تبیان، دستیار زندگی
این سوره به حكم آنكه از سوره‏هاى مكى است، بیشترین تكیه‏اش بر مسائل مربوط به مبدا و معاد، و بیان نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله)، و مبارزه با شرك و مشركان و انذار از عواقب شوم كفر و بت پرستى و گناه است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

عبادالرحمن چه كسانی هستند؟

محتواى سوره فرقان‏

قرآن

این سوره به حكم آنكه از سوره‏هاى مكى است، بیشترین تكیه‏اش بر مسائل مربوط به مبدا و معاد، و بیان نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله)، و مبارزه با شرك و مشركان و انذار از عواقب شوم كفر و بت پرستى و گناه است.

این سوره در حقیقت از سه بخش تشكیل مى‏شود:

بخش اول كه آغاز این سوره را تشكیل مى‏دهد منطق مشركان را شدیدا در هم مى‏كوبد، و بهانه‏جویی هاى آنها را مطرح كرده و پاسخ مى‏گوید، و آنها را از عذاب خدا و حساب قیامت و مجازاتهاى دردناك دوزخ بیم مى‏دهد، و به دنبال آن قسمتهایى از سرگذشت اقوام پیشین را كه بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت‏ترین بلاها و كیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، براى این مشركان لجوج و حق ستیز بازگو مى‏كند.

در بخش دوم براى تكمیل این بحث قسمتى از دلائل توحید و نشانه‏هاى عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایى آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریكى شب، و وزش بادها، و نزول باران، و زنده شدن زمینهاى مرده، و آفرینش آسمانها و زمینها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانى‏ و مانند آن سخن مى‏گوید.

در حقیقت بخش اول مفهوم "لا اله" را مشخص مى‏كند و بخش دوم "الا اللَّه" را.

بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبى از صفات مؤمنان راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است كه در مقایسه با كفار متعصب و بهانه‏گیر و آلوده‏اى كه در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه كاملا مشخص مى‏شود و این صفات مجموعه‏اى است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهى كافى، و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعى.

فضیلت سوره فرقان‏

در حدیثى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین آمده است:

من قرء سورة الفرقان بعث یوم القیامة و هو مؤمن ان الساعة آتیة لا ریب فیها، و ان اللَّه یبعث من فى القبور: " كسى كه سوره فرقان را بخواند(و به محتواى آن بیندیشد و در اعتقاد و عمل از آن الهام گیرد) روز قیامت مبعوث مى‏شود در حالى كه در صف مؤمنان به رستاخیز است، كسانى كه یقین داشتند كه قیامت فرا مى‏رسد و خداوند مردگان را به زندگى جدید باز مى‏گرداند." (مجمع البیان)

در حدیث دیگرى از "اسحاق بن عمار" از حضرت ابوالحسن موسى بن جعفر(علیهماالسلام) چنین نقل شده كه به او فرمود:

لا تدع قراءة سورة تبارك الذى نزل الفرقان على عبده فان من قرأها فى كل لیلة لم یعذبه ابدا و لم یحاسبه و كان منزله فى الفردوس الاعلى: "تلاوت سوره تبارك (فرقان) را ترك مكن چرا كه هر كس آن را در هر شب بخواند خداوند او را هرگز عذاب نمى‏كند و او را مورد حساب قرار نمى‏دهد، و جایگاهش در بهشت برین است."(ثواب الاعمال صدوق مطابق نقل نور الثقلین، ج 4، ص 2)

آری، آن چنان صفات بندگان خالص خدا در این سوره تشریح شده كه هر كس براستى آن را از جان و دل بخواند و صفات و اعمال خود را بر آن منطبق سازد جایگاهش فردوس اعلى است.

آن چنان صفات بندگان خالص خدا در این سوره تشریح شده كه هر كس براستى آن را از جان و دل بخواند و صفات و اعمال خود را بر آن منطبق سازد جایگاهش فردوس اعلى است

عبادالرحمن چه كسانی هستند؟

وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً (فرقان63) وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً (فرقان64)؛ و بندگان خداى رحمان كسانى‏اند كه روى زمین بى‏تكبّر راه مى‏روند، و هر گاه جاهلان آنان را طرف خطاب قرار دهند (و سخنان نابخردانه گویند) با ملایمت(و سلامت نفس) پاسخ دهند.

قرآن حکیم

و آنان براى پروردگارشان، در حال سجده و قیام شب‏زنده‏دارى مى‏كنند.

در این آیات، دوازده صفت از صفات ویژه‏ى «عِبادُ الرَّحْمنِ» بیان شده كه بعضى اعتقادى، بعضى اجتماعى و بعضى اخلاقى است.

شاید مراد از «مشى» و حركت آرام در زمین، تنها نحوه‏ى راه رفتن نباشد، بلكه شیوه‏ى زندگى متعادل را هم شامل شود.

«هون» هم به معناى تواضع و مدارا و نرمخویى است و هم به معناى سكینه و وقار.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: مراد از «هَوْناً» زندگى كردن بر اساس فطرت و هماهنگ با روحیه‏اى است كه خداوند آفریده است. یعنى بندگان خدا، خود را به تكلّف و رنج و تعب نمى‏اندازند.(تفسیر مجمع البیان)

كلمه‏ى «سلام» در این جا به معناى سلامِ وداع با یاوه‏ها و برخورد مسالمت‏آمیز است.

چنان كه درباره‏ى حضرت ابراهیم(علیه السلام) مى‏خوانیم: همین كه عمویش او را طرد كرد و گفت: از من دور شو، ابراهیم گفت: «سَلامٌ عَلَیْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ» (مریم، 46 تا 47) خداحافظ، به زودى براى تو از پیشگاه خداوند طلب آمرزش خواهم كرد.

«بیتوته» به معناى شب ‏زنده‏دارى است، خواه تمام شب یا نیمى یا بخشى از آن.

حضرت على(علیه السلام) در وصف پارسایان مى‏فرماید: «اما اللیل فصافون اقدامهم»؛ آنان شب‏ها در حال قیام و شب زنده‏دارى‏اند، آنان عابدان شب، و شیران روزند.(نهج البلاغه، خطبه همام)

بالاترین مدال براى انسان، مدال بندگى خداست. «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ» زیرا انتساب به بى‏نهایت، انسان را بالا مى‏برد

پیام‏های آیه:

قران و خدا

1ـ بالاترین مدال براى انسان، مدال بندگى خداست. «وَ عِبادُ الرَّحْمنِ» زیرا انتساب به بى‏نهایت، انسان را بالا مى‏برد.

2ـ رفتار هر كس، نشان دهنده‏ى شخصیّت اوست. «عِبادُ الرَّحْمنِ ... یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً» (بندگان خاص خداوند، مظهر تواضع هستند.)

3ـ اسلام، دین جامعى است كه حتّى براى چگونه راه رفتن برنامه دارد. «یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً»

4ـ ایمان و اعتقاد انسان، در رفتار شخصى او مؤثّر است. «عِبادُ الرَّحْمنِ ... یَمْشُونَ»

5ـ تواضع، ثمره‏ى بندگى و نخستین نشانه‏ى آن است. «هَوْناً»

6ـ سرچشمه‏ى مدارا و نرمخویى بندگان خدا، ایمان است، نه ترس و ضعف آنان. «عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ» ...

7ـ وقار و نرمى از بارزترین صفات مؤمن است. «یَمْشُونَ ... هَوْناً»

8ـ تواضع نسبت به همه‏ى مردم لازم است. (نسبت به زن و مرد، كوچك و بزرگ، دانا و نادان). «یَمْشُونَ ... هَوْناً ... قالُوا سَلاماً»

9ـ با جاهلان مقابله به مثل نكنید. «إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً»

10ـ مُدارا و حلم و حوصله، از صفات بارز مؤمنان است. «قالُوا سَلاماً»

11ـ تواضع باید هم در عمل باشد، «یَمْشُونَ ... هَوْناً»، هم در كلام، «قالُوا سَلاماً» و هم در عبادت. «سُجَّداً وَ قِیاماً»

12ـ با افراد نادان و فرومایه مجادله نكنید. «قالُوا سَلاماً» (آنان سخنى در شأن خود مى‏گویند، ولى شما سخنى عالمانه و كریمانه بگویید)

13ـ بهترین وقت عبادت، شب است و بین شب و نماز و مناجات، رابطه محكمى است. «یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ» (فضاى آرام، دورى از ریا، تمركز فكر، از بركات شب است)

14ـ شب زنده‏دارى و استمرار و تداوم عبادت، نشانه‏ى بندگان خاصّ خداوند است. (فعل مضارع «یَبِیتُونَ» نشانه‏ى استمرار است)

15ـ آنچه به عبادت ارزش مى‏دهد، اخلاص است. «لِرَبِّهِمْ»

پروردگارا! ما را از بندگان خاصت قرار ده و توفیق كسب ویژگیهاى صفات عباد الرحمن را به ما مرحمت كن.

آمنه اسفندیاری - بخش قرآن تبیان


منابع:

1- تفسیر نور ج 8

2- تفسیر نمونه ج 14

3- تفسیر مجمع البیان

4- نهج البلاغه، خطبه همام