زندگی به شرط جایزه
در بسیاری از اوقات روان شناسان توصیه می کنند که برای افزایش یا نگهداری یک رفتار در کودکتان از تشویق و تقویت استفاده کنید. کارشناسان تعلیم و تربیت معتقدند که اگر حتی اندکی از رفتار مورد رضایت و هدف ما توسط کودک صورت گرفت باید به وسیله تشویق های پی در پی و فوری و مناسب آنها را افزایش داد. در مقایسه شیوه های تربیتی تشویق نقش بسزایی در رساندن فرزندان به اهداف تربیتی دارد. حتی در بسیاری از مواقع برای کاهش یک رفتار نامطلوب سفارش می کنند که رفتار مطلوب را در کودک تشویق کنیم و رفتار نامطلوب را مورد بی اعتنایی قرار دهیم. دامنه آثار مثبت روش های تشویقی بسیار گسترده است. اما سوالی که بسیاری از والدین با آن روبرو می شوند این است که تشویق تا چه حدودی اثر بخش و مورد تایید است.
به عبارتی چارچوب و اصول تشویق برای رفتارهای مقبول چیست و چه مرزی برای این امر وجود دارد؟ والدین اظهار می کنند که ما به سفارش مشاوران رفتار کودکان را با تشویق همراه کردیم تا افزایش پیدا کند اما حالا برای هر کارش از ما انتظار جایزه دارد و تا برای آن جایزه ای در نظر نگیریم حاضر به انجام آن نیست به عبارتی کودک ما شرطی شده است. در حقیقت زمانی ما می توانیم مدعی باشیم که رفتاری مثبت را در کودکمان ایجاد کرده و ثبات بخشیده ایم که او با انگیزه های درونی و بدون جایزه و هدیه رفتار مورد نظر را انجام دهد یعنی در غیاب برنامه های تقویتی نیز اقدام به رفتار مطلوب بنماید.
فرض کنید کودک شما تنها در برخی از روزها تکالیف خود را در زمان مناسب انجام داده و به اتمام می رساند و شما سعی می کنید هر زمان که این اتفاق می افتد او را تشویق کنید تا در دفعات بعد به انگیزه این تشویق رفتار خود را تکرار کند.
اما تا چه وقت می توان این روش را پیاده کرد. آیا همیشه می توان او را به انگیزه جایزه ترغیب کنیم تا تکالیف خود را در زمان مناسب انجام دهد؟ روان شناسان توصیه می کنند برای افزایش رفتارهای مطلوب باید پس از هر بار وقوع رفتار آن را تقویت نمود.
این سبک تقویت برای آغاز یادگیری ضروری است اما پس از آنکه رفتار مورد نظر آموخته شد و به سطح و میزان کافی رسید برای ادامه و نگهداری آن باید از سبک های دیگری استفاده نمود. رفتار برای آموخته شدن نیاز به تشویق های فوری دارد و چنانچه در ابتدای آموزش تشویق اعمال نشود ممکن است به خاموشی بگراید. اما پس از ثبات باید از روش های دیگر تقویتی که به روش های نا پیوسته مشهور است استفاده نمود که در آن برخی از رفتارها مورد تشویق قرار می گیرد.
برنامه تقویتی نسبت ثابت: وقتی که پس از انجام تعداد معینی از پاسخ های فرد او را تقویت می کنیم نوع تقویت نسبت ثابت است. مثلاً اگر پس از دوبار که فرزندمان تکالیفش را در موقع مناسب انجام دهد او را تشویق کنیم روش فوق را به کار بسته ایم. حسن این روش سرعت بالای کودک در انجام کار است تا با رساندن آن به تعداد مورد نظر جایزه دریافت کند و امکان افزایش خطا و اشتباه نیز وجود دارد. در برخی اوقات هم با مکث در رفتار، پس از تقویت روبرو می شویم.
برنامه و تقویتی نسبت متغیر: در این برنامه ما کودکمان را پس از میانگینی ثابت از وقوع رفتار تشویق می کنیم اما به صورت متغیر. مثلاً یک بار پس از 2بار انجام به موقع تکالیف و یک بار پس از 10 بار .اما میانگین جایزه دهی 5 بار است و کودک از پیش نمی داند که در ازای چند تمرین یا انجام تکلیف تقویت دریافت خواهد کرد. لذا سرعت خود را برای موعد غیر قابل پیش بینی دریافت جایزه بالا می برد.
برنامه تقویتی فاصله ثابت:
در این نوع روش کودکان را پس از گذشت مدت زمانی ثابت از پاسخ مورد تشویق قرار می دهیم. یعنی هم باید رفتاری خاص صورت گرفته باشد و هم زمانی معین از آن گذشته باشد. مثلاً به کودک بگویید اگر تا زمان تعیین شده یک بار تکلیفت را به موقع انجام بدهی در تعطیلات آخر هفته به پارک می رویم. عیب این روش آن است که پاسخ در زمان نزدیک به زمان موعود افزایش می یابد و در اوقات دیگر رفتار مطلوب بروز نمی کند.برنامه تقویتی فاصله متغیر: در این برنامه شخص نمی داند که چه وقت تشویق را دریافت خواهد کرد. اگر شما تصمیم بگیرید در فواصل زمانی نامشخص انجام تکالیف او را بررسی کنید و در صورت مطلوب بودن تشویق کنید. این روش را پیاده کرده اید.
به نظر شما کدامیک از روش های موفق موثرترند؟ طبق تحقیقات برنامه تقویتی نسبت متغیر بیشترین سرعت پاسخ دهی را تولید می کند. هم چنین حسن برنامه های نسبتی ( متغیر و ثابت ) این است که رفتار را در صورت کاهش تشویق با ثبات نموده و سریعاً دچار افت و خاموشی و حذف نمی شود. که البته در برنامه های فاصله ای از نوع متغیر هم چنین خواهد بود. شما می توانید پس از تبدیل نوع تقویت به ناپیوسته به تدریج نوع تشویق را هم متنوع سازید. گاهی از تشویق کلامی استفاده کنید و گاهی تشویق تغذیه ای و ... تا کودک به نوع خاصی عادت نکرده و خو نگیرد.به این طزیق می توانید پس از ایجاد یک رفتار آن را در مدت زمانی طولانی تثبیت ببخشید.
فهیمه کهتری / خانواده و زندگی
اگر می خواهید در زمینه تشویق کودکان مطالعات کامل تری داشته باشید کتاب "نقش تشویق و تنبیه در تربیت كودك " را در کتابخانه تبیان بخوانید. همچنین مطالعه کتاب نسیم مهر از زبان حجه الاسلام دهنوی نیز در حیطه تربیت کودک اطلاعات پر باری را به شما ارائه می دهد.
مقالات مرتبط
