مادران اجاره ای

اجاره رحم یکی از روش های درمان ناباروری است که طی سال های اخیر در ایران گسترش پیدا کرده است. زمانی که یکی از زوجین دچار مشکل باشد، ابتدا هر یک از آنان را که عامل اصلی ناباروری است تحت درمان قرار می دهند و سپس بعد از لقاح مصنوعی در آزمایشگاه و پس از گذشت سه روز، درست زمانی که جنین 6تا 8 سلولی است آن را در رحم مادر اجاره ای می گذارند که به او “مادر اجاره ای ” یا “مادر میانجی” می گویند . او فردی است که نه ماه تمام در وجود خود از کودکی نگهداری می کند که فرزند خودش نیست .

مادر میانجی به مفهوم تلقیح مصنوعی در رحم مادری است که حاضر می شود در قبال مقدار معینی پول، جنین زن و مرد دیگری را (متشکل از اسپرم و تخمک آن دو) در رحم خود به رشد و تکامل برساند و پس از تولد نوزاد، سرپرستی او را با حقوق تمام و کمال به والدین جدیدش بسپارد.

اجاره رحم در ایران

اجاره رحم، انتقال یک یا شمار بیشتری از جنین های ناشی از لقاح تخمک و اسپرم زوج نابارور به رحم یک زن دیگر است . در این حالت فرد اجاره دهنده رحم، تنها یک میزبان برای جنین است و از نظر ژنتیکی هیچ گونه مشارکتی با جنین حاصله ندارد.

کسانی که دست به این کار می زنند، همسرانشان بدون رحم هستند یا به دلایلی رحم شان با جراحی برداشته شده  یا اینکه به دلیل بیماریهای مختلف مانند دیابت، بیماری قلبی، فشار خون یا بیماریهای بدخیم توان حمل جنین را ندارند.

در حقیقت در اجاره رحم، اسپرم پدر با تخمک مادر در محیط آزمایشگاهی لقاح داده می شود و جنین حاصله در رحم زن دیگری که قابلیت بچه دار شدن را داشته باشد جایگزین می شود و نوزاد متولد شده ویژگی‌های ژنتیکی پدر و مادر خود را به ارث می برد.

رحم اجاره ای موجب محرمیت می‌شود.

از نظر فقهی نظر بسیاری از مراجع تقلید همچون آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی بر این است که رحم اجاره ای را موجب محرمیت می دانند

طبق نظر آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی : وقتی گفته می‌شود اگر نوزادی یک شبانه روز از زنی شیر بخورد به او محرم می‌شود پس رحم اجاره ای نیز به طریق اولی موجب محرمیت می‌شود چون پوست و گوشت و تمام وجودش با او آمیخته شده است.

اگر هم برای کسانی شبهه ایجاد شود به او می گوییم که آیا این فرزند پس از بلوغ می تواند با آن زن ازدواج کند؟ که جواب منفی است، پس رحم اجاره ای موجب محرمیت می‌شود.

همچنین طبق نظر ایشان، رحم اجاره ای حتی سبب می‌شود نوزاد با شوهر آن زن و قشری از فامیل هم محرم شود.

حضانت طفل با کدام مادر است؟

بر اساس مقررات جاری کشور ایران فرزند تا 7سال متعلق به مادر است و در آغوش او پرورش می یابد و رحمی که جنین را رشد می‌دهد مادر محسوب می شود. در نتیجه مادر می‌تواند حضانت طفل را تا موعد قانونی بر عهده بگیرد حتی اگر قراردادی فی‌مابین موجود باشد.

قانون اهدای جنین یا اهدای گامت به زن و شوهر نابارور در 29تیرماه 82 مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در هشتم مرداد 83 به تایید شورای نگهبان رسید . به موجب این قانون کلیه مراکز تخصصی درمان ناباروری مجاز خواهند بود با رعایت ضوابط شرعی و شرایط مندرج در این قانون نسبت به انتقال جنین های حاصل از تلقیح خارج از رحم زوج های قانونی و شرعی به رحم زنانی که پس از ازدواج و انجام اقدامات پزشکی ناباروری آنها( هریک به تنهایی یا هر دو ) به اثبات رسیده است اقدام کنند . به این ترتیب که جنین متعلق به یک زن و شوهر بارور را از طریق تلقیح خارج از رحم یک زن بارور قرار می دهند تا به طور طبیعی به حیات خود ادامه دهد و پرورش پیدا کند و متولد شود.

تقاضای جنین اهدایی باید مشترکا” از طرف زن و شوهر متقاضی فرزند تنظیم و تسلیم شود و دادگاه در صورت احرازشرایطی مجوز دریافت جنین اهدایی را به این زن و شوهر می دهد تا صاحب فرزندی شوند.

از نظر حقوق قضایی بایستی  نکات زیر از جانب محاكم قضایی مورد رسیدگی قرار گیرد:

اول:‌ بایستی احراز شود كه زوجین محجور نیستند.

دوم:‌ زوجین دارای محكومیت جزایی مؤثر به علت ارتكاب جرایم عمومی نباشند و دارای صلاحیت اخلاقی باشند.

سوم: زوجین بایستی تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.

چهارم: احراز اعراض (سلب مالکیت) صاحبان جنین كه مستلزم رسیدگی و احراز قصد صاحبان جنین می باشند و احراز عدم باروری زوجین متقاضی.

پنجم: هدیه گرفتن جنین در حكم تعهد بر حضانت قانونی و پرداخت نفقه طفل حاصله می‌باشد.

ششم: مقررات فرزند خواندگی به طفل حاصله جاری خواهد شد و از نظر مقررات، تابع قانون حمایت از كودكان بی‌سرپرست مصوب 1353 می‌باشد.

هفتم: از نظر مرجع صالح رسیدگی، محاكم خانواده محل سكونت زوجین، مرجع صلاحیت‌دار خواهد بود وخارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی صورت خواهد گرفت و عدم تایید صلاحیت زوجین قابل تجدید نظر می باشد بنابراین آرای صادر شده در خصوص موضوع، قابل پژوهش است.

هشتم: اجرای این طرح نیازمند آیین نامه است كه بایستی از جانب وزارت دادگستری و بهداشت و درمان و آموزش پزشكی تهیه و تنظیم گردد.

وظایف و تکالیف زوجین

وظایف و تکالیف زوجین اهداء گیرنده جنین و طفل متولد شده از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر وظایف و تکالیف اولاد و پدر و مادر است .

نتیجه:

در حال حاضر اصل قضیه در مورد اهدای جنین از طریق رحم اجاره ای از نظر قانونی پذیرفته شده و مشکلی در این زمینه وجود ندارد البته قانونی که در این زمینه تدوین شده به کلیات موضوع پرداخته اما اینکه شناسنامه این کودکان به نام چه کسی باید صادر شود و همچنین موضوع ارث این کودکان با مشکل مواجه است و هنوز در این زمینه قانون وارد جزئیات نشده و موضوع را به صورت روشن و صریح تدوین نکرده است.

گروه جامعه و سیاست تبیان

ندا پاکنهاد وکیل پایه یک دادگستری

تنظیم:س.آقازاده