تبیان، دستیار زندگی
در حدیثی از پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نیز آمده است: «وقتی كه عالم و عابد در روز قیامت بر صراط اجتماع كنند به عابد گویند به بهشت برو و از عبادت خویش بهره‌مند شو و به عالم گویند كه اینجا بمان و از
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هر چقدر بخواهد شفاعت می‌کند!

دعا

قوام و پایداری دین از چیست؟

قرآن كریم در آیات فراوانی، انسان‌ها را به فراگیری علم و دانش و شناخت رازهای هستی و اسرار عالم آفرینش دعوت می‌كند و در برابر دیدگان مردم افق تازه‌ای می‌گشاید و شناخت و معرفت را یك وظیفه‌ قطعی قلمداد می‌كند و جالب اینجاست كه این دعوت زمانی انجام می‌گیرد كه ابرهای جهل و تاریكی، افق جامعه را پوشانده و مردم را به خوابی عمیق فرو برده است.

خداوند متعال در 27 مورد در قرآن كریم با لفظ «اعلموا» مردم را به صورت آشكار، به فراگیری و شناخت دعوت نموده است مانند آیات 203، 209، 223، و 231 سوره بقره .

از نظر قرآن قوام و پایداری دین بر اساس تعلیم و آموزش است و انتقال اندوخته‌های علمی به دیگران از اهم عبادات است. قرآن كریم در مواردی بر لزوم تعلیم و تعلم توصیه نموده و مردم را به دلیل ترك تفقه و کوشش سرزنش كرده است؛ «چرا از هر گروهی، طائفه‌ای از آنان كوچ نمی‌كنند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به سوی قوم خود آنها را انذار نمایند تا شاید از مخالفت فرمان الهی حذر نمایند.»1

قرآن علم را بصیرت و بینایی و جهل را كوری و ظلمت می‌داند؛ «... هَلْ یَسْتَوِی الأَعْمَى وَالْبَصِیرُ ...»2

از نظر قرآن كریم علم و دانش منشأ ایمان و تقوا است؛ چنانكه می‌فرماید: «آنها كه پیش از این علم و دانش دریافت داشته‌اند هنگامی كه قرآن بر آنها تلاوت می‌شود به خاك می‌افتند و سجده می‌كنند و می‌گویند: پروردگار ما منزه است زیرا وعده‌هایش قطعاً انجام شدنی است.»3

همچنین در جای دیگر می‌فرماید: «و راسخان در علم می‌گویند: ما به همه آیات الهی ایمان آورده‌ایم همه از سوی پروردگار ماست و تنها صاحبان عقل متذكر می‌شوند.»4 علم و دانش در همه ابعاد افتخارآفرین است و منشأ قدرت و پیشرفت‌های مادی می‌شود: «ما به داود و سلیمان علم و دانش فراوان بخشیدیم و آنها گفتند: سپاس خداوندی را كه ما را بر بسیاری از بندگان مؤمنش برتری بخشیده، سلیمان وارث داوود شد و گفت: ای مردم! سخن گفتن پرندگان به ما تعلیم داده شده است و از هر چیزی هم به ما عطا گردیده كه اینها خود فضیلت آشكاری است.»5

زمانی كه قوم موسی (علیه‌السلام) قارون ثروتمند و مغرور را نصیحت كردند كه از مكنت خود جامعه را اشباع كن پاسخ داد: «این ثروت را به وسیله دانشی كه نزد من است به دست آورده‌ام.»6  و خداوند متذكر می‌شود كه ثروتمندان و نیرومندان دیگری نیز هلاك شده‌اند: «آیا او نمی‌دانست كه خدا اقوامی را پیش از او به هلاكت رساند كه از او نیرومندتر و ثروتمندتر بودند.»7 قرآن كریم درك اسرار هستی را ویژه دانشمندان می‌داند و می‌فرماید: «از نشانه‌های او آفرینش آسمان‌ها و زمین و تفاوت زبان‌ها و رنگ‌های شماست و اینها نشانه‌هایی برای دانشمندان است.»8 و در جای دیگر كه نعمات الهی برشمرده می‌شود می‌فرماید: «این مثال‌ها را برای مردم می‌زنیم و جز عالمان آن را درك نمی‌كنند.»9

آنها كه پیش از این علم و دانش دریافت داشته‌اند هنگامی كه قرآن بر آنها تلاوت می‌شود به خاك می‌افتند و سجده می‌كنند و می‌گویند: پروردگار ما منزه است زیرا وعده‌هایش قطعاً انجام شدنی است.
دعا و مناجات

از نظر قرآن هر چه ایمان بالاتر باشد بنده خدا مقرب‌تر است و در حدیثی از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده كه فرمودند: «پاداش هر كس به اندازه عقل و دانش اوست.»10 علامه طباطبایی با استناد به آیه‌ی «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَكَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ »11 معتقد است كه در آیه فوق علم داشتن و نداشتن هر دو مطلق آمده، ولی مراد از آن برحسب مفاد آیه، علم به خداست، چون علم به خداست كه آدمی را به كمال می‌رساند و به حقیقت معنای كلمه نافع است و نبود آن ضرر می‌رساند؛ ولی علوم دیگر مانند مال هستند كه تنها نافع زندگی دنیوی است و با فنای دنیا، فانی می‌گردد. پس مؤمنان دو دسته‌اند مؤمنان عالم و مؤمنان غیرعالم كه گروه اول رجحان و برتری دارند.12 قرآن كریم در مقام اهتمام به صاحبان علم می‌فرماید: «... یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»13  ؛ خداوند رتبه‌ی كسانی از شما را كه ایمان آورده‌‌اید و كسانی را كه دانشمندند به درجات بالا ارتقا داد و خداوند به آنچه می‌كنید آگاه است. در تفسیر منهج الصادقین آمده است: «این كه صاحبان علم نام برده شده‌اند با آن كه از جمله مؤمنان هستند دلالت بر رفعت درجات و شایستگی آنها دارد.»14 همچنین در سوره علق آمده است: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِی خَلَقَ  خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ  اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ  الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ  عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ .»15  كه در این آیه نازل‌ترین و عالی‌ترین مرتبه وجودی انسان ذكر شده است. برترین مراتب علم است، از آن جهت كه خداوند كریم پس از صفت كریم و كرامت (كه هستی همه چیز به واسطه این صفت ذات اقدس است) صفت تعلیم علم را به خود منتسب نموده است و از طرف دیگر در مقابل علم، علقه را قرار داده كه نازلترین مراتب وجود است پس قوس صعودی كمال انسان حركت به سمت علم است.16

در حدیثی از پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نیز آمده است: «وقتی كه عالم و عابد در روز قیامت بر صراط اجتماع كنند به عابد گویند به بهشت برو و از عبادت خویش بهره‌مند شو و به عالم گویند كه اینجا بمان و از هر كسی كه می‌خواهی و دوست داری شفاعت نما زیرا هر كس را تو شفاعت كنی پذیرفته خواهد شد، پس عالم در مقام پیامبران می‌ایستد و از دوستان و یاران خویش تا آنجا كه می‌تواند شفاعت می‌نماید. زیرا در قیامت سه گروه شفاعت می‌كنند: پیامبران، دانشمندان و شهدا.»17

گروه دین و اندیشه تبیان، فراوری هدهدی


1- توبه، 122

2- رعد، 16.

3- اسرا، 107-108.

4- آل عمران، 7.

5- نمل، 16- 15.

6- قصص، 78.

7- قصص، 77.

8- روم، 1.

9- عنكبوت، 43 .

10- مجلسی، بحارالانوار، ج1، ص84 .

11- زمر،9.

12- طباطبایی، المیزان، ج9، ص226 .

13- مجادله،11.

14- منهج‌الصادقین، كاشانی، ج9، ص210.

15- علق، 5-1.

16-علم الحدیث، مدیرشانه چی، ص180)

17- نهج‌الفصاحه، پاینده، ج1،ص24 .