مصاحبه با معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا

«دکتر محمد رضا صادقی»

قسمت اول

پژوهشگاه ابن سینا که از زیرمجموعه های جهاد دانشگاهی است، یکی از مراکز تحقیقاتی به نام کشور در زمینه ی فناوری های نوین پزشکی است. از همین رو در دومین ویژه نامه ی گروه پزشکی، علوم و فناوری زیستی تبیان بر آن شدیم که به معرفی این پژوهشگاه بپردازیم. به دنبال معرفی پژوهشگاه برای آگاهی بیشتر از فعالیت های این مرکز با دکتر محمد رضا صادقی، معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا، به گفتگو نشستیم.

در ابتدا لطفاً خودتان را معرفی کنید و مسئولیت خودتان را در پژوهشگاه شرح دهید.

محمد رضا صادقی هستم، دکترای تخصصی بیوشیمی بالینی از دانشگاه علوم پزشکی تهران. فعالیت تخصصی ام در زمینه ی جنین شناسی بالینی است و متخصص IVF یا لقاح خارج رحمی و ناباروری مردان هستم. عضو هیئت علمی پژوهشگاه و علاوه بر فعالیت های پژوهشی و آموزشی عهده دار مسئولیت معاونت پژوهشی پژوهشگاه و سردبیری مجله علمی باروری و ناباروری پژوهشگاه و همچنین عضو هیئت تحریریه ی مجله علمی بیوتکنولوژی زیستی پژوهشگاه هستم.

شروع کارتان در پژوهشگاه ابن سینا به چه نحوی بود؟

جهاد دانشگاهی یکی از نهادهایی است که بعد از انقلاب رشد کرد و گرایش خوبی به سمت تحقیقات و پژوهش داشته است. جهاد ابتدا در قالب جهاد کشاورزی و سازندگی فعالیت خود را در حیطه ی توسعه ی کشاورزی و سازندگی آغاز کرد و به تبع آن بخش بزرگی از جامعه را تحت پوشش قرار می داد اما دانشگاهیان خیلی جذب این نهاد نشدند. با تعطیل دانشگاه ها به دنبال انقلاب فرهنگی اعضای هیئت علمی دانشگاه ها فرصت بیشتری پیدا کردند تا صرف تحقیق و پژوهش کنند. از این روی جهاد دانشگاهی در کنار آن با هدف ایجاد جهاد علمی شکل گرفت و برخی از این دانشگاهیان جذب این نهاد شدند. پس از بازگشایی دانشگاه ها جهاد به سمت فعالیت های گسترده ی آموزشی و فرهنگی سوق پیدا کرد به تدریج به سوی فعالیت های علمی پژوهشی خیز برداشت، به طور که هم اکنون این نهاد سه پژوهشگاه و بیش از 20 پژوهشکده و بسیاری از مراکز علمی پژوهشی که حول محورهای مختلف در حال پژوهش هستند را شامل می شود.

پژوهش های جهاد هم بیشتر در زمینه های کاربردی و مبتنی بر نیاز جامعه است. و برخلاف طرح های پژوهشی در دانشگاه های دولتی، که بودجه را دولت در اختیار می گذارد و فرد براساس معیارهای شخصی طرح تحقیقاتی را انتخاب می کند، در جهاد بودجه از محل همان طرح های تحقیقاتی تامین می شود و به تبع باید طرحی باشد که متقاضی داشته باشد و طرح به قدری برای کارفرما ارزش اهمیت برخوردار بوده که حاضر به سرمایه گذاری برای آن باشد. از این رو باید یک برنامه ریزی مشخص وجود داشته باشد و با یک اسلوب صحیح پیش رود و در یک بازه زمانی مشخص نتیجه مورد انتظار، که ممکن است یک محصول، یک فرایند یا یک پروتکل باشد، حاصل شود و در اختیار کارفرما قرارگیرد.

یکی از اهداف جهاد پرورش نیروهای انسانی در بطن خود است و از این  میان افرادی را که توان لازم جهت انجام طرحهای جهادی از خود نشان می دهند، جذب می کند.

در سال 73 که من دانشجوی دانشگاه تهران بودم برای انجام پایان نامه ی دانشجویی به موسسه ی رویان که از مراکز جهاد در زمینه پژوهش های ناباروری بود وارد شدم. بعد از اتمام پروژه ی دانشجویی ام با آنکه من بورسیه وزارت بهداشت بود و محل خدمتم بعد از اتمام تحصیل مشخص بود، پیگیری ها و توافقات لازم برای انتقال تعهداتم از وزارت بهداشت توسط جهاد انجام شد و به این ترتیب من عضو هیئت علمی جهاد شدم و هم اکنون حدود بیش از 12 سال است که در خدمت همکاران جهاد دانشگاهی هستم.

لطفاً در مورد چگونگی شکل گیری پژوهشگاه ابن سینا توضیح دهید.

مرکز تحقیقات ابن سینا در سال 1376، توسط یک هسته ی اولیه که تعدادی از آنها هم اکنون هم در جهاد فعالیت دارند و تعدادی هم از آن جدا شده اند، آغاز به کار کرد. اکثر این دوستان افرادی بودند که از خارج از کشور بازگشته بودند و یا خارج از کشور فعالیت علمی داشتند و به دنبال جایگاهی بودند تا دانش خود را به کشور منتقل کنند.

آنچه که امروز به عنوان فرار نخبه ها مطرح است دلیل عمده اش این است که مدیران به علت محدودیت منابع اداری نمی توانند شرایط مناسب برای نخبگان را فراهم کنند و فرد شرایط مناسب برای رشد و خود کشورش را نمی بیند. در این شرایط فرد احساس می کند که می تواند در جایی دیگر به رشد جامعه ی بشری کمک کند و باعث ارتقای خود شوند البته به این ترتیب هم، در نهایت بخشی از خدمات آنها در خارج از کشور حتما  به کشور باز خواهد گشت.  جهاد هم به این دسته از دوستان اعتماد کرد و  این تشکیلات را ایجاد کرد تا  زمینه ی فعالیت آنها در کشور فراهم شود. در ابتدای امر در قالب پژوهشکده ابن سینا از یک واحد کوچک در خود ساختمان جهاد دوستان شروع به کار کردند. سپس در یک واحد آپارتمانی بزرگتر و در طول زمان گسترش پیدا کرد و در نهایت به این مجموعه ی پژوهشگاه تبدیل شد، آن هم به دلیل عشق و علاقه ی به پژوهش در نیروی متخصص و ماهری است که بسیاری از آنها دارای جایگاه علمی در دانشگاه های خارج از کشور هستند ولی به عشق خدمت به وطن  به این مجموعه ملحق شده اند.

ابتدا در پژوهشکده «مرکز تحقیقات بیوتکنولوژی تولید مثل» ایجاد شد.  سپس با جذب نیروهای متخصص در زمینه¬ی علوم و فناوری زیستی دومین مرکز تحقیقات در پژوهشکده که « مرکز تحقیقات آنتی بادی منوکلنال» بود از وزارت بهداشت مجوز اخذ کرد و در ادامه با ملحق شدن دیگر افراد متخصص «مرکز تحقیقات نانوبیوتکنولوژی» به مجموعه افزوده شد.  این سه مرکز تحت پوشش پژوهشکده ابن سینا فعالیت می کردند. هر یک از این مراکز با گسترش فعالیت و تخصصی شدن آنها، گروه های پژوهشی  را در داخل خود سازمان داد و هم اکنون در قالب پژوهشکده های زیر مجموعه ی پژوهشگاه ابن سینا فعالیت می کنند.

محورهای کلی که برای پژوهش حول آنها در پژوهشگاه ابن سینا مشخص کرده اید چیست؟

به دلیل محدود بودن منابع و نیروهای انسانی و استفاده ی بهینه از آنها درجهت نیل به یک هدف مشخص در جهت ارتقای سلامت، بهداشت و درمان کشور دو محور اساسی برای فعالیت های خود مشخص کرده ایم و به طور کلی 12 گروه پژوهشی فعال در پژوهشگاه مجموع  فعالیت های خود را حول این  دو موضوع کلی انجام می دهد.

یکی از این دو محور،  مبحث سرطان است. چراکه به عنوان سومین عامل مرگ و میر، بعد از بیماری های قلبی-عروقی  و تصادفات، محسوب می شود. در این زمینه هم تلاش ما انجام تحقیقات گسترده بر روی روش های نوین درمانی است و تا کنون هم کارهای ارزنده ای توسط محققان پژوهشگاه انجام شده است که امید است در آینده ی نزدیک بتوانیم در درمان و حتی  پیشگیری سرطان از آن استفاده کنیم و در دراز مدت به سوی دستیابی به واکسن سرطان حرکت کنیم.

محور دیگر فعالیت های پژوهشگاه بحث تولید مثل و باروری است. 10-15 درصد زوج ها به طور طبیعی نمی توانند باردار شوند و نیاز به استفاده از روش های کمک باروری است روش های کمک باروری هم در طول زمان ارتقا پیدا کرده است. امروزه به مدد پژوهش های صورت گرفته روش های کمک باروری به گونه ای گسترش پیدا کرده که می توانیم بگوییم که در اغلب موارد افراد امکان درمانشان وجود دارد و زمینه های جدیدی وارد این حوزه شده اند.

توسعه و گسترش روش های درمان ناباروری منحصر به درمان ناباروری نمی شود. برای مثال گسترش حوزه ی سلول های بنیادی ناشی از این است که توانستند به طور آزمایشگاهی و in vitro اسپرم و تخمک را به سلول تخم تبدیل کنند و آن را در محیط آزمایشگاه کشت دهند و از آن سلول بنیادی بدست آورند. و یا در حوزه ی تولید جانوران ترنسژنیک که در ابتدا نیاز به سلول تخم است تا تغییرات ژنتیکی را بر روی آن اعمال کنیم و در اینجا باز تکنولوژی تولید مثلی به کمک می آید.

در هر یک از زیر مجموعه ها نیز ما سرفصل های پژوهشی را محدود تعریف کردیم تا پژوهش در آنها با عمق غنای بیشتر صورت بگیرد. برای مثال در گروه غدد بر روی آندومتریوز بیشتر از زمینه های دیگر کار شده است چرا که طبق آمار شیوع بالایی در کشور دارد و از سوی دیگر روش درمانی برای آن ارائه نشده است. یا در زمینه ی سرطان بر روی ایمنوتراپی سرطان متمرکز شده ایم.

ادامه دارد...

تهیه و تدوین: سمانه سادات عنایتی