اعتقاد شیعه به بعثت پیامبر اکرم (اصل نبوت (7)

بعثت پیامبر

در مقالات پیشین بعد از ذکر دلایل نبوت عامه،  به بحث نبوت خاصه پرداختیم. گفتیم برای ورود به بحث نبوت خاصه پیامبر اسلام، لازم است شرایط زمانی و مکانی را که حضرت در آن شرایط به پیامبری برگزیده شدند و به تبلیغ دین اسلام همت گماشتند مورد بررسی قرار گیرد. در مقاله گذشته، به اختصار، برخی از خصوصیات و ویژگی های فردی و خانوادگی حضرت محمد(ص) را بیان نمودیم و در این مقاله تلاش می کنیم شرایط زمانی و مکانی بعثت آن حضرت را مورد بررسی قرار دهیم.

حضرت علی(ع) نقل می کند؛ پیامبر اسلام پیش از بعثت در غار حرا به عبادات و اعتکاف های طولانی مشغول بودند. وی گاه و بیگاه و در روزهای مختلف روانه حرا می شد، و در آنجا به خلوت و تفکر و عبادت می پرداخت و پس از فرود از حرا نخست به کنار کعبه می رفت و پس از طواف، رهسپار خانه خویش می شد. با نزدیک شدن پیامبر (ص) به چهل سالگی، دوره های عبادت و اعتکاف ایشان بیشتر و طولانی تر می شد. در یکی از روزهای عبادت در حرا جبرئیل، نازل شد و لوحی را در مقابل دیدگان وی گرفت و گفت بخوان، محمد(ص) که دچار حیرت و شگفتی شده بود پاسخ داد، خواندن نمی دانم. بار دیگر گفت: بخوان، محمد (ص) باز پاسخ داد که خواندن نمی دانم. جبرئیل بار دیگر تکرار نمود که بخوان، این بار محمد (ص) گفت: چه بخوانم؟ جبرئیل آیات زیر را بر او خواند و او نیز آنها را تکرار کرد:

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِی خَلَقَ  خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ  اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ  الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ  عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ » (علق/ 5 –1)

اعتقاد مشهور علمای شیعه بر این است که بعثت حضرت رسول اکرم در روز 27 رجب اتفاق افتاده است (کافی: 4/149، امالی طوسی: 45، و حیاه القلوب، مجلسی؛ 3/671). البته در مورد تاریخ دقیق بعثت پیامبر اکرم، میان شیعه و سنی اختلاف نظر وجود دارد. علمای سنی مذهب تاریخ آن را در ماه رمضان ذکر می کنند. برخی از علمای شیعه نیز معتقدند بعثت پیامبر در ماه رمضان بوده است. ولی قول مشهور در میان علمای شیعه 27 رجب را تاریخ دقیق این رویداد می داند.

پس از نزول نخستین آیات سوره علق، برای مدتی وحی الهی قطع شد و بنابر روایات مشهور در طول این مدت که سه سال طول کشید، پیامبر (ص) به دعوت سری پرداخت. در این مدت پیامبر (ص)، به اعلان عمومی دعوت خویش مبادرت نمی کرد و تنها به دعوت افرادی که مستعد می دید اکتفا می نمود. در این مدت نزدیک به 50 نفر دین اسلام را پذیرفتند.

بعد از نزول آیه 216-214 سوره شعراء پیامبر دعوت علنی خود را با دعوت از سران قریش آغاز نمود. خداوند در این آیه فرمود:

وَأَنذِرْ عَشِیرَتَكَ الْأَقْرَبِینَ (214)  وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ (215) فَإِنْ عَصَوْكَ فَقُلْ إِنِّی بَرِیءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ (216)

«و خویشان نزدیكت را هشدار ده و براى آن مؤمنانى كه تو را پیروى كرده‏اند بال خود را فرو گستر و اگر تو را نافرمانى كردند بگو من از آنچه مى‏كنید بیزارم » (شعراء: 216-214)

با نزول آیه فوق ، پیامبر (ص) بنی هاشم را در مجلسی که علی (ع) به دستور پیامبر (ص) فراهم ساخته بود ، گرد آورد و آماده اعلام دعوت خود شد ولی ابولهب با گفتن این سخن که : محمد (ص) شما را جادو کرده است مجلس را به هم زد، علی (ع) به دستور پیامبر (ص) در روز بعد دعوت را تجدید کرد، وقتی خویشاوندان نزدیک فراهم شدند پیامبر (ص) خطاب به ایشان گفت : « ای بنی عبدالمطلب ، سوگند به خدا که هیچ کس از میان عرب، چیزی بهتر از آنچه من برای شما آورده ام نیاورده است. من برای شما خیر دنیا و آخرت را آورده ام، خداوند به من فرمان داده است که شما را به سوی او بخوانم . اکنون کدام یک از شما مرا در این کار یاری می کند تا برادر و وصی و خلیفه من باشد؟» (تاریخ الطبری 1/542، و مجمع البیان 7 /206)

و به این ترتیب، دعوت اسلام علنی شد. مکّیان پس از شنیدن سخنان پیامبر (ص) و زیر سوال رفتن راه و روش آباء و اجداد خویش در بت پرستی برآشفتند و در قدم نخست پیامبر (ص) را مورد استهزاء قرار دادند و پس از مواجه شدن با

سرسختی پیامبر (ص) و ایستادگی مسلمانان، سیاست خشونت را در پیش گرفتند و تصمیم به قتل پیامبر (ص) گرفتند.از انجا که ابوطالب عموی پیغمبر در میان بنی هاشم از نفوذ بسیار برخوردار بود، مانع آنها شد. سران مکه به آزاد کسانی پرداختند که به دین اسلام گرایش پیدا کرده بودند تا به این ترتیب مانع گسترش این دین نوظهور شوند. با سخت تر شدن این آزار و اذیت ها پیامبر (ص)، به همراه بنی هاشم و بنی عبدالمطلب در شب اول سال هفتم بعثت از مکه به شعب ابوطالب نقل مکان کرده و تا سه سال در آنجا ماندند. در این مدت ابوطالب و خدیجه (س) رحلت کردند و فشارهای بسیاری بر پیامبر وارد آمد.

پس از این آزارها و اذیت های سران قریش حضرت به طائف می روند تا در آنجا به تبلیغ دین خود بپردازند ولی بعد از مدتی به دلیل فشارهای سران قریش، مجبور به ترک طائف و بازگشت به مکه شدند. در این دوران بود که پیامبر اسلام (ص) شدیدترین توهین ها و آزارها را متحمل شدند. این وضعیت تا سال 11 بعثت ادامه داشت. در این سال گروهی از مردم یثرب به مکه آمدند و پیامبر اسلام بطور مخفیانه با آنها دیدار کرده و از ایشان بیعت گرفت. پذیرش اسلام از سوی این عده، طلوع تازه ای شد برای گسترش دین اسلام.

بعد از مدتی پیامبر به همراه برخی از همراهان قصد عزیمت به سوی یثرب را نمودند. سران قریش بار دیگر در دارالندوه اجتماع کردند و تصمیم گرفتند تا کار پیامبر (ص) و آئین نوپای اسلام را یکسره کنند ، پیامبر (ص) از این تصمیم شورای دارالندوه اطلاع یافت و شبانه قصد عزیمت به سوی یثرب را نمود. علی بن ابیطالب (ع) در بستر خود خوابید و با این کار، نقشه قریش در قتل رسول خدا  نافرجام ماند و خداوند در شأن آن شب مهم ، آیه «و من یشتری نفسه ابتغاء مرضات الله» را نازل کرد و آن شب به « لیله المبیت » معروف شد.

در چنین شرایطی، پیامبر (ص) در شب پنجشنبه ، اول ربیع الاول سال چهارده بعثت مکه را به قصد یثرب ترک کردند. حضرت به دلیل تعقیب قریش، سه روز در غار ثور ماندند و سپس راه یثرب را در پیش گرفته و در روز پنجشنبه هشتم و یا دوشنبه دوازدهم ربیع الاول به یثرب رسیدند (تاریخ یعقوبی 1/400).

هجرت پیامبر به یثرب، با استقبال مردم آن شهر مواجه شد و یثرب به «مدینة النبی» تغییر نام داد. جامعه نوپای اسلامی در این شهر شکل گرفت و  روز به روز رشد و بالندگی این دین نوظهور بیشتر شد. ذکر این مقدمه کوتاه برای اثبات نبوت خاصه حضرت رسول(ص) لازم و ضروری می نمود ولی برای مرور تاریخ صدر اسلام نیاز به ذکر بسیاری از وقایع تاریخی است و از آنجا که هدف ما در این نوشته کوتاه، تمرکز بر مسئله بعث است لذا از ذکر مطالب بیشتر خودداری می کنیم. در مقالات بعدی دلایل اثبات نبوت خاصه پیامبر اسلام را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در کتاب های کلامی، چند راه برای پی بردن به صدق ادعای مدعیان نبّوت و تشخیص نبی راستین از متنبّی مطرح شده است؛ از جمله:

1- معجزه

2- گواهی و نص انبیای گذشته بر نبوّت پیامبران حق

3- مطالعه در حالات و گفتار مدعی

4- جمع آوری شواهد و قراین درباره صدق مدعی

5- شناخت حق وباطل وتطبیق سخن و عمل مدعی با آن و ... .

یکی از مهم ترین راه ها برای تشخیص انبیاء راستین، معجزه است. در مقالات بعد به این مطلب خواهیم پرداخت.

منابع:

رسولی محلاتی، سید هاشم، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام ج1و ج 2، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1385

محمد بن جریر طبری آملی، تاریخ طبری، (ابوالقاسم پاینده) انتشارات اساطیر، 1388

فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان لعلوم القرآن، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1386

احمدبن اسحاق یعقوبی، تاریخ یعقوبی، (محمد ابراهیم آیینی)، انتشارات علمی فرهنگی، 1387

محمدبن یعقوب کلینی، اصول الکافی، انتشارات اسوه، 1386

برای مطالعه بیشتر:

محمدتقی مصباح یزدی، معارف قرآن (4 و 5): راه و راهنماشناسی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1386

جعفر سبحانی تبریزی، منشور عقاید امامیه: شرحی گویا و مستدل از عقاید شیعه اثنی عشری در یکصد و پنجاه اصل، انتشارات امام صادق (ع)، 1385

مرتضی، مطهری، نبوت، انتشارات صدرا، 1388

رسولی محلاتی، سید هاشم، درسهایی از تاریخ تحلیلی اسلام ج1و ج 2، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1385

آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، انتشارات دانشگاه تهران، 1385