تبیان، دستیار زندگی
جملۀ اسمیه جمله ای است که با اسم شروع شده و از دو رکن اصلی « مبتدا » و « خبر » تشکیل می شود. ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جمله اسمیه، مبتدا و خبر

جمل? اسمیه ، مبتدا و خبر

اهداف درس:

1- آشنایی با جمله اسمیه

2- آشنایی با مبتدا و خبر و اعراب آن ها

3-  معرفی انواع خبر و اعراب آن ها

جمله اسمیه چیست؟

جمله اسمیه جمله ای است که با اسم شروع شده و از دو رکن اصلی « مبتدا » و « خبر » تشکیل می شود.

امّا مبتدا و خبر:

مبتدا اسمی است که در ابتدای جمله اسمیه واقع شده و مرفوع می باشد.

مانند : العلمُ مفیدٌ

کلمه یا کلماتی که بعد از مبتدا می آید تا معنای مبتدا را کامل کند، خبر می گویند که مرفوع می باشد. مانند: العلمُ نافعٌ

توجه کنید راه تشخیص خبر در جمله ، دقت در معنای جمله است و باید کلمه ای را به عنوان خبر در نظر بگیریم که کامل کننده معنای مبتدا باشد .

نکته :

مبتدا به دو شکل در جمله ظاهر می شود :

1- مبتدای صریح : مانند آنچه تاکنون گفتیم : الله واحدً

2- مبتدای مؤول به صریح* مانند : « أن تصوموا خیرٌ لکم »

* مؤول به صریح یعنی به جای آوردن یک اسم در جمله، « أن ناصبه » +  فعل جایگزین شود یعنی:

«أن تصوموا » تأویل به مصور می رود و صیغه این فعل به صورت ضمیر به مصدر می چسبد: «صیامُکُم » که به عنوان مبتدا در جمله در نظر می گیریم.

مبتدا معمولاً در ابتدای

1-جمله ابتدائیه

2- جمله حالیه: « سِرتُ و القمرُ فی کبد السّماء »

3- جمله تعیه: رأیتُ شیخاً مجلسُهُ مَهیب »

4- جمله خبریه: « الظلمُ مرتعُهُ وخیم »

5- درصد رصله موصول: «زار فی الذی أبوه خطیب»

قرار می گیرد.

* جمله ابتدائیه همان جمله اسمیه است مثل : « القناعةُ غنیً »

نکته :

اصل در مبتدا این است که معرفه باشد و اصل در خبر ، نکره بودن آن است.

تمرین : مبتدا در آیات و احادیث زیر ببینید:

1- الامام علی (ع): العفافُ زینةُ الفَقرُ و الشّکرُ زینةُ الغنی

2- القرآن الکریم: و أن تَصَدَّقوا خیرٌ لکم إن کنتُم تعلمون

3- هذا هو الخطیبُ الذی کلامُه یسحرُ الألباب

و امُا انواع خبر:

خبر به یکی از سه صورت زیر می آید:

مفرد : الطالبُ ناجحٌ 

جمله فعلیه : الطالبُ یجتهد  

شبه جمله : الطالب فی المدرسة

لازم به ذکر است منظور از مفرد بودن، این نیست که به صیغه مفرد ظاهر شود بلکه منظور این است که فعل و یا شبه جمله نباشد، لذا چنانچه به صیغه مثنی و یا جمع نیز باشد، خبر مفرد محسوب می شود مثل، الطالبان نظیفان / الطلّاب نظیفون و باید دقت کرد که تنها خبر مفرد است که باید از لحاظ مفرد، مثنی و جمع بودن / مذکر و مؤنث بودن تابع مبتدا باشد.

خبر مرفوع است امّا همان طور که دیدیم این اعراب تنها در خبر مفرد ظاهر می شود اما چون در فعل و جار و مجرور نمی تواند ظاهر شود، اعراب آن رامحلی در نظر می گیریم یعنی جمله فعلیه و شبه جمله محلاً مرفوع می شوند.

و اکنون انواع خبر را در جملات زیر ببینید:

1- خیرٌ حلیةٍ الأدبِ  (خبر مفرد)

2- المؤمن یحسن أخلاقَه (جمله فعلیه)

3- الخبر علی ثلاثة أقسامٍ : مفرد ، جمله فعلیه ، شبه جمله (شبه جمله)

گروه مدرسه اینترنتی سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده

تنظیم: سمیرا بادامستانی