نانوفناوری و کاربردهایش-قسمت دوم
ادامه قسمت قبل:
• بر اساس چه معیاری محصولات دسته اول هستند؟ آیا تقسیمبندی خاصی وجود دارد؟
تقسیمبندی وجود دارد که محصولات را بر حسب زمان ورود آنها به بازار (که البته تابع پیشرفت این فناوری است)، دستهبندی میکند.
این تقسیمبندی مربوط به دیدگاه فناورینانو مولکولی است و بر اساس آن محصولات حاصل از فناورینانو به 4 بخش تقسیم میشوند.
محصولات نسل اول که زودتر از همه وارد بازار میشوند که به آن نانوساختارهای غیر فعال (نانو ساختارها موادی هستند که همه یا برخی از ابعادشان نانومتری باشد) می گویند؛ مانند پوششها، نانوذرات، فلزات نانوساختار، پلیمرها، سرامیکها و ... . مثالهایی که در بخش قبل زدیم بیشتر محصولات هستند که با بهرهگیری از نانوساختارهای غیر فعال ساخته شدهاند.نسل دوم نانوساختارهای فعال هستند که بحث داروهای هوشمند اولیه و نانو حسگرها در این حوزه قرار دارد. نسل سوم مجموعهها و سیستمهای متشکل از نانوساختارها هستند مثل نانورباتها. نسل چهارم نیز نانوسیستمهای مولکولی هستند که از تعداد محدودی مولکول تولید شدهاند و در مقیاسنانو از آنها استفاده میشود.
• شما بیشتر به محصولات فعلی فناورینانو که در زندگی روزمره کاربرد دارند، اشاره کردید. خوب است که بخشی از این گفتگو را نیز به حوزههای تخصصیتر و پیچیدهتر اختصاص دهیم، به طور مثال پزشکی یا هوا و فضا
بحث ارتباط فناورینانو با پزشکی، بحث مفصل و پیچیدهای است. آنقدر که شاخه جدیدی در علم پزشکی ایجاد شده است با نام "نانوپزشکی" که به دنبال حفظ و ارتقاس سلامتی انسان با استفاده از ابزارهای مولکولی و دانش مولکولی از بدن انسان است. دارورسانی هدفمند و هوشمند که در طی آن دارو محل بروز بیماری را تشخیص داده و ماده موثر را فقط تحویل سلول بیمار میدهد، بهبود کیفیت و زیستسازگاری وسایل کاشتنی معمول با استفاده از نانومواد، وسایل کاشتنی هوشمند که به طور مداوم شرایط حیاتی بدن را گزارش میکنند، ابزارهای جراحی نانومقیاسی که با سرعت و دقت از میان رگهای خونی عبور میکنند و کار جراحی را انجام میدهند (چنین ابزارهایی میتوانند با ورود به داخل سلولها ساختار آسیبدیده آنها را تغییر دهند و درصدد تعمیر آنها برآیند. آنها قادرند خود را تكثیر كنند یا نواقص ژنتیكی را با جابهجا كردن یا دستكاری مولكولهای DNAبرطرف سازند)، ابزارهای تشخیص نانومقیاسی که بروز بیماری را میتوانند زمانی تشحیص دهند که پیشرفت آن در حد چند سلول است و ... مثالهایی از توانمندی نانوپزشکی است.
اما در مورد صنایع هوا و فضا؛ به خاطر داشته باشید که در ابتدای این گفتگو اشاره کردم که در فناورینانو به دنبال تغییر خواص مواد هستیم. پس هر جا که با ماده سر و کلر داریم، با فناورینانو هم مواجه خواهیم بود. بنابراین صنایع هوا و فضا هم مستثنی نیست و در این زمینه هم مثالهایی وجود دارد. به طور مثال میتوان با استفاده از فناورینانو لباسهای جدیدی برای فضانوردان ساخت که در عین داشتن مقاومت بالا در مقابل پرتوهای پرانرژی كیهانی، سبك و راحت نیز باشد. این لباسها اختلالی در حركات فیزیكی فضانوردان ایجاد نمیكند و فضانوردان قادر هستند با آرامش و آزادی عمل بیشتری فعالیتهای تحقیقاتی خود را انجام دهند. مثال جذابتر و شاید تخیلیتری هم در این خصوص دارد که مربوط به طرح آسانسور فضایی است. باید به این موضوع اشاره کنم که ایده این طرح پیشتر وجود داشته است، اما ویژگیهای نانومواد دستیابی به آنرا محتملتر کرده است. برای اساس این طرح سفرهای فضایی با کمک یک آسانسور انجام میشود. برای ساخت این پلکان فضایی لازم است بتوانیم محلی را در آسمان پیدا کنیم که اگر جسمی در آن قرار گیرد، نسبت به زمین ثابت باقی بماند. در این صورت شاید بتوان طنابی را از این نقطه آسمانی به سطح زمین انداخت و یک سیستم آسانسوری که زمین را به آسمان وصل میکند، راهاندازی کرد. بر اساس قوانین و محاسبات اختر فیزیکی، در ارتفاع 35600 کیلومتری زمین، میتوان مداری ثابتی را تصور کرد که فضاپیماها با قراگیری در آن میتوانند هر 23 ساعت و 56 دقیقه و 4 ثانیه، یک بار به دور زمین بگردند. این زمان، طول مدت یک شبانهروز زمینی است. یعنی فضاپیماها با قراگیری در این مدار، نسبت به زمین ثابت میمانند. برای اینکه تعادل این مجموعه حفظ شود، لازم است این طناب را 64 هزار کیلومتر دیگر نیز امتداد داد و آنرا به یک وزنه تعادلی وصل کرد.
از نگاه دانشمندان گره اصلی ساخت این مجموعه، ساخت کابل آسانسور است. ریسمان بسیار محکم و سبکی که بتواند هزاران کیلومتر کشیده شود. نانولولههای کربنی کاندیداهای خوبی برای ساخت این ریسمان هستند. مادهای که یكصد برابر محكمتر از فولاد و 50 هزار برابر ریزتر از یك تار موی انسان است و تنها یک گرم از این ماده، برای ساخت نخی به طول 29 کیلومتر کافی است.
• بخش پایانی این گفتگو را به میزان توسعه فناورینانو در ایران و جایگاه کشور در عرصه بین الملل اختصاص میدهیم. ممکن است بفرمایید که ایران فعالیت خود را در حوزه فناورینانو از چه زمانی و چگونه آغاز کرد.
اولین اقدام دولتی در این خصوص به سال 1380 برمیگردد. اوایل این سال "کمیته کمیته مطالعات سیاست نانوتکنولوژی" به پیشنهاد مرحوم دکتر محمد تقی ابتکار در دفتر همکاریهای فناوری رییس جمهور شکل گرفت.
در اثر فعالیت این کمیته و بسترسازیهای انجام شده "ستاد ویژه توسعه فناوری نانو" در سال ???? تاسیس شد و در مرداد سال 1384 "سند ملی راهبرد آینده" در هیات دولت به تصویب رسید.
این برنامه چارچوب فعالیت ستاد از سال 1384 تا 1393 را مشخص میکند و در فاصلههای زمانی مشخصی به روز می شود. به عنوان مثال در سال 1386 براساس ارزیابی اجرای سه سالهی سند اول، سند تکمیلی دوم تدوین و تصوب شد.
در طی عمل به برنامههای سند، ما در حال حاضر حدود 6700 محقق در کشور داریم که در حال فعالیت در زمینه علوموفناورینانو هستند. 2000 نفر از این تعداد عضو هیئت علمی، 500 نفر دانشجوی دکتری و 2000 نفر دانشجوی کارشناسی ارشد هستند. آمارهای جهانی نیز نشان می دهند که ایران بر اساس شاخص تولید مقالات در مقام اول منطقه و جایگاه پانزدهم جهان قرار گرفتهاست.
• وضعیت صنعت و تولید محصول در ایران چگونه است.
هدف از توسعه فناورینانو در ایران "تولید ثروت و بهبود کیفیت زندگی" عنوان شده است. دستیابی به این هدف جز با تجاریسازی محصولات و سرمایهگذاری در بخش صنعت محقق نخواهد شد. در حوزه صنعتی برنامه ریزیهای انجام شده روی شکل گیری شرکتها است تا بتوان نمونههای ساخته شده در بخشهای پژوهشی را به تولید صنعتی رساند. برای اینکار باید راه و روش تجاریسازی را به متقاضیان آموزش داد. برای حل این مشکل هم حمایت از شرکتها و مراکز رشد در دستور کار قرار گرفته است، یعنی محقق میتواند در فاز بعدی کار خود وارد مرکز رشد شود، مراحل اولیه تولید محصول را در آنجا طی کند تا آماده ورود به بازار شوند. شبکه شرکتهای فناورینانو هم در راستای هدایت و تامین نیازهای این شرکتها تاسیس شده است. البته در حال حاضر بیش از 10 محصول داخلی نیز داریم که توانستهاند تاییدیههای مختلف را از مراکز مختلف دریافت کرده و محصولشان را وارد بازار کنند. امروز من و شما تبلیغات بعضی از این محصولات را در رسانههای کشور میبینیم.
• درباره باشگاه نانو و فعالیت های آن هم اگر توضیجاتی دارید، بفرمایید.
مرکزی متعلق به ستاد نانو است که عهده دار مسئولیت ترویج و آموزش پیش از دانشگاه است. مخاطب عام این مجموعه عموم مردم و مخاطب خاص آن دانشآموزان هستند. باشگاه در سال 1383 کار خود را با یک سایت (www.nanoclub.ir) شروع کرد یعنی صرفا فعالیتی مجازی داشت. به لحاظ عدم مراجع فارسی، مهمترین هدف باشگاه در آن سالها تولید محتوا بود.
در سال 1387 ساختار باشگاه مورد بازنگری قرار گرفت و کار این محموعه از شکل مجازی به شکل حقیقی درآمد , البته به صورت مجازی هم کماکان به کار خودش ادامه می دهد. در حال حاضر باشگاه با برگزاری نمایشگاه استانی برای نمایش محصولات، اجرای مسابقات و جشنواره ها نظیر جشنواره برترینهای دانشآموزی، چاپ کتاب و لوح فشرده آموزشی، برگزاری کلاسها و دورههای آموزشی و ... علاوه بر تولید محتوا، سعی میکند دانشآموزان سراسر کشور را با علوم و فناورینانو آشنا سازد.
تهیه و تنظیم: محسن مرادی