ریز و درشت جایزه های ادبی ایرانی

جایزه های خردسال!

جایزه های ادبی سابقه زیادی در ایران ندارند و بسیاری از آنها – غیر از آنکه با وقفه هایی در میان دوره های مختلف برگزار می شوند – بعد از چند سال دلیل برپایی خود را گم می کنند و تعطیل می شوند.

کتاب سال جمهوری اسلامی: یک جایزه ادبی دولتی است. اما در سال های بعد از انقلاب به طور مداوم برگزار شده و با فراز و فرودهایی که درباره آن گفته می شود، بعد از 7-26 دوره برگزاری، همچنان ادامه دارد.

جایزه هوشنگ گلشیری: ریشه در تصمیم این نویسنده در سال 1378 دارد. گلشیری خواست جایزه ای برای رمان ها و مجموعه داستان های فارسی راه بیندازد؛ اما بیماری و مرگ پیگیری کار را تعطیل کرد و جمعی از دوستانش بنیادی را به نام او تاسیس کردند برای این نوع کتاب ها جایزه ای را در قصد گرفتند؛ به شرط آنگه اولین کتاب نویسنده باشد. کار این جایزه از سال 1380 شروع شد که در هر سال با تغییر اندکی به همین رویه عمل کرده است. رقم جایزه ای که در این ماجرا به نویسندگان داده می شود بین 500 هزار تومان تا یک میلیون است.

جایزه مهرگان: حاصل جمع شدن تعدادی از ناشرانی بود که موسسه پخش و توسعه کتاب ایران (پکا) را تشکیل می دادند. از سال 1379، داورانی که از سوی مجموعه مرکزی این جایزه انتخاب می شوند، کتاب هایی در حوزه ادبیات را داوری کرده و به آنها جایزه می دادند. در میانه راه، ادبیات کودک و نوجوان، محیط زیست و علم هم به بخش های این جایزه اضافه شدند.

جایزه قلم زرین و جایزه ادبی انجمن قلم ایران: امسال دوره ششم خود را پشت سر گذاشت. این جایزه در حوزه های شعر، نقد ادبی ، داستان و نقد و پژوهش برگزار می شود و اگرچه یک جایزه غیردولتی است؛ اما معمولا بعضی مسؤولان وزارت ارشاد به جلسه دعوت می شوند. این جایزه دوره های مختلفی از داوری و انتخاب را در زمان مسؤولیت محمدرضا سرشار، رضا امیرخانی و علی اکبر ولایتی تجربه کرده است.

جایزه یلدا: از سال 1381 راه افتاد. انتشارات کاروان هم سعی کرد جایزه ادبی سالانه ای سر و سامان بدهد و البته چند سال بیشتر ادامه پیدا نکرد و چهار کتاب را در حوزه داستان انتخاب کرد و به آنها جایزه داد.

جایزه پروین اعتصامی: دولتی است که فقط نویسندگان زن در آن انتخاب می شوند. ادبیات کودک و نوجوان، شعر، ترجمه ، داستان ، ادبیات نمایشی، پایان نامه، تحقیق و پژوهش بخش های مختلف این جایزه زنانه اند که از سوی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد برگزار می شود.

هر دو سال یک بار، اوایل اردیبهشت فراخوان این جشنواره ادبی از رسانه ها پخش می شود و کتاب هایی که تا پایان شهریور به دبیرخانه رسیده اند، از اول پاییز تا پایان بهمن به داوری گذاشته می شوند و 15 اسفند – روز تولد پروین اعتصامی – مراسم اختتامیه و اهدای جایزه ها برگزار می شود. تا به حال سه دوره از این جایزه برگزار شده است.

جایزه صادق هدایت: هر سال به کتاب هایی در حوزه داستان داده می شود که دفتر هدایت و سایت ادبی سخن، متولی برگزاری آن هستند. جایزه ای که از سال 1381 تاسیس شده است.

جایزه کتاب سال حبیب غنی پور: بچه های یک مسجد در جنوب غربی تهران از سال های اول انقلاب و جنگ، یک حلقه ادبی داشتند که جلسه های هفتگی داشتند و دور هم جمع می شدند. داستان هایشان را برای هم می خواندند و نقد می شنیدند. امیرحسین فردی، بزرگ جلسه بود و آدم های سرشناس دیگری هم به آن مسجد رفت و آمد داشتند. رسول ملاقلی پور، محمد علی زم و محسن مخملباف از این عده اند. حبیب غنی پور – یکی از بچه های نویسنده این مسجد – در سال چنگ شهید شد و چند کتاب از او به یادگار ماند. جایزه حبیب غنی پور به یاد او و برای بزرگداشت و تلاش بچه های مسجد جوادالائمه (ع) راه افتاد و آدم های مختلف و متنوعی را به این مسجد کوچک جنوب شهر کشاند؛ مصطفی و مجتبی رحماندوست، حبیب احمدزاده، رضا امیرخانی ، آرمان آرین، احمد بیگدلی ، وزیران و معاونان وزارتخانه فرهنگ و ارشاد، افسانه شعبان نژاد و تعداد فراوانی از آدم هایی که در حوزه فرهنگ و ادبیات فعالند. تا به حال کمتر از ده دوره از این جایزه سال برگزار شده  و دهم اسفند – سالروز شهادت حبیب غنی پور – دوره آن برگزار خواهد شد.

جایزه های دیگری هم در حوزه ادبیات هست: جایزه ادبی یوسف، اصفهان، انجمن نویسندگان و منتقدان مطبوعات، جایزه داستان انقلاب و جشنواره کتاب سال دفاع مقدس که حالا سر و سامانی گرفته و به اعتقاد جمعی از نویسندگان به کتاب سال جمهوری اسلامی پهلو می زند. جشنواره ربع قرن کتاب دفاع مقدس که با تلاش محمدرضا سنگری برگزار شد، از محصولات برگزاری دوره های متوالی جایزه دفاع مقدس است.

علی محبی فر

تهیه و تنظیم : مهسا رضایی - ادبیات تبیان