاکمیت مردمی در تمامی مقاطع خصوصا توسعه های شهری و روستایی سوق یافته است، فرصت بسیار مناسبی است تا طرح توسعه مناطق فوق در بستر چنین سیاستی قرار گیرد. درک این نکته, بسیاری اساسی است که بدون مشارکت تمامی بخش های جامعه نمی توان به موفقیت قابل توجه و پایداری در کشور دست یافت.

بخش های خصوصی و تعاونی نیز در کنار بخش دولتی (بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران) مورد تاکید قرار گرفته است. پذیرش این تفکر که توسعه در شهرهای فوق در مقاطع زمانی تعریف شده قبلی ابتدا با کمک بخش دولتی شروع شده و نهایتا با مشارکت بخش های خصوصی و تعاونی ادامه و پایان یابد کمک بزرگی به روشن شدن موضوع تحول خواهد کرد .

بخش عمده ای از ظرفیت ها و توانمندی های توسعه در بخش خصوصی نهفته است که متاسفانه رویکردهای دولت محور مانع از ظهور و شکوفایی این استعدادهای بالقوه میشد. در حال حاضر بخشهای خصوصی آمادگی لازم را جهت مشارکت در طرح های توسعه با جذابیت های مالی و برگشت تعریف شده سرمایه دارند.

* از مطالعه تجربیات داخلی و خارجی در این زمینه می توان راهکارهای ذیل را مختصراً برشمرد:

? توسعه فرهنگ مشارکت در جامعه: ایجاد بستر مناسب برای مشارکت جامعه در ساخت محیط زندگی خودشان, یکی از مهمترین راهکارهای توسعه شهری محسوب می شود. این امر از طریق برنامه های آموزشی, فرهنگی و علمی مختلف و مستمر صورت میگیرد تا شهروندان را نسبت به مسایل محیط زندگی شان حساس نموده و آنان را نسبت به بهبود شرایط شهری خودشان تحریک نمود.

نکته اصلی این است که نباید شهروندان بیندیشند توسعه امکانات شهری صرفاً از طریق شهرداری انجام می شود یا برعهده شهرداری است بلکه باید همگی آن ها بخشی از کار را (در حد خود) برعهده بگیرند. ایجاد فرهنگ مشارکت عمومی نقطه آغازین حرکت توسعه پایدار است. شعار ”شهر ما, خانه ما“ نیز در پی چنین مقصودی برآمده است.

? انگیزش: ایجاد انگیزه در مردم (بالاخص بخش خصوصی) در توسعه شهر, امر بسیار حیاتی و پیچیده ای است که نمی توان الگوی کلی و نسخه عمومی را برای آن ارایه داد. بلکه مدیران باید بکوشند برمبنای شناخت بافت اجتماعی جامعه خود, الگوی بومی مناسب را یافته و بکار بندند. انگیزش دارای سطوح مختلف و مخاطبان متفاوت است. جنس انگیزه بسیاری از مردم, ”محله ای“, ”منطقه ای“, ”شهری“, ”استانی“, ”ملی“, ”مذهبی“, ”فرهنگی“, ”سیاسی“ و امثالهم است. اما باید در نظر داشت که انگیزه اصلی بخش خصوصی , ماهیت ”اقتصادی“ و ”کسب وکاری“ دارد. به همین علت باید شرایط و تسهیلاتی ایجاد نمود که بخش خصوصی از نظر مالی برانگیخته شود. از جمله مهمترین سازوکارهای این امر می توان به اعطای وام های مختلف (تسهیلات مالی), معافیت مالیاتی, واگذاری سهام و مدیریت اشاره کرد.

? ایجاد و تقویت فضای کارآفرینی: ”کارآفرینی“ فرآیندی است که طی آن برمبنای یک فرصت اقتصادی ویا یک ایده تجاری, کسب وکاری جدید (شرکت یا موسسه) متولد می شود. وجود چنین فضایی به معنای پویایی و رشد اقتصادی محسوب می شود. در واقع از این طریق, بخش خصوصی فعال و بهره وری شکل می گیرد که از یک طرف باعث رشد اقتصادی و اشتغالزایی مفید و مولد می گردد و از طرف دیگر می تواند به عنوان بازوی اجرایی و همکار مدیریت شهری عمل نماید. حسن اصلی کارآفرینان انگیزه بالای آنان برای کار و فعالیت می باشد. از جمله مهمترین سازوکارهای مربوط به توسعه کارآفرینی می توان به وام ها و تسهیلات مالی کارآفرینی, حذف مالیات های مختلف (برای سال های اولیه تاسیس), ایجاد مراکز رشد (انکوباتورها) و ارایه فرصت های کاری به آنان از طرف سازمان های دولتی و مدیریت شهری, همگی توام با برنامه های مختلفی برای ارتقای فرهنگ کارآفرینی, اشاره کرد.

? اطلاع رسانی: اطلاع رسانی شفاف و مستمر از تمامی اقدامات انجام شده و فرصت های کاری پیش رو, باعث ظهور فضایی عادلانه و منصفانه می گردد که ضمن جذب شرکت های خصوصی باعث تداوم و پایداری هرچه بیشتر همکاری آنان با مدیریت شهری خواهد شد. روزنامه (یا هفته نامه), انواع بروشورها و بولتن ها, رادیو و تلویزیون محلی, سایت اینترنتی, تابلوهای تبلیغاتی بزرگ سطح شهر (بیل بوردها) همگی از سازوکارهای این امر می باشند.

? جذب سرمایه های غیردولتی: سرمایه های دولت برای توسعه و نوسازی فضاهای شهری با محدودیت های جدی مواجه است. ایجاد فضایی مناسب برای جذب سرمایه های مردمی, بخش خصوصی و سرمایه گذاران مختلف داخلی و خارجی از مهمترین راهکارهای توسعه شهری محسوب می شود: انتشار اوراق مشارکت, ایجاد, تقویت و حضور در بازارهای بورس, ایجاد فضایی جذاب و پربازده برای سرمایه گذاران (به خصوص سرمایه گذاران مخاطره پذیر), ایجاد سازوکارهای جذب سرمایه های خارجی, ایجاد مناطق ویژه و امثالهم.

? بخش چهارم – محورهای توسعه

بر اساس تجربیات و عایق شخصی اینجانب مهمترین محور توسعه شهری محور فوق در قالب گردشگری نهفته است. در دنیای امروز صنعت گردشگری بعنوان یکی از صنایع پاک , اشتغال زا و پردرآمد برای کشورها محسوب شده که یکی از مهمترین شاخصهای توسعه پایدار جوامع نیز میباشد و این درحالیست که استانهای مسیر جاده فوق(استان سمنان و خراسان)خصوصا شهرهای کوچک نظیر شهرهای گرمسار، ایوانکی،سرخه و... بدلیل برخورداری از جذابیتهای فرهنگی , تاریخی و طبیعت منحصر بفرد , در بخش گردشگری حرفهای زیادی برای گفتن دارد و اکثر نقاط استان را مناطق بسیار دیدنی تشکیل میدهد که چشم هر بیننده ای را خیره و گردشگران مشتاق و نکته سنج را به تحسین وامیدارد!

بطور خلاصه در محورهای توسعه ای سه عنصر بطور چشمگیری خودنمایی میکند:

?) تاثیر شهر مقدس مشهد به عنوان یکی از مراکز بسیار مهم مذهبی در کشور و قرارگیری شهر های فوق در مسیر حرکت زوار امام رضا.

?) کویر ایران و قرار گیری شهرهای فوق در حاشیه این کویر بزرگ.

?) معرفی شهرهای نمونه و کوچک به عنوان شهرهای آفتاب .

?) محور توسعه بر اساس بهره گیری از امکانات مسیر امام رضا.

جاده تهران مشهد سالیانه پذیرای میلیونها نفر به قصد زیارت شهر مقدس مشهد میباشد. شهر های فوق با قرار گیری در این راه مهم میتواند نقشی اساسی را جهت توسعه شهری خود ایفا نماید. امری که تا کنون از آن غفلت شده و از توانمندی های آن استفاده نشده است .

سرفصل امکاناتی که در طرح موثر است به قرار زیر میباشد:

سرویس دهی به زائران امام رضا با احداث رستوران، چایخانه و... در طول مسیر .

تلفیق سرویس های خاص نظیر پمپ بنزین، کارواش، مجتمع های تعمیرگاهی و ... با سرویس های عمومی نظیر شهر بازی بچه ها، استراحت کوتاه مدت( ? تا ? ساعته)، نمازخانه و ...

امکان اقامت یک شب برای زائرین در طول سفر.

مشاهدات ما از استقبال خوب مردم از مجتمع های پذیرایی نه چندان مناسب حاکی از آن است که در صورت سرمایه گذاری در امور فوق برگشت سرمایه بخوبی صورت میگیرد. ضمن آنکه در طول مسیر از تهران تا سرخه نیز حداقل ? پروژه استراحتگاهی در دست انجام و یا مطالعه میباشد که حاکی از توانمندی مثبت را امام رضا برای سرمایه گذاری میباشد.

?) محور توسعه بر اساس بهره گیری از امکانات کویر.

* فقط جنگل و دریا نیستند که گردشگران بسیاری را به خود جذب می کنند، کویر نیز یکی از بزرگ ترین جاذبه های گردشگری در سطح جهان است. کویرنوردی یکی از رشته های درحال رشد توریسم است که درحال حاضر جاذبه های گوناگونی را به گردشگران ارایه می دهد و گردشگران بسیاری را به خود جذب می کند. جهت روشن شدن اهمیت موضوع گرئشگری در کویر به سطور زیر اشاره میشود:

*(معاون امور گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور) در سند چشم انداز ?? ساله پیش بینی شده است که ?/? درصد صنعت گردشگری بین المللی در ایران جذب شود، ضمن اینکه در این سند، ?? میلیون گردشگر خارجی و ?? میلیارد دلار درآمد اقتصادی پیش بینی بالاترین رشد گردشگری مربوط به اکوتوریست یا طبیعت گردی است افزود: ایران به لحاظ تنوع اقلیمی جز» ? کشور برتر دنیا محسوب می گردد بنابراین باید سرمایه گذاری های لازم جهت گردشگر صورت گیرد.

*(دبیر کمیته ملی طبیعت گردی کشور ) تهیه سند ملی طبیعت گردی در ? مرحله پیشتاز و میان مدت و دراز مدت، بوده و در این سند ضوابط «بهره برداری از کویر برای گردشگری» ضابطه مند می شود. گردشگری کویر موضوع بسیار جذابی برای سرمایه گذاران بخش گردشگری است و در حال حاضر نیز سرمایه گذارانی برای سرمایه گذاری در این بخش اعلام آمادگی کرده اند.

کویر، به خاطر شب و سکوتش مشهور است و شب ماندن در کویر، توصیه ای است که طبیعت گردها به گردشگران می کنند. انگار درک و لمس کویر بدون تجربه یک شب در ان میسر نیست.. شب کویر را تا صبح نفس بکشید. شن هایش را دانه دانه لمس کنید و ستاره هایش را یکی یکی به چشم بسپارید.

دوستداران آسمان که از آلودگی نوری شهرها و گستردگی آن گریزان هستند به این کاروانسرا می آیند تا در بام این بنا و در زیر آسمانی صاف و تاریک شبی را به رصد بپردازند.سکوت کویر و شب تاریک، فرصت بسیار مناسبی برای برگزاری یک شب رصدی است.

وجود پتانسیلهای گردشگری فراوان , فراهم بودن تسهیلات مختلف جهت انجام طرحهای گردشگری از جمله ساخت هتل و مهمانسرا , مجتمع های آب درمانی , کمپ کویر و تورهای پیشرفته کویرنوردی , حمایت مردم و مسئولین از اجرای پروژه های مختلف در این بخش , باعث شده تا بستری مناسب جهت سرمایه گذاری در صنعت گردشگری در این بخش مهیا گردد.

حفاظت و صیانت از آثار به جا مانده در کویر همچون کاروانسراها و قنوات به عنوان یک اولویت بوده و مسلماً در این زمینه می توان با همکاری بخش خصوصی این کار را ساماندهی کرد.

?) معرفی شهرهای نمونه و کوچک عنوان شهر آفتاب .

*طرح "روستاهای خورشیدی" زیر نظر یونسکو با توجه به اهداف این سازمان در تعدادی از مناطق دنیا اجرا می شود. با توجه به این طرح ایجاد روستاهایی به نام "روستاهای خورشیدی" در کویر ایران و حتی درحاشیه کویر می تواند، جذابیت های فوق العاده ای در صنعت گردشگری کشور قلمداد شود. ایجاد روستاهای خورشیدی در نواحی اطراف این شهرها، باعث رونق گردشگری کویر می شوند.

بعلاوه در اینگونه طرح ها میتوان از امکانات شبکه های خصوصی جهت پشتیبانی مالی از طرح( اسپانسرها) و نیز مصوبات سازمان مسکن در زمینه های انرژ های پاک( باد، آب و...) جهت تقویت مالی بهره جست.

? بخش پنجم – پیشنهادات اجرایی به مسئولین دولتی

یکی از مهمترین حوزه های توسعه ملی, ”توسعه شهری“ محسوب می شود که از طریق مدیریت یکپارچه و مشارکتی شهری محقق می شود. به هر حال بخش دولتی (در تمامی کشورهای جهان) با محدودیت های مختلفی مواجه است که مدیران دولتی را از دستیابی به اهداف مطلوب و ایجاد شهرهایی توسعه یافته باز می دارد. به همین جهت سیاست گذاران و مدیران ارشد شهری باید بکوشند با نگاهی کل نگرانه و توسعه گرا, به جذب و جلب تمامی مشارکت های ممکن و آزادسازی پتانسیل های موجود و خلق توانایی های جدید (در راستای توسعه فضای شهری) بپردازند.

همانگونه که ذکر شد بخش عمده ای از ظرفیت ها و توانمندی های توسعه در بخش خصوصی نهفته است که در صورت فعال شدن آن در بدنه اجرایی طرح ها میتوان به موفقیت قابل توجه و پایداری در کشور دست یافت.

توصیه های این مقاله به مسئولین این سمینار به قرار زیر است:

?) تعریف نوع، میزان و نحوه توسعه شهر جهت تنویر افکار حامیان و سرمایه گذاران در طرح.

?) فراهم آوردن زمینه ها و زیر ساخت های حقوقی و قانونی طرح توسعه جهت آماده سازی برای ورود بخش خصوصی.

?) ابلاغ قوانین مصوب و حامیانه در زمینه حمایت از صنعت توریسم خصوصا در بخش کویر.

?) فراهم اوردن زمینه های قانونی خصوصا برای بانک ها و موسسات مالی جهت حمایت از بخش سرمایه گذاری.

?) زمینه سازی مناسب جهت تبلیغ(خصوصا در برنامه کوتاه مدت) محورهای توسعه شهر سرخه .

زمینه سازی و حمایت های قانونی از تخصیص مالی جهت طرح های زود بازده و انرژی خورشیدی و ...