علی علیه السلام پرچمدار آیه ولایت

سیمای امیرالمومنین(علیه السلام) در قرآن

كلمه‏ى «ولى» در این آیه، به معناى دوست و یاور نیست، چون دوستى و یارى مربوط به همه مسلمانان است، نه آنان كه در حال ركوع انفاق مى‏كنند.

غدیر در قرآن‏

طبق روایات شیعه و سنّى، این قسمت از آیه 3 سوره مائده: «الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ ...» پس از نصب علىّ بن ابى طالب (علیهماالسلام) به امامت در غدیر خم نازل شده است.

در تفسیر فخر رازى و تفسیر روح المعانى و تفسیر المنار در ذیل این آیه نقل شده است كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) بعد از نزول این آیه بیش از هشتاد و یك روز عمر نكرد و با توجه به اینكه وفات پیامبر(صلی الله علیه و آله) در روایات اهل تسنن و حتى در بعضى از روایات شیعه (مانند آنچه كلینى در كتاب معروف كافى نقل كرده است) روز دوازدهم ماه ربیع الاول بوده چنین نتیجه مى‏گیریم كه روز نزول آیه درست روز هیجدهم ذى الحجه بوده است‏.

غیر از دلائل نقلى، تحلیل عقلى نیز همین را مى‏رساند، چون چهار ویژگى مهم براى آن روز در آیه بیان شده‏ است:

1- روز یأس كافران، 2- روز كمال دین، 3- روز اتمام نعمت الهى بر مردم، 4- روزى كه اسلام به عنوان «دین» و یك مذهب كامل، مورد پسند خدا قرار گرفته است.

حال اگر وقایع روزهاى تاریخ اسلام را بررسى كنیم، هیچ روز مهمى مانند بعثت، هجرت، فتح مكّه، پیروزى در جنگ‏ها و ... با همه‏ى ارزشهایى كه داشته‏اند، شامل این چهار صفت مهم مطرح شده در این آیه نیستند. حتى حجّة الوداع هم به این اهمیّت نیست، چون حج، جزئى از دین است نه همه‏ى دین.

بعثت، اولین روز شروع رسالت پیامبر اكرم (صلى اللَّه علیه و آله) است كه هرگز نمى‏توان گفت روز اوّل بعثت، دین كامل شده است.

هجرت، روز فرار پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) به فرمان خداست، روز حمله‏ى كفّار به خانه پیامبر است نه روز یأس آنان.

روزهاى پیروزى در جنگ بدر و خندق و ... تنها كفارى كه در صحنه‏ى نبرد بودند مأیوس مى‏شدند، نه همه كفار، در حالى كه قرآن مى‏فرماید: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ كَفَرُوا ...»؛ همه كفار مأیوس شدند.

حجّة الوداع كه مردم آداب حج را در محضر پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) آموختند، تنها حج مردم با آموزش پیامبر كامل شد، نه همه‏ى دین در حالى كه قرآن مى‏فرماید: «الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ»

اما غدیر خم روزى است كه خداوند فرمان نصب حضرت على(علیه السلام) را به جانشینى پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) صادر كرد.

تنها برای آن روز است كه چهار عنوان ذكر شده در آیه «أَكْمَلْتُ»، «أَتْمَمْتُ»، «رَضِیتُ»، «یَئِسَ الَّذِینَ كَفَرُوا» با آن منطبق است:

- یأس كفّار: به خاطر آن بود كه وقتى تهمت و جنگ و سوء قصد بر ضد پیامبر، نافرجام ماند، تنها امید آنها مرگ پیامبر(صلى اللَّه علیه و آله) بود. نصب علىّ بن ابى طالب(علیهما السلام) به همه فهماند كه اگر آن حضرت پسرى مى‏داشت، بهتر از على (علیه السلام) نبود و با مرگ او دین او محو نمى‏شود، زیرا شخصى چون علىّ بن ابى طالب (علیهما السلام) جانشین پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) و رهبر امّت اسلام خواهد بود.(اینجا بود كه همه‏ى كفّار مأیوس شدند)

- كمال دین: به خاطر آن است كه اگر مقرّرات و قوانین كامل وضع شود، لكن براى امّت و جامعه، رهبرى معصوم و كامل تعیین نشود، مقرّرات ناقص مى‏ماند.

- اتمام نعمت: به خاطر آن است كه قرآن بزرگ‏ترین نعمت را نعمت رهبرى و هدایت معرفى كرده است، اگر پیامبر اكرم(صلى اللَّه علیه و آله) از دنیا برود و مردم را بى‏سرپرست بگذارد، كارى كرده كه یك چوپان نسبت به گله نمى‏كند. چگونه بدون تعیین رهبرى الهى نعمت تمام مى‏شود.

- رضایت خداوند: براى آن است كه هر گاه قانون كامل و مجرى عادل بهم گره بخورد رضایت پروردگار حاصل مى‏شود.

اگر هر یك از اكمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس كفّار به تنهایى در روزى اتفاق افتد، كافى است كه آن روز از أیّام اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدیر، كه همه‏ى این ویژگى‏ها را یك جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل بیت (علیهم السلام) عید غدیر، از بزرگ‏ترین اعیاد به شمار آمده است.

از شما امروز كفار عنید                               جمله گشتند از ره دین ناامید

زان كه زین آیت همه افعالشان                   گشت باطل شد بباد آمالشان‏

دینكم الیوم اكملت لكم                               خصم گو ماند به در رو اشتلم‏

نعمت خود بر شما كردم تمام                        راضیم بر دین اسلام از انام‏

اگر هر یك از اكمال دین، اتمام نعمت، رضایت حقّ و یأس كفّار به تنهایى در روزى اتفاق افتد، كافى است كه آن روز از أیّام اللّه باشد. تا چه رسد به روزى مثل غدیر، كه همه‏ى این ویژگى‏ها را یك جا دارد. به همین دلیل در روایات اهل بیت (علیهم السلام) عید غدیر، از بزرگ‏ترین اعیاد به شمار آمده است.

علی علیه السلام پرچمدار آیه ولایت

إِنَّما وَلِیُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ. (55)

«ولىّ و سرپرست شما، تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانى هستند كه نماز را برپا مى‏دارند و در حال ركوع، زكات مى‏دهند.»

در شأن نزول آیه 55 سوره مائده آمده است: سائلى وارد مسجد رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) شد و از مردم درخواست كمك كرد. كسى چیزى به او نداد. حضرت على (علیه السلام) در حالى كه به نماز مشغول بود، در حال ركوع، انگشتر خود را به سائل بخشید. در تكریم این بخشش، این آیه نازل شد.

ماجراى فوق را ده نفر از اصحاب پیامبر مانند ابن عباس، عمّار یاسر، جابر بن عبدالله، ابوذر، أَنس بن مالك، بلال و ... نقل كرده‏اند و شیعه و سنّى در این شأن نزول، توافق دارند.(الغدیر، ج 2، احقاق الحقّ، ج 2، و كنز العمّال، ج 6) عمّار یاسر مى‏گوید: پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود كه رسول خدا (صلى اللَّه علیه و آله) فرمود: «من كنت مولاه فعلى مولاه.» (تفسیر المیزان)

پیامبر اكرم(صلى اللَّه علیه و آله) در غدیر خم، براى بیان مقام حضرت على(علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود.(تفسیر صافى) و خود امام على(علیه السلام) نیز براى حقّانیّت خویش، بارها این آیه را مى‏خواند.(تفسیر المیزان) و ابوذر كه خود شاهد ماجرا بوده است، در مسجدالحرام براى مردم داستان فوق را نقل مى‏كرد. (مجمع البیان)

كلمه‏ى «ولى» در این آیه، به معناى دوست و یاور نیست، چون دوستى و یارى مربوط به همه مسلمانان است، نه آنان كه در حال ركوع انفاق مى‏كنند.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: منظور از «الَّذِینَ آمَنُوا ...»، على(علیه السلام) و اولاد او، ائمّه اطهار(علیهم السلام) تا روز قیامت هستند. پس هر كس از اولاد او به جایگاه امامت رسید با این ویژگى مثل اوست، آنان صدقه مى‏دهند در حال ركوع. (كافى، ج 1)

نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و  اندیشه تبیان

منابع:

- تفسیر نور، ج 3

- تفسیر نمونه، ج 4

- انوارالعرفان فی تفسیر القرآن، ج 10