تغذیه

یکی از مباحثی که به طور معمول در ارتباط با ورزش و تربیت بدن مطرح می شود، «تغذیه» است. رابطه ی ورزش با تغذیه چندان مخفی نیست. یک ورزشکار زمانی می تواند بیشترین توفیق را در زمینه ی ورزش داشته باشد، که از تغذیه ی خوب و مناسب [نه زیاد] برخوردار باشد. البته تغذیه ی خوب و صحیح برای همه مردم لازم است و برای ورزشکاری که می خواهد در این وادی، پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد، لازمتر.

اسلام هم که برای صحت و سلامتی جسم – همانند صحت و سلامت روح – اهمیت ویژه ای قایل است، برای امر تغذیه اهمیت فوق العاده ای قایل شده است، تا آن جا که هر نوع خوراکی را که برای جسم انسان، زیان قابل توجهی داشته، حرام کرده و یا مکروه شمرده است، و از آن طرف، استفاده از همه ی خوراکیهایی را که به واقع برای بدن لازم بوده است، مباح یا مستحب دانسته است. حتی در مواردی که به واسطه ی عدم دسترسی به غذای حلال و سالم، جان انسان به خطر می افتد، استفاده از غذاهای ممنوع و حرام را نیز تجویز نموده، بلکه واجب دانسته است. در مواردی روزه گرفتن را – که برای سلامتی انسان بسیار مفید است.

بر افراد بالغ واجب نموده، ولی در همین موارد نیز اگر روزه گرفتن برای روزه دار زیان جسمانی داشته باشد، آن را حرام می داند. امام رضا علیه السلام درباره ی خوردنی ها و نوشیدنی های حلال و حرام می فرماید:

«انّ الله تبارک و تعالی، لم یُبح أکلاً و لا شرباً، الأ ما فیه المنعفعة و الصّلاح، و لم یحرّم الأ ما فیه الضّرر و التّلف و الفساد، فکلّ نافعٍ مقوٍّ للجسم فیه قوّةٌ للبدن، فهو حلالٌ(1)؛

خداوند تبارک و تعالی هیچ خوردنی و یا نوشیدنی را مباح نکرده، مگر آن که در آن منفعت و صلاحی بوده، و هیچ خوردنی و یا نوشیدنی را حرام ننموده، مگر آن که در آنْ تلف [نابودی] و فساد [زیانی] بوده است. پس هر [خوردنی و نوشیدنی] سودمند و مقوّی برای جسم، که [باعث] تقویت بدن است، حلال [شده] است.»

خداوند متعال به تغذیه ی بندگان خویش، آن قدر اهمیت می دهد که به آنان امر می فرماید، به غذای خویش نر و توجه کند؛ آن جا که می فرماید:

«فلینظر الانسان الی طعامه(2)؛

پس باید انسان به غذای خویش [نیک] بنگرد [و به آن توجه نموده و اهمیت بدهد].»

حتی در مواردی با لسان امر، بندگان خود را به استفاده از غذاهای پاکیزه و حلال فرا می خواند و می فرماید:

«یا ایّها الّذین امنوا کلوا من طیّبات ما رزقناکم و اشکرو لله(3)؛

ای اهل ایمان! از روزی [حلال و] پاکیزه ای که ما نصیب شما کرده ایم بخورید و شکر خدا را به جای آرید.»

«وکلوا ممّا رزقکم الله حلالاً طیّباً و اتّقوا الله(4)؛

و هر چیز حلال و پاکیزه ای که خدا روزی شما کرده، از آن بخورید و تقوای از خدا پیشه سازید.»

«یا ایّها الرّسل کلوا من الطّیبات و اعملوا صالحاً(5)؛

ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه [و حلال) تناول کنید و به نیکوکاری و اعمال صالح بپردازید.»

با تأمّل در این آیات، به نکات بسیار زیبا و جالبی پی می بریم. در این آیات می فرماید: «بخورید... و شکر کنید»، «بخورید ... و تقوا پیشه سازید»، «بخورید ... و کارهای شایسته انجام دهید». شکر کردن، تقوا و عمل صالح انجام دادن، بر «خوردن و تغذیه ی صحیح و حلال» مترتب شده است، زیرا تغذیه، لازمه ی زندگی و باعث قوام بدن است. (6)؛

بنابراین، انجام هر کار نیک، خداپسندانه و مفید، زمانی میّسر خواهد بود که تغذیه ی (خوبی) در کار باشد. ورزش نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ از این رو، هر چه در جهت تغذیه سرمایه گذاری شود، تا آن جایی که برای بدن و جسم مفید باشد، به جا بوده و اسراف نخواهد بود؛ لذا در احادیث اهل بیت پیامبر علیهم السلام به این مسأله، کمال توجه شده است. به چند حدیث در این خصوص توجه فرمایید:

امام علی علیه السلام فرمود:

«لیس فی المأکول و المشروب سرفٌ وان کثر(7)؛

در خوردنی و نوشیدنی اسراف نیست، هر چند زیاد باشد.»

امام صادق علیه السلام فرمود:

«ینبغی للمؤمن ان لا یخرج من بیته حتّی یطعم فانّه اعزُّ له(8)؛

برای مؤمن، شایسته است که تا غذایی نخورده از خانه اش خارج نشود، زیرا این کار [تغذیه] باعث نیرومند تر شدن [یا گرامی شدن] اوست.»

امام صادق علیه السلام فرمود:

«ترک العشاء خراب البدن(9)؛

شام نخوردن [موجب] خراب شدن بدن است.»

امام صادق علیهم السلام فرمود:

«ترک العشاء مهرمة(10)؛

شام نخوردن [موجب] به سال خوردگی رسیدن و شکست خوردن است.»

امام صادق علیه السلام فرمود:

«من ترک العشاء نقصت عنه قوّةٌ و لا تعود الیه(11)؛

کسی که شام خوردن را ترک کند، نیرویی از او کاسته شده و دیگر به او بازنخواهد گشت.»

چنان که ملاحظه می شود، اسلام به ضرورت تغذیه، به ویژه شام تأکید فراوان دارد. همچنین تغذیه ی خوب و کامل را برای سنین بالا بسیار لازم و ضروری می داند، که ما در این جا به ذکر یک جمله از دعاهای امام سجاد علیه السلام در این زمینه اشاره می کنیم:

آن حضرت در مناجات خود با خدای خویش، عرضه می دارد:

«اللّهمّ صلّ علی محمّد واله، واجعل اوسع رزقک علیّ اذا کبرت، و اقوی قوّتک فیّ اذا نصبت(12)؛

بار خدایا! بر محمد و آل او درود فرست، و فراخ ترین روزی ات را بر من هنگام پیری، و قوی ترین توانایی ات را در منْ هنگامی که به رنج افتادم قرار ده!»

در اسلام، که یک آیین جهانی و جامع الاطراف است، درباره ی علم طب و بهداشت تا آن جا توجه شده است که فرمایشات امام ششم علیه السلام و رسول خدا صلی الله علیه وآله در کتابهایی به نام طب الصادق علیه السلام و طب النبی صلی الله علیه وآله جمع آوری گردیده است. (13)؛

جالب این جاست که با دقت در این فرمایشات و دستورالعمل های طبّی و بهداشتی، در می یابیم در اغلب مواردْ سعی شده، هم پیش گیری و هم درمانْ از طریق صحیح صورت گیرد. پیش گیری و درمان از این طریق، به طور معمول، عوارض زیان آور جنبی در بر ندارد. توجه شما را تنها به ذکر دو نمونه در این خصوص جلب می نمایم:

مدی به امام جعفر صادق علیه السلام عرض کرد: برای من فرزندی ضعیف و رنجور متولد شده است. امام فرمود:

«ما یمنعک من السّویق؟ فانّه ینبت اللّحم و یشدّ العظم (14)؛

چرا به او سَویق نمی دهی که هم گوشت را می رویاند و هم استخوان را محکم می کند؟»

از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله نقل شده که فرمود:

«کلوا الثّوم فانّه شفاءٌ من سبعین داءٍ(15)؛

سیر بخورید که سیر شفای بیماری است.»

البته فرد زمانی باید از سیر استفاده کند، که مجبور به شرکت در اماکن عمومی، چون مسجد و کلاس درس نباشد، زیرا بوی بد و زننده ی آن، دیگران را خواهد آزرد. بدین جهت، امام صادق علیه السلام می فرماید:

«تداووا بالثّوم ولکنْ لا تخرجوا الی المسجد(16)؛

با سیر مداوا کنید، ولی به سوی مسجد نروید!»

اگر بخواهیم درباره ی جزئیات مسایل مربوط به تغذیه از دیدگاه اسلام صحبت کنیم، سخن به درازا خواهد کشید؛ از این رو در این جا به ذکر نام ابوابی که در این خصوص، فقط در دو کتاب ارزنده ی بحارالانوار و وسایل الشیعه وجود دارد پرداخته، و سپس به بحثی کوتاه خواهیم پرداخت.

ابوابی که در کتاب بحارالانوار، ج 65 وجود دارد:

«ابواب الدّواجن؛

ابواب مرغ ها و پرندگان.»

(مشتمل بر پنج باب، ص 1- 47).

«ابواب الوحوش و السباع من الدّواجن و غیرها؛

ابواب حیوانات وحشی و درندگان، از پرندگان و غیر پرندگان.»

(مشتمل بر سه باب، ص 48-91).

«ابواب الصید و الذبایح و ما یحلّ و ما یحرم من الحیوان و غیره؛

ابواب صید و کشتنی ها و آن چه که از حیوانات و غیر حیوانات، حلال و یا حرام است.»

(مشتمل بر هشت باب، ص 92-331).

ابوابی که در کتاب بحارالانوار، ج 66 وجود دارد:

«تتمّة ابواب الصید و ذبائح؛

تتمه ی ابواب صید و کشتنی ها.»

(مشتمل بر سیزده باب، ص 1-107).

«ابواب النباتات؛

ابواب گیاهان.»

(مشتمل بر هفده باب، ص 108-198).

«ابواب البقول؛

ابواب سبزیجات.»

(مشتمل بر 21 باب، ص 199-245).

«ابواب الحبوب؛

ابواب دانه ها.»

(مشتمل بر شش باب، ص 255-267).

«ابواب ما یعمل من الحبوب؛

ابواب آن چه از دانه ها درست می شود.»

(مشتمل بر سه باب، ص 268-284).

«ابواب الحلاوات و الحموضات؛

ابواب شیرینی و ترشی جات.»

(مشتمل بر شش باب، ص 285-311).

«ابواب آداب الاکل ولوا حقها؛

ابواب آداب خوردن و ملحقات آن.»

(مشتمل بر 25 باب، ص 312-444).

«ابواب الاشربة المحلّلة و المحرّمة و آداب الشرب؛

ابواب نوشیدنی های حلال و حرام و آداب نوشیدن.»

(مشتمل بر چهار باب، ص 455-481).

«ابواب الاشربة و الاوانی؛

ابواب نوشیدنی ها و ظروف [آن ها].»

(مشتمل بر پنج باب، ص 482-554).

ابوابی که در کتاب وسائل الشیعه، ج 17 وجود دارد:

«ابواب الاطعمة المباحة؛

ابواب خوردنی های مباح.»

(مشتمل بر 139 باب، ص 2-158).

«ابواب الاشربة المباحة؛

ابواب نوشیدنی های مباح.»

(مشتمل بر 35 باب، ص 186-221).

«ابواب الاشربة المحرّمة؛

ابواب نوشیدنی های حرام.»

(مشتمل بر 41 باب، ص 221-307).

پی نوشتها:

1- الحیاة، ج 6، ص 126 (نقل از: مستدرک الوسائل، ج 3، ص 103).

2- عبس(80) آیه ی 24.

3- بقره (2) آیه ی 172.

4- مائده (5) آیه ی 88.

5- مؤمنون (23) آیه ی 51.

6- الحیاة، ج 3، ص 221 و 222.

7- بحارالانوار، ج 69، ص 261.

8- همان، ج 6، ص 341.

9- همان، ص 342.

10- همان، 344.

11- همان، 345.

12- صحیفه ی سجادیه، ترجمه ی فیض الاسلام، ص 135 (دعای 20).

13- مصطفی زمانی، اسلام و تمدن جدید، ص 108.

14- محمدعلی صفری (زرافشان)، تربیت کودک، ج2، ص 48.

15- طب الصادق(ع)، ترجمه ی نصیرالدین امیر صادقی تهران، ص 120.

16. همان جا.

منبع :  ورزش در اسلام ، حسین صبوری

 اهمیت سلامتی و تربیت بدن ، از نظر فقه و سنت