آیا انقاق، همان زکات است؟
محتواى سوره آل عمران
این سوره داراى بیست بخش است كه خلاصه بخشهاى آن به این قرار است:
بخش اول- (آیههاى محكم و آیههاى متشابه)- در این بخش، ابتدا سخن از آن است كه خداوند قرآن را به حق و به راستى بر پیامبر نازل كرد و تورات و انجیل را براى هدایت مردم بر پیامبران پیشین فرود آورد و در همین بخش در ضمن آیهاى قرآن را با صفت «(فاروق) یعنى: فرق دهنده بین حق و باطل» به مؤمنان وصف مىفرماید. پس از آن، سخن از تصویر آدمى است در رحمها، و نیز اشاره به آیات «محكم» و «متشابه» است.
بخش دوم- (پایه ادیان آسمانى یكى است). در این بخش مىفرماید دارایى و فرزند، آدمى را بىنیاز نمىكند، بلكه چیزى كه آدمى را بىنیاز مىكند عقیده و ایمان او است.
بخش سوم: (فرمانروایى به مردم دیگرى داده میشود) در این بخش سخن از این است كه بشر هر چه را پنهان یا آشكار داشته باشد، خدا بر آن آگاه است و روزى برسد كه هر كس، هر چه كرده است از خوب و بد با آن رو برو شود و در آن وقت است كه به شدت خواهد خواست تا میان او و اعمالش فاصلهاى پیدا شود.
بخش چهارم- (اى مریم، این از كجا براى تو آمد؟) در این بخش گفتگو در آن است كه زن عمران كه باردارى را حس مىكند، سر به آسمان برمىدارد و مىگوید: پروردگارا، آنچه در شكم خود دارم مخصوص خدمت تو كردم و نذر تو ساختم پس تو آن را از من بپذیر. و داستان ولادت مریم را شرح مىدهد.
بخش پنجم- (او را به كلمهاى بشارت داد) در این بخش نداى فرشتگان است كه: اى مریم! خداوند تو را برگزید و پاكیزه ساخت و تو را بر زنان جهان برترى داد و برگزید، و اینكه او را به كلمهاى بشارت داد كه لقبش مسیح و نامش عیسى بن مریم است.
بخش ششم- (عیسى از تهمت پاك است)- آیه اول این بخش را بعضى از مفسران اشاره به كشتن مسیح دانستهاند كه مىفرماید: «اى عیسى: من بردارنده روح توأم و بلند كننده توأم بسوى خود و پاك كننده توأم از میان آنانكه كه كافر شدند و در همین بخش است كه باز اشاره به داستان مباهله با یهویان نجران مىشود. و در آیه 61 است كه بعضى قصص را كه به فتح اول و دوم و مصدر است به قصص كه جمع قصه است ترجمه كردهاند.
بخش هفتم- (دعوت مردم به یگانگى و وحدت كلمه) در آغاز این بخش است كه محمد(ص) به نام خدا و از جانب خدا مردم را به یگانگى و وحدت كلمه مىخواند و اساس ایمان و عقیده را بر پرستش خداوند قرار مىدهد، نه پرستش بتها و نه اشخاص.
بخش هشتم- (آنان كه پیمان خدا را به بهاى اندك میفروشند)- در این بخش اشاره به دسیسههاى یهود است كه با دوستان خود مىگفتند: «در آغاز روز، به آنچه بر مؤمنان نازل شد ایمان بیاورید و در پایان روز آن را انكار كنید تا شكستى میان گروه مسلمانان بیاندازید»- و پس از آن اشاره به امانتدارى بعضى افراد است كه اگر زر فراوان به آنان بدهى، به تو بازگردانند و نیز گروهى هستند كه اگر یك دینار به آنها بدهى، پس نمىدهند.
بخش نهم- (پیمان پیامبران)- خدا، پیمان از پیامبران مىگیرد و پس از آن به آنها كتاب و حكمت و نبوت مىبخشد.
بخش دهم- (نخستین خانهاى كه براى مردم ساخته شد) درباره این حقیقت مهم است كه: شما هرگز به نیكویى بزرگ و پاداش عظیم- از بهشت و سعادت- نائل نمىشوید مگر اینكه از آنچه در این دنیا بیشتر دوست دارید در راه خدا به فقرا بدهید و در این بخش (آیه 91) آمده است كه باز به توانگران دستور داده شده كه بهترین چیزهایى كه دوست دارند در راه خدا به مستمندان بدهند و در این آیه است كه مفسران گفتند: مقصود از كلمه «البرّ»: همان بهشت موعود است: و مقصود از كلمه (انفاق) دادن زكات است از مال خویشتن. مفسران تذكر دادهاند كه این خطاب به توانگران است كه تا زكات مالشان را ندهند به بهشت نمىرسند و نیز نوشتهاند كه این خطاب بر همه مؤمنان است از توانگران و نیازمندان- كه هر كس به اندازه خود بدهد- چنانكه در جاى دیگر مؤمنان را- گرچه فقیر باشند- با ایثار آنچه دارند ستوده است: «وَ یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ».
مفسران نوشتهاند: آن روز كه این آیه درخشان یعنى: «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ» بر پیامبر فرود آمد زید بن حارثه نزد پیامبر آمد و اسبى آورد و گفت: اى رسول خدا، این یگانه چیزى است كه من بیش از هر چیز دوست دارم، مىخواهم آن را در راه خدا به مصرف برسانم، تو آن را از من براى خدا و در راه خدا بپذیر، پیامبر اسب را پذیرفت و آن را به اسامة بن زید داد كه وى را به امرى مهم مأمور كرده بود. و نیز (ابو طلحه انصارى) نزد پیامبر آمد و گفت: اى رسول خدا، تو می دانى كه مرا بوستانى است برابر مسجد كه در آن نخل فراوان و آب روان است من آن را از همه داراییهایم بیشتر دوست دارم و چون این آیه را از تو شنیدم آمدهام كه این باغ را به تو بدهم كه در راه خدا انفاق كنى.
پیامبر فرمودند: بهتر است آن را براى خویشان خود انفاق كنى و با آن، صله رحم بجا آورى. بو طلحه همین كار را كرد و آن را میان فرزندان و عموها و نزدیكان خویش قسمت كرد.
بخش یازدهم- (روزى كه رویهایى سپید میشود و رویهایى سیاه) در این بخش به مؤمنان توصیه شده كه از خدا بترسید و همگى به ریسمان وحدت و یگانگى- به ریسمان خدا- دست بیفكنید و از هم جدا نشوید.
بخش دوازدهم- در این بخش از بهترین امت و اجتماع سخن گفته شده و صفت چنین امت و جامعهاى را چنین فرموده: «كه آنها به كارهاى پسندیده فرمان مىدهند و از كارهاى ناپسند جلوگیرى مىكنند.»
بخش سیزدهم- سخن از جنگ بدر است.
بخش چهاردهم- (بهشتى كه پهناى آن، آسمانها و زمین است) و در این بخش از رباخواران و در مقابل آنها از گروه مردمى یاد كرده كه در شادى و ناخوشى، مال خود را به فقرا انفاق مىكنند و عاقبت هر دو آنها را یكى دوزخ و دیگرى بهشتى قرار داده كه پهناى آن آسمانها و زمین است.
بخش پانزدهم- خدا براى هر كس سرنوشتى معین كرده است.
بخش شانزدهم- (روزى كه دو گروه روبرو شدند) در این بخش از جنگ (احد) و بدبختىهایى كه دامنگیر مجاهدان شد سخن گفته شده است ...
بخش هفدهم- در این بخش از كسانی كه در راه خدا كشته شدند، سخن گفته شده كه آنها به نعمت خداوند شادمانند و آمرزش او را بهتر از مالى مىدانند كه میتوانستند گرد آورند.
بخش هیجدهم- (آن كسان كه بخل میورزند)- در این بخش به ثروتمندان و توانگران هشدار میدهد كه در انفاق آنچه بدست آوردهاید در راه مردم بخل نورزید: آنچه را كه از مال و نیرو بخل بورزید در قیامت طوقى بگردنتان خواهد شد و شرى برایتان فراهم خواهد كرد.
بخش نوزدهم- (زندگى دنیا جز متاع غرور، چیزى نیست.) در این بخش است كه میفرماید: هر نفسى طعم مرگ را مىچشد و بیگمان مزدهاى شما روز رستاخیز داده خواهد شد و شما در دنیا در اموالتان و در نفوستان آزمایش میشوید.
بخش بیستم- (پروردگارا، تو ما را خوار و رسوا مكن)- در این بخش میفرماید كه گردش روزگار براى خردمندان درس عبرتى است. و در این بخش است كه پنج دعاى بزرگ و مؤثر آمده است.
نوشته آمنه اسفندیاری – کارشناس گروه دین و اندیشه تبیان
منابع:
- تفسیر نمونه
- تفسیر احسن الحدیث
- ترجمه و تفسیر راهنما، ج 1
