تبیان، دستیار زندگی
در رمان نیمه‌های فراموشی اثر مهرداد غفارزاده موضوع جنگ از زاویه نگاه یک عکاس جانباز و در مواجهه با معلولان بازمانده از جنگ‌های مختلف در گوشه و کنار جهان مرور و روایت شده است. ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

بازگویی جنگ از زبان بازماندگان

بازخوانی داستان‌ دفاع مقدس "رمان «نیمه‌های فراموشی» "

بازگویی جنگ از زبان بازماندگان

در رمان نیمه‌های فراموشی اثر مهرداد غفارزاده موضوع جنگ از زاویه نگاه یک عکاس جانباز و در مواجهه با معلولان بازمانده از جنگ‌های مختلف در گوشه و کنار جهان مرور و روایت شده است.

در همان سال‌های جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، موضوع جنگ فقط به میدان‌های نبرد خلاصه نمی‌شد و هر جوان ایرانی با توجه به توانایی‌های خود، هر عرصه‌ای را که آماده پیکار و فتح می‌دید، به آن قدم می‌گذاشت و در اغلب موارد سر بلند از آن عرصه بیرون می‌آمد.

ماجراهای رمان«نیمه‌های فراموشی» نوشته مهرداد غفارزاده هم به این موضوع مربوط است. قهرمان این داستان (حسام صفدری) تلاش برای پیروزی و فتح را علاوه بر میدان‌های رزم در عرصه‌های دیگر جهانی هم دنبال می‌کند.

این رمان در تقسم‌بندی آثار مربوط به دفاع مقدس، در ردیف آن گروه از داستان‌های این حوزه قرار می‌گیرد که به طور مستقیم به موضوع جنگ نمی‌پردازد. نویسنده با دستمایه قرار دادن موضوع جنگ سعی کرده به واژه جنگ در مفهوم عام آن بپردازد. به ظاهر موضوع جنگ ایران و عراق محور اصلی رمان نیمه‌های فراموشی است، چرا که شروع ماجراهای رمان با موضوع جنگ در ارتباط است.

قهرمان این داستان (حسام صفدری) تلاش برای پیروزی و فتح را علاوه بر میدان‌های رزم در عرصه‌های دیگر جهانی هم دنبال می‌کند.

حسام، شخصیت اصلی داستان که زمانی در جبهه‌ها حضور داشته و حتی در آن موقع از ناحیه پا معلول شده و همچنین به مدت هفت سال در اردوگاه رمادی عراق اسیر بوده است، در ابتدای داستان عازم دهکده المپیک در بارسلون است تا از مراسم و بازی‌های تیم والیبال نشسته ایران گزارش و عکس تهیه کند. او در حین انجام وظیفه کاری، اهداف دیگری را هم دنبال می‌کند که مرور جنگ‌های مطرح قرن حاضر است.

این بخش از رمان با همه تلاش‌هایی که نویسنده به کار گرفته است، یکدستی و موضوع واحد رمان را خدشه‌دار کرده است. البته گزینش این نگاه خاص به موضوع جنگ که نگرش جامع و چند سویه‌ای به موضوع جنگ در جهان دارد، از جهاتی قابل توجه است؛ یعنی بستر رمان طوری است که انبوهی از معلولان جهان که بخشی از آنها در جنگ‌ها و درگیری‌های متعدد دچار معلولیت شده‌اند، در یک نقطه (مکان ورزشی) گردهم آمده‌اند و قصد برگزاری یکی از بزرگترین رویدادهای ورزشی مربوط به معلولان سراسر جهان را دارند. هر یک یا گروه از معلولان از یک کشور آمده و طبعاً در کشور خود دچار معلولیت شده‌اند.

نویسنده با انتخاب شخصیت‌های داستانی متعدد از کشورهای مختلف، جنگ‌های به وقوع پیوسته در آن کشورها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد، در حالی که این نوع داوری از دایره وظایف یک داستان‌نویس به دور است. او ابتدا با تجزیه و تحلیل شخصیت حسام به جنگ ایران و عراق می‌پردازد و در ادامه با وارد کردن شخصیت «وارساس»، معلولی از کشور آمریکا به تجزیه و تحلیل جنگ آمریکا و ویتنام می‌پردازد.

شخصیت داستانی دیگری که در ادامه وارد ماجراهای داستان می‌شود، «ارنی» است. او هم ورزشکار معلولی است که موضوع جنگ لهستان و آلمان را پیش می‌کشد که از وقایع تلخ قرن حاضر به شمار می‌رود.

نویسنده برای آنکه اکثر جنگ‌های مهم و وقایع دلخراش قرن معاصر را مرور کند و اثرات آنها نشان بدهد، به سراغ بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی توسط آمریکا هم رفته و این موضوع را به وسیله شخصیت داستانی «ستساکو» بازگو می‌کند.

به عبارت دیگر، نویسنده رمان «نیمه‌های فراموشی» به کمک ورزشکاران معلولی که از کشورهای مختلف برای انجام مسابقات ورزشی به یک مکان معین(بارسلون) آمده‌اند، رویدادهای تلخ و فاجعه‌بار در گوشه و کنار جهان را مرور می‌کند.

در چنین شرایطی طبیعی است که شخصیت‌های خلق شده توسط نویسنده به تیپ‌های شناخته شده بیشتر نزدیک شوند تا شخصیت‌های داستانی که معمولاً خصلت‌های فردی شان اغلب پررنگ‌تر است.

چهار شخصیت اصلی داستان (حسام، وارساس، ارنی و ستساکو) هر یک از طرف و به نمایندگی از معلولان و مردم کشور خود در این اثر سخن می‌گویند. تلاش نویسنده برای در کنار هم قرار دادن این چهار شخصیت بیشتر به یک رویکرد کوششی در رمان نزدیک شده و جنبه جوششی و تخیلی در رمان را کم رنگ‌تر کرده است. به بیان دیگر، عنصر پیام مستقیم نویسنده نسبت به فرم و ساختار اثر تا حدودی برجسته‌تر است.

مخاطب از شخصیت‌های فعلی رمان انتظار بروز روحیات فردی‌شان را ندارد، چرا که ساختار کنونی اثر نشان می‌دهد که آنها برای منظور خاصی که همان نشان‌دادن پیامدهای منفی جنگ است وارد رمان شده‌اند و قرار نیست از دغدغه‌های شخصی و ذهنی خود بگویند.

از نقاط قوت اثر می‌توان به توصیف‌های موفق نویسنده از موقعیت‌های مختلف در زمان‌ها و مکان‌های متفاوت اشاره کرد. او زمانی جبهه‌های جنگ ایران و عراق را توصیف می‌کند و در زمان دیگری به توصیف موقعیت اردوگاه‌های عراقی می‌پردازد که این دو مورد با توجه نزدیکی زمانی تا حدودی قابل تصور است، اما توصیف نویسنده از صحنه‌های جنگ سربازان آمریکایی و ویت کنگی که در زمان نسبتاً دوری اتفاق افتاده است، مهارت او در این زمینه را نشان می‌دهد. همچنین اشاره به جزئیات جنگی که در خاک لهستان(در زمان متفاوت) روی داده یا توصیف شهرهای هیروشیما و ناکازاکی در هنگام بمباران اتمی از جمله ویژگی‌های شاخص این رمان است که نویسنده از عهده آن بر آمده و آوردن چنین صحنه‌هایی را در متن داستان باورپذیر کرده است.

علی‌الله سلیمی

تهیه و تنظیم : بخش ادبیات تبیان