تبیان، دستیار زندگی
در ادامه قسمت اول در این قسمت به بحث درباره کالبد شکافی جنین می پردازیم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

کالبد شکافی جنین و تشخیص دلیل مرگ آن

مصاحبه با دکتر هاله سلطان قرایی(2)

ادامه قسمت اول:

شما بخش عمده ای از وقت و انرژیتان را روی اتوپسی جنین صرف می کنید. می دانیم که به دلیل وقت گیر بودن و سختی پروسه بسیاری از مراکز تمایلی به انجام اتوپسی جنین های مرده ندارند اما شما با علاقه از آن استقبال می کنید . لطفاً درباره این بخش از فعالیت هایتان و اینکه چرا برای شما اهمیت پیدا کرده برای ما صحبت کنید.

dna

دلیل هر مرگی باید مشخص شود که این امر با انجام کالبد شکافی یا اتوپسی میسر می شود. در کشور ما کالبد شکافی برای بزرگسالان و کودکان مرسوم است اما در مورد جنین های مرده و بچه های مرده به دنیا آمده خیلی رایج نیست. حال آنکه با فراگیر شدن این موضوع و بررسی علل مرگ جنین ها می توانیم آمار و مستنداتی از بیماری های شایع در دوران جنینی در کشورمان  داشته باشیم و بر اساس آنها مشاوره دهیم و احتمال تکرار آن را در فرزندان بعدی مشخص کنیم، همچنین می توانیم وضعیت تنوع و فراوانی این بیماری ها را در کشور با سایر کشورها مقایسه کنیم.

به طور کلی ما تصویر دقیقی از علل مرگ جنین هایمان نداریم و با توجه به شرایط خاص ازدواج های فامیلی و انواع بیماری های عفونی که در کشور ما وجود دارد در اختیار داشتن آمار اتیولوژی مرگ ها  بسیار اهمیت می یابد. اما متاسفانه این ضرورت بیشتر اوقات نادیده گرفته می شود و بچه ی مرده به دنیا آمده بدون اتوپسی دفن می شود و خیلی به ندرت جنین را برای اتوپسی می فرستند.

با آگاه سازی مردم در مورد لزوم اجرای اتوپسی جنین و فوایدی که این اقدام برای خانواده و جامعه خواهد داشت شرایطی فراهم کرد که والدین خود خواستار انجام این عمل شوند و حاضر نباشند بدون مشخص شدن علت مرگ فرزندشان آن را دفن کنند.

چه راهکارهایی را شما برای ترویج این موضوع پیشنهاد می کنید؟

بهترین راهکار این است که در مراکز دولتی به طور رایگان این کار انجام شود، ولی در حال حاضر این راه حل خیلی قابل اجرا نیست. از سوی دیگر می توان با آگاه سازی مردم در مورد لزوم اجرای اتوپسی جنین و فوایدی که این اقدام برای خانواده و جامعه خواهد داشت شرایطی فراهم کرد که والدین خود خواستار انجام این عمل شوند و حاضر نباشند بدون مشخص شدن علت مرگ فرزندشان آن را دفن کنند. در این میان پزشکان و مسئولین آگاه در بیمارستان ها می توانند نقش پررنگی در توجیه والدین نوزاد مرده یا جنین دارای آنومالی داشته باشند.

آیا همه ی هزینه های اتوپسی را والدین باید پرداخت کنند؟

متاسفانه در کشور ما به این دلیل که تقاضا برای انجام اتوپسی جنین کم است شرکت های بیمه برای آن مبلغی پرداخت نمی کنند. اگر تبلیغات مناسبی صورت بگیرد و آگاهی و تقاضا بیشتر شود می توان امید داشت که این موضوع مورد توجه شرکت های بیمه هم قرار گیرد و حاضر به پرداخت هزینه برای آن شوند. اما در مرکز درمان ابن سینا ما تلاش کرده ایم که هزینه های پرداختی والدین را به حداقل ممکن برسانیم .

والدین برای انجام اتوپسی جنینشان چگونه باید اقدام کنند؟

والدین یا پرسنل بیمارستان باید سعی کنند جنین را کامل همراه جفت و بند ناف و خو نابه ی اطرافش در یک کیسه ی پلاستیکی قرار دهند و در ظرف یخ به طوری که یخ داخل کیسه نفوذ نکند به مراکزی که اتوپسی انجام می دهند بفرستند. تاکید می کنم که جنین به همراه جفت به مرکز فرستاده شود چراکه بسیاری از مرگ ها ناشی از مشکلات جفت، نظیر عفونت های جفتی و اختلالات گردش خون در جفت، می باشد. درخیلی موارد هم علت مرگ در خود جنین است از این رو هر دو مورد باید مورد بررسی قرار گیرد.

سلطان قرایی

لطفاً چگونگی انجام اتوپسی را شرح دهید.

ابتدا از تمام قسمت های ظاهری جنین عکسبرداری صورت می گیرد و جنین وزن و اندازه گیری می شود. در بیشتر موارد رادیوگرافی از جنین تهیه می شود تا وجود یا عدم وجود اختلالات استخوانی مشخص شود. بعد از توصیف شکل ظاهری جنین برای انجام کالبد شکافی از 3 ناحیه شکافته می شود و 3 حفره ی سر، قفسه ی سینه و شکم بررسی می شود. تمام امعا و احشا در جای خود توصیف می شود و شکل ظاهری و نحوه ی قرارگیری هر اندام، ارتباطش با سایر قسمت ها، ارتباط قلب و عروق با بقیه ی قسمت ها مورد توجه قرار می گیرد. در مرحله ی بعد همه ی اندام های داخلی خارج می شود تک به تک وزن و اندازه گیری می شوند سپس از هر کدام اسلاید پاتولوژی تهیه می شود و اسلایدها بررسی میکروسکوپی می شوند.

این پرسه یک تا دوماه پاتولوژیست را درگیر می کند از این رو بسیاری از مراکز تمایل به انجام آن ندارند اما ما در مرکز ابن سینا آرزو داریم که علت مرگ جنین ها را شناسایی کنیم و آمار دقیقی از اختلالات شایع بدست آوریم و با علاقه این کار را انجام می دهیم.

اما کار به همین جا ختم نمی شود. مرحله ی نهایی مرحله ی جستجو و تطبیق علائم و اعلام نوع بیماری است. این مرحله به خودی خود می تواند بسیار زمان بر باشد، چراکه برخلاف سایر موارد پاتولوژی که پاتولوژیست به راحتی و با تجربه و دانش از پیش آموخته می تواند بیماری را تعیین کند، دامنه ی وسیعی از علائم و بیماریها وجود دارد که پاتولوژیست نمی تواند بر همه ی آنها اشراف داشته باشد و نیاز به جستجو کردن است.

عمر جنین برای انجام اتوپسی چقدر باید باشد و اتوپسی روی چه جنین هایی لازم است صورت گیرد؟

اتوپسی روی جنین های که از 12 تا 13 هفته به بالا هستند و درمورد هر مرگی که اتفاق بیافتد حال چه بچه ای زود به دنیا آمده باشد و مرده باشد، چه مرده به دنیا آمده باشد و چه با حکم قضایی دستور ختم حاملگی داده شده باشد قابل اجرا است.

آیا علاوه بر بررسی های پاتولوژیک بررسی های ژنتیکی هم برای یافتن علت مرگ صورت می گیرد؟

بله، بررسی های ژنتیکی هم صورت می گیرد. مرکز درمان ابن سینا هم تلاش می کند تا امکانات زیادی فراهم کند که این بررسی ها هم صورت گیرد و ما تلاش می کنیم  های DNA  جنین را ذخیره کنیم و اطلاعاتی از مریض داشته باشیم تا در آینده بررسی های بیشتر صورت گیرد.

dna

اما در بیشتر مواقع علت ژنتیکی نیست و ممکن است مرگ در اثر عفونت های کوریوآمنیون، ترومبوز جفت و یا اختلالات بند ناف رخ دهد. بنابراین در چنین مواردی با بررسی های پاتولوژی اولیه علت مرگ مشخص می شود و لزومی به انجام بررسی های ژنتیکی و تحمیل هزینه ی اضافه به والدین نیست. متاسفانه در کشور ما بسیاری از پزشکان در برگه درخواست می نویسند؛ "آزمایشات ژنتیک و اتوپسی"  در حالیکه جنین سالم است و هزینه ی والدین بی دلیل بالا می رود. بهتر است که ابتدا بررسی های پاتولوژیک صورت گیرد و به تشخیص پاتولوژیست لزوم انجام بررسی های ژنتیکی تعیین شود. مثلا در استرالیا به این ترتیب است که نمونه را ابتدا برای اتوپسی می فرستند و در صورتی که پاتولوژیست تشخیص می دهد برای بررسی های ژنتیک فرستاده می شود.

عمده دلایل مرگ جنین ها چیست؟

به طور کلی دلایل مرگ جنین را به 3 دسته ی جنینی، جفتی و مادری تقسیم می کنیم. دلایل مادری خیلی وقت ها تشخیص قاطع دارد، به عنوان مثال  دیابت، فشار خون بالا، سرطان از دلایل مادری مرگ جنین است..

از دلایل جفتی می توان به اختلالات جفتی مانند جفت پایین آمده، جفت سرراهی، اختلالات انعقادی جفت مثل ایجاد لخته در جفت، ترومبوز و آنفارکتوس جفت اشاره کرد. تعداد رگ های جفت هم مهم است. عفونت های جفت و پرده های کوریوآمنیونی از موارد شایع مرگ ومیر است همچنین بندناف های خیلی کوتاه یا خیلی بلند، بند ناف های پیچ خورده، گره دار و تحت فشار قرار گرفته می  تواند موجب آسیفیکسی جنین(عدم خون رسانی ) شود.

جنین

دلایل جنینی بسیار متنوع است از جمله این دلایل؛ اختلالات کروموزومی و کاریوتایپی، مشکلات ناسازگاری خونی، آناتومی مختل ریه و قلب، عفونت ها و تومورهای جنینی است.

علت مرگ به سن جنین هم بستگی دارد و با توجه به اینکه مرگ در 3 ماهه ی اول، دوم یا سوم رخ دهد علل و تعاریف متفاوتی وجود دارد. به عنوان مثال جنینی که در 3 ماهه ی سوم وزن مناسب سنش ندارد دلیل مرگش اختلالی است که  از مدت ها قبل رخ داده و سبب شده جنین وزن مناسب نگیرد اما مرگ یک جنین که وزن مناسب دارد یک علت حاد مثل حوادث  بندناف دارد.

در آخر ضمن تشکر ، توصیه ای که برای مخاطبان ما دارید چیست؟

بیشترین دغدغه ی من اطلاع رسانی در مورد لزوم انجام اتوپسی جنین های مرده است به طوری که خانواده ها به اهمیت آن پی ببرند و با تمایل درصدد یافتن علت مرگ جنینشان برآیند. شاید در کل جامعه اهمیت این مسئله خیلی ملموس نباشد اما برای خانواده ای که حتی یک بار با مرده زایی مواجه بوده، تصور تکرار آن  در باردار های بعدی به شدت تنش ایجاد می کند. در صورتی که خانواده به لزوم انجام این امر پی ببرد، با آگاهی از دلیل مرگ فرزندشان، تمهیدات لازم برای بارداری بعدی درست و به موقع صورت می گیرد و با کاهش فشار روانی خانواده به پایداری آن کمک می کند.

به علاوه با فراگیر شدن این موضوع در سطح جامعه، تعداد تقاضا بالا می رود و ما با در اختیار داشتن تعداد موارد بیشتر، این امکان را می یابیم که آمار دقیقی از علل مرگ و میر قبل از تولد داشته باشیم و می توانیم وضعیت کشور را از لحاظ فراوانی بیماری ها و سلامت و بهداشت جامعه با سایر کشورها مقایسه کنیم و بر این اساس برای بهداشت و سلامت جامعه برنامه ریزی کنیم. به علاوه با داشتن نمونه های بیشتر امکان بررسی های ژنتیکی باهزینه ی کمتری میسر می شود و می توان از نتایج آن برای تشخیص های پیش از تولد و PGD استفاده کرد می توانیم و با انجام تست های غربالگری پیش از تولد جامعه ی سالمی بسازیم.

تهیه و تدوین: سمانه سادات عنایتی

تنظیم برای تبیان: محسن مرادی

مطالب مرتبط:

بن یاخته ها(1)

بن یاخته ها(2)

درمان ناباروری مردان

درمان ناباروری زنان

ژن کلونینگ

ناقل های ژن کلونینگ(1)

ناقل های ژن کلونینگ(2)

ناقل های ژن کلونینگ(3)