دروغ ، گناه کلیدی
عواملی که باعث دروغ گفتن می شوند، چیست؟
برای ورود به هر مسأله ای کلیدی لازم است و کلید ورود به گناهان و رذائل اخلاقی ، دروغ است .
یكی از مهمترین عوامل ، ضعف ایمان
اگر ما بدانیم و یقین کنیم حرفی كه می زنیم ، خدا و امامان می شنوند ، حواسمان را بیشتر جمع خواهیم کرد .
گاهی در خانه ده تا سرفه می‌كنیم واز کسی معذرت خواهی نمی کنیم اماپشت دوربین تنها با سرفه ای کوچک ، فوری معذرت خواهی می کنیم ، این دلیلش آن است که خود را در حضور مردم می بینیم و خجالت می کشیم .
اگر ما معتقد باشیم كه درهمه حال و در هر لحظه در محضر خدا هستیم و او بر همه ی اعمال ما نظاره گر است ، دیگر به راحتی دروغ نخواهیم گفت.
مگر نمی دانید خدا در همه جا حضور دارد !
قرآن آیات زیادی دارد که می فرماید : « أَ لَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرى ؛ نمی دانی که خدا تو را می بیند ؟!»(علق/14)
در جای دیگر می فرماید : « بَلى وَ رُسُلُنا لَدَیْهِمْ یَكْتُبُونَ »(زخرف/80) فرستادگان ما می‌نویسند ، « ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقیبٌ عَتیدٌ ؛ هیچ كلمه‌ای را تلفظ نمی‌كنی مگر آنکه همه آنها نوشته می شوند .» (ق/18)
« كِراماً كاتِبینَ ؛ فرشتگانی مأمور هستند و همه ی اعمال را ضبط می‌كنند . »(انفطار/11)
قرآن می‌فرماید: « وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمَّا فیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَةً وَ لا كَبیرَةً إِلاَّ أَحْصاها ؛ در روز قیامت كتاب در مقابل انسان باز می‌شود و می گویند : این چه نامه‌ای است که همه ی اعمال ما از کوچک و بزرگ در آن نوشته شده است . »(كهف/49)
تبرئه، دلیلی دیگر بر دروغ گویی
گاهی می گویند : چرا چنین کردی ؟ چرا دیر آمدی و ... ؟
یك دروغ می‌گوییم ، می‌گوییم كه به این خاطر دیر آمدم كه بچه‌ام از پله افتاد ، ترافیك بود ، ساعتم اشتباه بود ، بالأخره یک دروغ می گوییم که خودمان را تبرئه كنیم و حال این كه ؛ « النجاة فی الصدق »
دلیلی دیگر برای دروغ گویی ، تفریح است
پیغمبر (ص) فرمود: « وَیْلٌ لِلَّذِی یُحَدِّثُ فَیَكْذِبُ لِیُضْحِكَ بِهِ الْقَوْمَ وَیْلٌ لَهُ وَیْلٌ لَهُ وَیْلٌ لَهُ ؛ وای به حال كسی كه به دروغ حرف می‌زند كه مردم بخندند »(أمالى طوسى ، ص537)
در جای دیگر حضرت می فرمایند : « وای به حال کسی كه به قیمت رضای خلق ، غضب خدا را می‌خرد.» (نهج الفصاحه ، جمله‌ی سی و یك ، هشتاد ونه ، سه هزار و صد و هشتاد و نه)
گاهی دلیل دروغ گویی، تلقین است
بچه دروغ گو نیست ، گاهی پدر و مادر او را وادار می‌كنند كه دروغ بگوید ،
پدر به بچه می‌گوید: برو بگو پدرم نیست .
پیغمبر(ص) فرمود: « لا تلقنوا الكذب فتكذبوا فإن بنی یعقوب لم یعلموا أن الذئب یأكل الإنسان حتى لقنهم أبوهم ؛ دروغ تلقین نكنید. برادرهای یوسف نمی‌دانستند كه گرگ آدم را پاره می‌كند تا اینکه پدرشان به آنها تلقین کرد .» (قصصالأنبیاء جزائری، ص 159)
احساس كمبود و حقارت ، دلیل دروغ گویی است
« لَا یَكْذِبُ الْكَاذِبُ إِلَّا مِنْ مَهَانَةِ نَفْسِهِ ؛ انسان كه دروغ می‌گوید به خاطر این است که احساس كمبود و خاری می‌كند.» إختصاص مفید ، ص232) ؛ انسان وقتی احساس كند كم و کوچک است با دروغ می‌خواهد، خود را بالا ببرد .
پر حرفی عاملی برای دروغ گویی !
گاهی به خاطر پر حرفی دروغ می‌گوییم ، كسی كه زیاد حرف می‌زند ، همه‌ی حرف هایش نمی‌تواند درست باشد؛ « حسبك من الكذب أن تحدث بكل ما سمعت ؛ همین كه هرچه شنیدی می‌گویی ، دلیل بر دروغ تو است .»
راستگویی به چیست؟
« وَ لَا تَكُ صَادِقاً حَتَّى تَكْتُمَ بَعْضَ مَا تَعْلَم ؛ اگر می‌خواهی راستگو باشی ، هر حرفی را نزن.»(بحارالأنوار، ج75، ص8)
هر راست نباید گفت !
امام صادق(ع) فرمود : « أَیُّمَا مُسْلِمٍ سُئِلَ عَنْ مُسْلِمٍ فَصَدَقَ فَأَدْخَلَ عَلَى ذَلِكَ الْمُسْلِمِ مَضَرَّةً كُتِبَ مِنَ الْكَاذِبِینَ وَ مَنْ سُئِلَ عَنْ مُسْلِمٍ فَكَذَبَ فَأَدْخَلَ عَلَى ذَلِكَ الْمُسْلِمِ مَنْفَعَةً كُتِبَ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصَّادِقِینَ ؛ اگر مسلمانی در مورد مسلمانی دیگر سؤالی کرد و تو راستش را بگویی و به وسیله آن راست ضرری به مسلمان برسد ، تو در زمره دروغ گویان نوشته می شوی و بالعکس ، اگر دروغی را گفتی که به مسلمانی منفعتی برسد و ضرری از او دفع شود در زمره صادقین می باشی . »(إختصاص مفید، ص224 )
خلاصه باید حساب كنیم كه اگر راست بگوییم چه فسادی دارد و اگر دروغ بگوییم چه اتفاقی می افتد ؛ آن موقع باید تصمیم گرفته شود که چه باید کرد .
در بعضی مواقع دروغ جایز است؛ آن جایی است که اگر راستی گفته شود ، فتنه ای بر پا شود . آن جایی كه به خاطر دروغ گفتن فتنه را فروکش می کنیم ، دروغ جایز است .
به خدا دروغ نگویید !
بعضی وقت‌ها آدم به خدا نیز دروغ می‌گوید ، می گوییم :" الله اكبر یعنی خدا بزرگ‌تر است ، این به این معنا است که هر چیزی غیر از خدا کوچک و غیر قابل تکیه و اعتماد است ؛ «عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ »(نهجالبلاغه، خطبه 193) ما می‌گوییم خدا بزرگ است اما برای ده تومان دروغ می‌گوییم . برای هزار تومان دروغ می گوییم .
خود را بنده دروغ نکنیم !
حدیث داریم: « مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ ؛ هركس به حرف كسی گوش بدهد ، بنده‌ی او است. »(كافى، ج6، ص434) اگر كسی دروغ می‌گوید و شما به دروغ او گوش دهید ،در حقیقت بنده‌ی دروغ گو هستید و اگر كسی حق بگوید و شما به حرف حق او گوش دهید ، بنده‌ی حق هستید.
راههای درمان دروغ :
برای درمان دروغ , بزرگان ما دو راه علمی و عملی را سفارش می کنند .
درمان از طریق علمی , با مطالعه ی آیات و احادیث وارده و کتب اخلاقی که در زمینه ی مذمت دروغ نگاشته شده , حاصل می شود . وقتی انسان به محرومیتها و خسارات ناشی از این صفت می اندیشد , می تواند با سعی و تلاش و تمرین این صفت زشت را از خود دور کند . یاد آوری مداوم پیامدهای دروغ – محرومیت از هدایت الهی , ناتوانی از چشیدن طعم ایمان , قرار گرفتن در زمره ی کفار و منافقان , سقوط در آتش جهنم و ... – انسان دروغگو را در درمان , کمک می کند .
آیة الله مجتبی تهرانی در زمینه ی درمان عملی دروغ می فرمایند : یکی از مهمترین روشهای عملی در درمان دروغ آن است که انسان پیش از آنکه کلمه ای را بر زبان بیاورد , درباره ی درستی یا نادرستی آن بیاندیشد , و به آثار و عواقب آن توجه کند .
شیوه ی دیگر در درمان عملی دروغ آن است که از معاشرت با دوستان دروغگو بپرهیزد ؛ چرا که بسیاری از زشتیها در اثر رفت و آمد و همنشینی با انسانهای ناصالح پدید می آید و به عکس , بسیاری از زیبائیهای اخلاقی هم در همنشینی با خوبان و صالحان پدیدار می شود .(اخلاق الهی / آفات زبان / آیة الله مجتبی تهرانی)
پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم شد
سگ اصحاب کهف روزی چند پی نیکان گرفت و مردم شد
راه دیگر , قرار دادن تنبیه شرعی در صورت دروغ گفتن است . برای مثال : می توانید با هر بار دروغ گفتن مبلغی را به عنوان صدقه کنار بگذارید و یا فردای آن روز را روزه بگیرید .
دعا و نیایش و زاری به درگاه الهی و توسل به حضرات معصومین , بخصوص امام زمان ( عج الله تعالی فرجه الشریف ) و تلاوت روزانه ی آیات قرآن کریم و تفکر در آن , بسیار مؤثر است .
بی شک اگر راهکارهای ارائه شده را بطور مداوم انجام دهیم , پس از مدتی خواهیم دید که بطور کلی این صفت را ترک کرده ایم .
دوست عزیز
بدانید که هر کس با عمل خویش , چهره ی برزخی و قیامتی خود را می سازد و هر انسانی الی الابد با عمل خویش محشور است ؛ پس تلاش کنیم با عمل صالح و ترک زشتیها چهره ای زیبا و نورانی برای برزخ و قیامت خود بسازیم ؛ هر چند که اثرات این زیبایی را در دار دنیا نیز خواهیم چشید .
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
- مقالات حجت الاسلام قرائتی
- سخنان آیة الله مجتبی تهرانی
