بعد از توجّه به مبدأ و معاد، مهم‏ترین عمل، نماز است!

نماز و امر به معروف و نهی از منکر  از عاملان مهم در جلوگیری از رواج فساد و گناه در آیات و روایات مطرح شده اند .

امر به معروف و نهی از منکر چنان جایگاهی به خود گرفته است که لقمان به پسر خویش که سن وسالی نیز ندارد ، این نکته را در کنار برپایی نماز متذکر می شود و این خود گواه براین دارد که امر به معروف ونهی از منکر از واجباتی می باشد که سن خاص نمی خواهد و هر کس با هر سن ومعلوماتی در حدّ خود ، می تواند در این مسیر گام بردارد .

«یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما أَصابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ فرزندم! نماز را برپا دار و امر به معروف و نهى از منكر كن و بر آنچه از سختى‏ها به تو مى‏رسد مقاومت كن كه این (صبر) از امور واجب و مهم است .» (لقمان 17)

با این كه در قرآن ، 28 مورد در كنار نماز از زكات یاد شده، امّا در این جا در كنار نماز امر به معروف ذكر شده است، یکی از دلایل این بیان این است که شاید چون در این آیه مورد خطاب، فرزند است و فرزندان معمولًا ثروتى ندارند كه زكات بپردازند ، در کنار نماز امر به معروف بیان شده است ؛ «أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ»

اقسام و شرایطی که صبر کردن در برابر آنان مطرح شده است!

حضرت على(علیه السلام) مى‏فرماید: در مشقت و سختى‏هایى كه در راه امر به معروف و نهى از منكر به تو مى‏رسد ، صبر كن . (تفسیر مجمع البیان)

صبر، گاهى در برابر مصیبت قرار گرفته است : « وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ » (بقره، 154 و155)

گاهى در برابر انجام وظیفه : «وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما أَصابَكَ)

و گاهى در برابر گناه : چنان كه یوسف در زندان گفت: «رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ ؛ ... پروردگارا ! زندان نزد من بهتر از ارتكاب گناهى است كه مرا به آن مى‏خوانند، تا آنجا كه فرمود: «إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ» (یوسف ، 33 و 90)

پیام‏هایی از آیه:

1ـ یكى از وظایف والدین نسبت به فرزندان ، سفارش به نماز است : « یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ »

2ـ پاكسازى درونى را با دورى از شرك و بازسازى روحى را با نماز آغاز كنیم : « لا تُشْرِكْ ... أَقِمِ الصَّلاةَ »

3ـ وجوب امر به معروف و نماز ، مخصوص دین اسلام نیست . (قبل از اسلام نیز ، لقمان سفارش به نماز كرده است) : « یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ»

4ـ فرزندان خود را از طریق سفارش به نماز، مؤمن و خدایى ؛ و از طریق سفارش به امر به معروف و نهى از منكر، افرادى مسئول و اجتماعى تربیت كنیم : «یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ»

5ـ آگاهى فرزندان خود را به قدرى بالا ببریم كه معروف‏ها و منكرها را بشناسند تا بتوانند امر و نهى كنند : « یا بُنَیَّ ... وَ أْمُرْ ... وَ انْهَ »

6ـ بعد از توجّه به مبدأ و معاد ، مهم‏ترین عمل ، نماز است : «أَقِمِ الصَّلاةَ»

7ـ كسى كه مى‏خواهد در جامعه امر و نهى كند و قهراً با هوس‏هاى مردم درگیر شود ، باید به وسیله‏ى نماز به خودسازى بپردازد و خود را از ایمان سیراب كند : « أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ »

8ـ فرزندان خود را آمر به معروف و ناهى از منكر بار بیاوریم : «وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ» ...

9ـ امر به معروف ، همیشه قبل از نهى از منكر بیان شده و این بدان جهت است که  رشد معروف‏ها در جامعه، مانع بروز بسیارى از منكرات مى‏گردد : « وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ »

1ـ در مسیر حقّ بودن كافى نیست ، لازم است دیگران را نیز به مسیر حقّ دعوت كنیم : «وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ» چنان كه در سوره عصر نیز مى‏خوانیم: «الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ»

11ـ در تبلیغ دین و اجراى فریضه‏ى امر به معروف و نهى از منكر، باید صبر و سعه‏ى صدر داشته باشیم ، چرا که گاه دیده می شود که نهى از منكر، با تلخى‏ها و نیش‏زدن‏هاى گناهكاران همراه است ، مبادا عقب‏نشینى كنیم : «وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما أَصابَكَ»

12ـ پدر حكیم، رسیدن سختى به فرزندش را مى‏پذیرد و فرمان صبر مى‏دهد، ولى ضربه به مكتبش را كه سكوت در برابر فساد باشد، هرگز: «وَ انْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما أَصابَكَ»

13ـ امر به معروف و نهى از منكر از مسائل مهم است و صبر در برابر آنچه در این راه به انسان مى‏رسد، ارزش دارد: «إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»

به مناسبت سفارش به نماز و امر به معروف در این آیه، اكنون به توضیح مختصرى پیرامون این دو فریضه مى‏پردازیم :

سیمایى از نماز

نماز، ساده‏ترین، عمیق‏ترین و زیباترین رابطه‏ى انسان با خداوند است كه در تمام ادیان آسمانى بوده است .

نماز، تنها عبادتى است كه سفارش شده قبل از آن، خوش صداترین افراد بر بالاى بلندى رفته و با صداى بلند، شعارِ «حى على الصلاة، حى على الفلاح، حى على خیر العمل» را سر دهند، با اذانِ خود سكوت را بشكنند و یك دوره اندیشه‏هاى ناب اسلامى را اعلام و غافلان را بیدار كنند .

نماز به قدرى مهم است كه حضرت ابراهیم(علیه السلام) هدف خود را از اسكان زن و فرزندش در صحراى بى‏آب و گیاه مكّه، اقامه‏ى نماز معرّفى مى‏كند، نه انجام مراسم حج.

امام حسین(علیه السلام) ظهر عاشورا براى اقامه‏ى دو ركعت نماز، سینه‏ى خود را سپر تیرهاى دشمن قرار داد.

نماز، كلید قبولى تمام اعمال است، در این رابطه امیر المؤمنین(علیه السلام) به استاندارش مى‏فرماید: "بهترین وقت خود را براى نماز قرار بده و آگاه باش كه تمام كارهاى تو در پرتو نمازت قبول مى‏شود." (نهج البلاغه، نامه 27)

نماز، یاد خداست و یاد خدا، تنها آرام‏بخش دلهاست.

نماز، در بیشتر سوره‏هاى قرآن، از بزرگ‏ترین سوره (بقره) تا كوچك‏ترین آن (كوثر) مطرح شده است .

نماز، انسان را از انجام بسیارى منكرات و زشتى‏ها باز مى‏دارد. (عنكبوت، 45)

کمالاتی که در نماز خود را به ملکه ظهور می رسانند، عبارتند از:

نظافت و بهداشت را در مسواك زدن ، وضو، غسل و پاك بودن بدن و لباس مى‏بینیم .

جرأت، جسارت و فریاد زدن را از اذان مى‏آموزیم .

حضور در صحنه را از اجتماع در مساجد یاد مى‏گیریم .

توجّه به عدالت را در انتخاب امام جماعت عادل مى‏یابیم .

مراعات حقوق دیگران را در این مى‏بینیم كه حتّى یك نخ غصبى، نباید در لباس نمازگزار باشد .

توجّه به سیاست را آنجا احساس مى‏كنیم كه در روایات مى‏خوانیم : "  نمازى كه همراه با پذیرش ولایت امام معصوم نباشد ، قبول نیست ."

توجّه به نظم را در صف‏هاى منظّم نماز جماعت و توجّه به شهدا را در تربت كربلا و توجّه به بهداشت محیط را در سفارشاتى كه براى پاكى و نظافت مسجد و مسجدى‏ها داده شده است ، مى‏بینیم .

نماز ، منشوری از شناسایی راه وسعادت !

توجّه به خدا را در تمام نماز، توجّه به معاد را در «مالِكِ یَوْمِ الدِّینِ»، توجّه به انتخاب راه‏را در «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ»، انتخاب همراهان خوب را در «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»، پرهیز از منحرفان و غضب شدگان را در «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّالِّینَ»، توجّه به نبوّت و اهل بیت پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) را در تشهّد و توجّه به پاكان و صالحان را در « السلام علینا و على عباد الله الصالحین » مى‏بینیم.

آراستگى ظاهر را آنجا مى‏بینیم كه سفارش كرده‏اند از بهترین لباس ، عطر و زینت در نماز استفاده كنیم و حتّى زنها وسایل زینتى خود را در نماز همراه داشته باشند .

توجّه به همسر را آنجا مى‏بینیم كه در حدیث مى‏خوانیم : " اگر میان زن و شوهرى كدورت باشد و یا یكدیگر را بیازارند و بد زبانى كنند ، نماز هیچ كدام پذیرفته نیست ."

قرآن مى‏فرماید : " اگر در مجلسى به آیات الهى توهین مى‏شود ، جلسه را به عنوان اعتراض ترك كنید تا مسیر بحث عوض شود. " (نساء ، 140 و انعام ، 67)

امر به معروف و نهى از منكر

امر به معروف، یعنى سفارش به خوبى‏ها و نهى از منكر، یعنى بازداشتن از بدى‏ها .

انجام این دو امر مهم نیاز به سنّ خاصّى ندارد ، زیرا لقمان به فرزندش مى‏گوید : «یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ» ...

امر به معروف ، نشانه‏ى عشق به مكتب ، عشق به مردم ، علاقه به سلامتى جامعه و نشانه‏ى آزادى بیان ، غیرت دینى ، ارتباط دوستانه بین مردم و نشانه‏ى فطرت بیدار و نظارت عمومى و حضور در صحنه است .

امر به معروف و نهى از منكر، سبب تشویق نیكوكاران ، آگاه كردن افراد جاهل ، هشدار براى جلوگیرى از خلاف و ایجاد نوعى انضباط اجتماعى است . قرآن در این باره مى‏فرماید : " شما مسلمانان بهترین امّت هستید، زیرا امر به معروف و نهى از منكر را بر پا می دارید ." (آل عمران ، 110)

حضرت على (علیه السلام) مى‏فرماید : " امر به معروف و نهى از منكر، مصلحت عامّه مردم است ."  (نهج البلاغه، حكمت 252)

چنان كه در حدیث دیگر مى‏خوانیم : " كسى كه جلوى منكر را نگیرد ، مانند كسى است كه مجروحى را در جاده رها كند تا بمیرد ."  (كنز العمّال، ج 3 ، ص 170)

پیامبرانى همچون حضرت داود و حضرت عیسى (علیهما السلام) كسانى را كه نهى از منكر را انجام نمی دهند ، لعنت فرستاده‏اند ." (مائده ، 78)

از اهداف مهم قیام امام حسین (علیه السلام)  امر به معروف و نهى از منكر بود : « انما خرجت لطلب الاصلاح فى امة جدى ارید ان آمر بالمعروف و أنهى عن المنكر» (بحار، ج 44، ص 328)

در حدیث مى‏خوانیم : "به واسطه‏ى امر به معروف و نهى از منكر، تمام واجبات به پا داشته مى‏شود." (كافى ، ج 5 ، ص 55)

قرآن مى‏فرماید : " اگر در مجلسى به آیات الهى توهین مى‏شود ، جلسه را به عنوان اعتراض ترك كنید تا مسیر بحث عوض شود. " (نساء ، 140 و انعام ، 67)

نتیجه گیری:

انسان باید هم در دل از انجام گناه ناراحت باشد ، هم با زبان ، آن را نهى كند و هم با اعمال قدرت و قانون، مانع انجام آن شود .

اگر كسى را به كار خوبى دعوت كردیم ، در پاداش كارهاى خوب او نیز شریك هستیم ، ولى اگر در برابر فساد ، انحراف و گناه ساكت نشستیم، به تدریج فساد رشد مى‏كند و افراد فاسد و مفسد بر مردم حاكم خواهند شد .

سكوت و بى تفاوتى در مقابل گناه ، سبب مى‏شود كه گناه كردن عادّى شده، گنهكار بر انجام گناه جرأت پیدا كند ، آدمی سنگدل شده، شیطان راضى گردد و خدا بر انسان غضب نماید .

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان

منابع:

1- تفسیر نور، ج9

2- تفسیر مجمع البیان

3- نهج البلاغه ، نامه 27

4- كافى ، ج 5 ، ص 55