سنتی ترین نوع دخانیات در ایران

باران که باریدن گرفت، وارد یکی از سفره‌ خانه‌ های تهران شدیم. بوی توتون و زغال در فضای دود گرفته و حجم انبوهی از جمعیت، مرددمان کرده بود که با اشاره دستی به طرف سالن غذا خوری راهنمایی شدیم.

تکیه داده پشت دخل، می ‌پرسد چه طعمی باشه؟ پسر جوان می ‌گوید دو سیب و پولش را می‌ پردازد و روی تخت رستوران سنتی می ‌نشیند. دیگری از آن سوی قهوه ‌خانه صدا می ‌کند: آقا و با دست اشاره می‌ کند به زغال‌ خاکستر شده بالای قلیان!

قلیان به‌ عنوان سنتی‌ ترین نوع دخانیات در ایران وسیله ای است که تنباکو را با آن از طریق آتش زغال داغ کرده و از طریق شلنگی پیچیده به آن می ‌کشند. دهه‌ های پیشین، مصرف قلیان در انحصار پیرتر‌ها و مُسن‌ ها بود. قهوه ‌خانه ‌ها، میزبان پیرمرد‌هایی بودند که برای رفع خستگی، روی صندلی می ‌نشستند و هم زمان با نوشیدن چای، پُکی هم به قلیان می‌ زدند و مشغول گپ با دیگران می ‌شدند. امروزه، علاوه بر این، بیشتر به عنوان یک تفریح روزمره، میان جوانان ایرانی شایع شده است! امروزه مغازه‌ ها هم انواع مختلف آن را با سیستمی مدرن ‌تر که با واشر‌های پلاستیکی آب‌ بندی می‌ شود به فروش می ‌رسانند.

کافی است به یکی از مراکز تجمع جوانان سری زده و میانگین سنی را محاسبه کنید. برای خیلی از رستوران ‌دار‌ها، عرضه قلیان بخش عمده ‌ای از سود روزانه را تشکیل می ‌دهد چرا که این مسئله هزینه چندانی دربر ندارد و البته به قیمت خوبی هم به فروش می ‌رسد.

شهره، دختر جوانی است که ترجیح می ‌دهد در طبیعت قلیان بکشد. او می ‌گوید که از حالت قلیان کشیدن خوشش می ‌آید. ماهی یک بار با دوستانش دور هم جمع می ‌شوند و قلیان با طعم هلو می ‌کشند.

به باور حمید، جوان دانشجوی دیگری که روی تخت یک سفره‌ خانه به پشتی‌ ها تکیه داده و پُک‌ های عمیقی می ‌زند، ممکن است برای دختر‌ها محدودیت ایجاد کند اما پسر‌ها از این بابت مشکلی نخواهند داشت چرا که آن ها می ‌توانند به خارج از شهر رفته و در آن جا با خیال راحت قلیان بکشند.

کمی دور‌تر از حمید، رضا نشسته و رویش را آن طرف کرده‌. می ‌گوید که با دود قلیان مشکل دارد و نمی ‌تواند آن را تحمل کند اما به خاطر رفقا مجبور شده به اینجا بیاید.

آرزو، کارشناس مدیریت می ‌گوید: ‌من از دوران دانشجویی قلیان کشیدن را شروع کردم.‌

او با 3 نفر دیگر در یکی از شهرستان‌ ها هم ‌خانه بوده و در آن جا تصمیم می ‌گیرند قلیان بکشند.

بر اساس پژوهش‌ صورت گرفته در مورد شیوع شناسی مصرف مواد‌ مخدر در بین دانشجویان دانشگاه‌ های تهران، شیوع مصرف مواد اعتیادآوری مثل قلیان و سیگار به ‌ترتیب در بین دانشجویان از سایر مواد اعتیادآور بیشتر است.

دکتر فرهاد طارمیان، عضو کمیته پیشگیری از اعتیاد وزارت بهداشت و محقق، نتایج تحقیق خود را با عنوان عوامل خطر مصرف مواد در میان دانشجویان دختر شهر تهران و شیوع شناسی مصرف این مواد مطرح کرد. وی با اشاره به ویژگی‌ های تحقیق انجام شده، گفت: در سال تحصیلی 85-1384، این پژوهش بین 2997 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی 6 دانشگاه ما در شهر تهران اعم از تهران، امیرکبیر، علامه طباطبایی، هنر، علم و صنعت و تربیت معلم با گزینش تصادفی پرسشنامه توزیع شد که در این پرسشنامه عوامل خطر مانند ارتباط با دوستان مصرف ‌کننده مواد، ‌عوامل روانی مانند پرخاشگری و عصبانیت، تنهایی، داشتن عضو مصرف ‌کننده مواد‌مخدر در خانواده و در نهایت میزان دسترسی به مواد‌ مخدر و تأثیر آن ها در گرایش به مصرف مواد‌ مخدر در بین دانشجویان مورد بررسی قرار گرفتند.

قلیان، بالاترین اعتیاد دانشجویان

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی زنجان با اشاره به نتایج تحقیق خود، میزان دسترسی دانشجویان به مواد‌ مخدر را تقریبا آسان ارزیابی و بیان کرد: این پژوهش در 3 گستره زمانی شامل مصرف مواد‌مخدر در طول عمر، مصرف مواد برای یک ‌بار و مصرف مواد در سال و ماه گذشته که به‌ صورت تکمیل پرسشنامه انجام شده است. در هر سه گستره زمانی، شیوع مصرف قلیان در بین دانشجویان بالاتر از شیوع مصرف سایر مواد اعتیادآور معین شد.

این محقق در ادامه با اشاره به تشابه نسبی الگوی مصرف مواد‌مخدر در بین دانشجویان ایران با دانشجویان سایر کشورها تأکید کرد: خوشبختانه شیوع مصرف موادی مثل تریاک، حشیش، اکستازی، شیشه، هروئین و کراک در بین دانشجویان تحت پوشش این تحقیق کمتر از 3 درصد مشخص شد، اما همین درصد نیز باید از سوی مسئولان امور دانشجویی مورد توجه قرار گیرد تا با برنامه ‌ریزی مناسب ‌تر برای پُر کردن اوقات فراغت دانشجویان، شاهد افزایش شیوع مصرف این ماده و سایر مواد اعتیادآور در بین دانشجویان نباشیم.

افزایش سوء مصرف دارو

این روانشناس بالینی هم چنین به افزایش سوء مصرف خودسرانه داروهای مجاز در بین دانشجویان اشاره و اظهار کرد: در حال حاضر داروهای دیازپام، دیفنوکسیلات، ترامادول و ریتالین به‌ ترتیب دارای بیشترین شیوع مصرف در بین دانشجویان هستند که البته این الگو برای سایر افراد بزرگسال غیر دانشجو نیز صادق است.

این پژوهشگر در ادامه گرایــش بـــه سوء مصرف قرص‌ ها و داروهای مجاز را در دختران دانشجو بیش از دانشجویان پسر برشمرد.

طارمیان با اشاره به خواص نارکوتیکی زیاد داروی ترامادول و با بیان این که متأسفانه سوء مصرف این دارو در 2 سال اخیر بسیار افزایش یافته است، افزود: داروی ریتالین نیز برای آرامش ‌بخشی به کودکان بیش فعال تجویز می‌ شود اما سوء مصرف این دارو نیز در بین بزرگسالان افزایش یافته است که متأسفانه روی بزرگسالان اثر عکس دارد؛ یعنی هیجان و میل به تحرک آن ها را افزایش می ‌دهد.

عضو کمیته پیشگیری از اعتیاد وزارت بهداشت همچنین با اشاره به میزان شیوع مصرف مواد ‌مخدر در رشته ‌های مختلف دانشگاهی براساس نتایج تحقیق انجام شده، گفت: شیوع مصرف انواع مواد‌ مخدر به ‌ترتیب در بین دانشجویان رشته هنر، دانشجویان فنی‌ و مهندسی و پس از آن دانشجویان علوم انسانی از سایر دانشجویان بیشتر است. وی هم چنین به شاخص سن شروع مصرف مواد‌ مخدر با توجه به نتایج حاصل از تحقیق مذکور اشاره و عنوان کرد: اکثر دانشجویان عنوان کردند که مصرف مواد اعتیادآور را بالاتر از 18 سالگی آغاز کرده‌ اند.

مصرف مواد اعتیادآور خارج از دانشگاه

گرایش به مصرف مواد اعتیادآور به ‌ترتیب با دوستان، در تنهایی و با خانواده بیشتر است.

طارمیان با بیان این که اکثر دانشجویان تحت پوشش این تحقیق اعلام کردند که شیوع مصرف مواد اعتیادآور اعم از سیگار، قلیان و مشروب را قبل از ورود به دانشگاه آغاز کرده ‌اند، تأکید کرد: در مورد همه انواع مواد‌مخدر گرایش به مصرف مواد همراه با دوستان و به ‌صورت محفلی در مرتبه اول و پس از آن گرایش به مصرف مواد اعتیادآور در تنهایی و با خانواده قرار دارد.

وی در ادامه با اشاره به میزان تأثیرگذاری مکان‌ های مختلف در گرایش به مصرف مواد اعتیادآور اظهار کرد: بر اساس نتایج این تحقیق، اکثر دانشجویان در بالاترین درصد، گرایش به مصرف سیگار در سفر و گردش تفریحی با دوستان دارند که این امر درخصوص هروئین بیشتر در مورد مصرف در منزل خود فرد به همراه دوستان صادق است.

شیوع مصرف بین دانشجویان غیرخوابگاهی

این پژوهشگر با تأکید بر این که طبق نتایج این تحقیق شیوع مصرف انواع مواد‌ مخدر در بین دانشجویان پسر بیش از دانشجویان دختر است، به تأثیرگذاری خوابگاهی بودن و نبودن در گرایش به مصرف مواد اعتیاد آور اشاره و اضافه کرد: در پژوهش صورت گرفته در مورد شیوع شناسی مصرف مواد ‌مخدر در بین دانشجویان تهرانی، حدود 60 درصد از دانشجویان بومی و غیرخوابگاهی و 40 درصد خوابگاهی بود‌ه‌ اند که نتایج این تحقیق نشان داد، برخلاف تصور اکثر افراد، شیوع مصرف هر نوع ماده اعتیادآور در بین دانشجویان غیرخوابگاهی بیش از دانشجویان خوابگاهی است.

وی با تأکید بر این که افزایش تعامل با تعداد بیشتری از دوستان مصرف‌ کننده مواد‌مخدر، گرایش به مصرف مواد اعتیاد آور در بین دانشجویان را افزایش می ‌دهد، به برخی از عوامل خطر مؤثر در گرایش به مصرف مواد اعتیادآور اشاره کرد و گفت: عواملی مثل نزاع فیزیکی با دیگران که معمولا از پرخاشگری افراد ناشی می ‌شود، احتمال مصرف سیگار را تا دو برابر افزایش می ‌دهد که البته این امر در مورد عوامل خطر دیگری مانند نزاع لفظی با دیگران، صدمه ‌زدن به‌ خود و دیگران در هنگام عصبانیت برای سیگار و مواد اعتیاد آور دیگری مثل قلیان و مشروبات الکلی نیز صادق است.

طارمیان با تأکید بر این که در مورد تمام انواع مواد‌مخدر وضعیت شیوع مصرف در بین دانشجویان حتی در مورد سیگار پایین ‌تر از درصد مصرف مواد اعتیادآور در بین دانشجویان کشورهای غربی است، در پایان خاطرنشان کرد: پژوهش‌ های انجام شده در زمینه شیوع مصرف انواع مواد‌مخدر در بین دانشجویان متأسفانه بسیار کم و یا دارای نقایص و محدودیت‌های ابزاری و روانشناختی زیاد است.

افسانه خلیلی

همشهری

اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.