آنه ماری شیمل: مولوی شناس فقید

·زندگی نامه شیمل

· كتاب شناسی شیمل

·شكوه شمس

·مولانا و اقبال در آثار شیمل

·گزیده اشعار شیمل

·گالری تصاویر

· لیست نشان ها و دكترای شیمل

آنه ماری شیمل عمر درازى را صرف تحقیق درباره ادیان، خاصه دین‏هاى مردمان شبه قاره وعالم اسلام كرد و در كنار آنچه از راه كتاب و چه با مسافرت‏هاى متعدد خود با فرهنگ و ادب وآداب و رسوم ملل مختلف از آفریقا گرفته تا خاورمیانه آشنایى عمیق یافت و این دانش وآشنایى از او دایرة المعارف مجسمى به وجود آورد كه به كمك حافظه بسیار قوى خود هر لحظه‏ آماده بود تا ساعت‏ها درباره هر موضوعى كه از او در این زمینه ‏ها خواسته شود سخن گوید وشنونده را به ده‏ها كتاب و مقاله ارجاع دهد.

آنه مارى شیمل صاحب تألیفات بى‏ شمارى ‏ست كه ‏تعداد آنها از صد مى‏گذرد.(1)این آثار بیشتر به زبان‏هاى آلمانى و انگلیسى و گاهى به تركى‏نوشته شده و از تصحیح كتاب (مانند سیرت ابن خفیف) تا تألیف و ترجمه را در بر مى‏گیرد.

این دانشمند بزرگ در آوریل 1922 در ارفورت آلمان به دنیا آمد، در نوزده سالگى در رشته‏مطالعات اسلامى موفق به اخذ درجه دكترى از دانشگاه برلین شد (1941 میلادى). پس از جنگ جهانى ‏دوم به دانشگاه ماربورگ آمریكا رفت و در آنجا با مقام استادیار رشته مطالعات اسلامى‏خدمات دانشگاهى خود را آغاز كرد. از سال 1954 تا 1959 با سمت استاد تاریخ ادیان در دانشگاه آنكاراى تركیه به تدریس پرداخت. سپس به آلمان بازگشت و در دانشگاه بُن خدمات‏آموزشى و پژوهشى خود را ادامه داد. در سال 1967 به دانشگاه هاروارد آمریكا رفت و اولین‏دانشمندى بود كه رشته مطالعات هند و اسلام را در آن دانشگاه تأسیس كرد و تا زمان‏بازنشستگى در این دانشگاه به تدریس اشتغال داشت. وقتى میرچا الیاده (Mircea Eliade) دراوایل سال 1986 درگذشت، شیمل به جاى او بر مسند مدیریت مركز بین‏المللى تاریخ ادیان‏نشست. مناصب علمى پروفسور شیمل محدود به همین چند مورد نیست. «او مدتى ریاست‏انجمن جهانى علوم دینى، عضویت آكادمى سلطنتى علوم هلند در ادبیات (از سال 1981)،عضویت آكادمى ایالت راین‏وست فالن آلمان، عضویت آكادمى علوم و هنر آمریكا (از سال‏1987)، كارشناس موزه هنر نیویورك در خوشنویسى (از سال 1981) ویراستار و مؤلف‏بخش مربوط به اسلام دایرةالمعارف عربى در ادیان (از سال 1981 ـ تا 1986) را نیز برعهده‏داشت.» (2)

خدمات او به عالم اسلام سبب شد تا چندین دانشگاه و مجامع مختلف علمى به او دكتراى‏افتخارى بدهند و چندین مدال علمى را نیز نصیب خود سازد.

· لیست نشان ها و دكترای شیمل:

الف. نشان‏ها

1 ـ جایزه فریدریش روكرت آلمان (1965).

2 ـ نشان ستاره قائداعظم پاكستان (1965).

3 ـ جایزه یوهان هاینریش فوس (1980)

4 ـ مدال صلیب، نشان درجه یك جمهورى فدرال آلمان (1980)

5 ـ نشان درجه اول «بوندس فردینس كروتیس (Bundesverdienst)آلمان(1981).

6 ـ بزرگترین نشان مردمى پاكستان به نام «هلال امتیاز» (1984).

7 ـ مدال «لوى دالاویدا» (Levi ـdella ـvida) از دانشگاه كالیفرنیا (1987).

8 ـ نشان صلیب بزرگ آلمان با نشان لیاقت، آلمان (1989).

9 ـ جایزه «لئوپولد یوكاس» دانشگاه توبنیگن آلمان (1992)

10 ـ جایزه ترجمه از مركز تعلیم زبان تركى (Toemer)

11 ـ مدال ایرسیكاIRCICA، از مركز تحقیقات بین‏المللى تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامى‏تركیه.

12 ـ مدال وقف‏شناسان تركیه.

13 ـ جایزه صلح اتحادیه ناشران و كتابفروشان آلمان (1995).

14 ـ «نشان دوستى» جمهورى ازبكستان (2002)

ب. دكتراى افتخارى‏

1 ـ دكتراى افتخارى از دانشگاه سند (1975)

2 ـ دكتراى افتخارى دانشگاه قائد اعظم (1977)

3 ـ دكتراى افتخارى دانشگاه پیشاور (1978)

4 ـ دكتراى افتخارى دانشگاه اوپسالاى سوئد (1985)

5 ـ دكتراى افتخارى دانشگاه سلجوق قونیه (1988)

6 ـ دانشگاه تهران (1377 = 1998 شمسى)

7 ـ دانشگاه الزهراى تهران (1381 = 2002 شمسى).

پروفسور فقید، آنه مارى شیمل، علاوه بر زبان‏هاى انگلیسى و آلمانى كه كتاب‏ها و مقالات‏خود را بیشتر به این دو زبان نوشته است به زبان‏هاى فرانسه، فارسى، عربى، تركى، اردو، سندى‏و بنگالى نیز احاطه داشت و آثار وى نشان مى‏دهد كه وى به كمال سهولت مى‏توانسته متون قدیم و جدید را به این زبانها، خاصه فارسى و عربى، بخواند و در آثارى كه به این زبان‏ها نوشته شده به تحقیق بپردازد و حتى از آن‏ها به انگلیسى و آلمانى ترجمه كند. از نكات جالب‏درباره این بانوى دانشمند آنكه او گاهى آثار خود را از آلمانى به انگلیسى و یا برعكس ترجمه‏ مى‏كرده است و البته اتفاق مى‏افتاده است كه ترجمه با اصل كتاب گاهى از نظر برخى مطالب ‏تفاوت‏هایى پیدا كند. از آثار شیمل كتاب‏ها و مقالات متعددى به زبان فارسى تا امروز ترجمه و منتشر شده است كه به ترتیب تاریخ انتشار چاپ اوّل عبارتند از:

1 ـ شكوه شمس، سیرى در آثار و افكار مولانا ترجمه حسن لاهوتى (1367)

2 ـ خوشنویسى و فرهنگ اسلامى ترجمه دكتر اسدالله آزاد (1368)

3 ـ ادبیات اسلامى هند، ترجمه یعقوب آژند (1373)

4 ـ ابعاد عرفانى اسلام ترجمه دكتر عبدالرحیم گواهى (1374)

5 ـ درآمدى بر اسلام ترجمه دكتر عبدالرحیم گواهى (1374)

6 ـ نام‏هاى اسلامى ترجمه گیتى آرین (1376)

7 ـ تبیین آیات خداوند، نگاهى پدیدار شناسانه به اسلام، ترجمه دكتر عبدالرحیم گواهى‏

8 ـ من بادم و تو آتش ترجمه دكتر فریدون بدره‏اى (1377)

9 ـ زن در عرفان و تصوف اسلامى. ترجمه فریده مهدوى دامغانى (1379)

10 ـ محمد رسول خدا (ص) ترجمه حسن لاهوتى (زیر چاپ).

البته نباید فراموش كرد كه دوست دانشمند جناب دكتر توفیق سبحانى كتاب سیرت ابن‏خفیف، تصحیح شادروان شیمل (1945)، را پس از رفع اغلاط و ترجمه مقدمه پروفسور شیمل‏در سال 1363 در تهران منتشر كردند كه به این ترتیب مجموع آثارى كه از این بانوى دانشمند درایران انتشار یافته است به یازده عنوان مى‏رسد. در اینجا دو نكته را باید یادآور شد: یكى اینكه‏آثار دیگرى نیز از پروفسور شیمل به صورت مقاله بیشتر در مجله‏هاى كلك قدیم و كیهان‏اندیشه نیز منتشر شده است و دوّم اینكه انتشار كتاب شكوه شمس بود كه نام این محقق عالیقدر را در ایران بر سرزبان‏ها انداخت وگرنه تا قبل از آن جز معدودى از خواص كسى در ایران آنه مارى ‏شیمل را نمى‏شناخت.

واقعیت آنست كه، شیمل هرگز در عمر پر بركت هشتاد ساله خود فرصت نكرد تا از نزدیك باایران و ایرانیان و فرهنگ كهنسال این سرزمین دانشمند پرور آشنایى پیدا كند. حال آنكه از ده‏ها سال قبل با همسایگان ما خاصه ترك‏ها و پاكستانى‏ها مراودات فرهنگى بسیار نزدیك داشت ودر میان آنها ایام طولانى زندگى كرده بود. همین امر سبب شده است تا به جاى آنكه درباره بزرگان‏ادب و عرفان سرزمین ما كتاب‏هاى مستقل بنگارد و به تحقیقات دامنه‏دارى در این زمینه بپردازدبه شرح افكار و آراء محمد اقبال لاهورى و یونس امره شاعر عارف ترك بپردازد.

چنانكه در شرح احوال پروفسور شیمل مى‏خوانیم وى از اولین سال‏هایى كه به تحصیل دردبیرستان مى‏پردازد به خواندن زبان عربى مشغول مى‏شود(3) ولى نمى‏دانیم كه زبان فارسى راكجا آموخته است. با این وصف، گرچه زبان فارسى را اندكى به سختى تكلم مى‏كرد، متون قدیم ‏و جدید فارسى را به سهولت مى‏خواند و درك مى‏كرد و شواهد فراوانى در آثارش از سخن گویان‏و پژوهندگان و دانشمندان ایرانى به زبان‏هاى انگلیسى و آلمانى ترجمه و نقل كرده كه گواه روشن‏این مدّعاست. نیز در شرح احوال او مى‏خوانیم كه اولین بار از راه خواندن ترجمه‏هاى منظوم‏روكرت (rockert) به زبان آلمانى با نام و شعر مولانا جلال الدین محمد بلخى، عارف و شاعرشهیر ایران، آشنا مى‏شود. پس از آن مطالعه ترجمه انگلیسى غزلیات مولانا جلال الدین اثرمثنوى‏شناس بزرگ انگلیسى، رینولد آلن نیكلسون (1952)، شعله شوق تحقیق در آثار و افكارمولانا جلال الدین محمد بلخى را در دل او برمى‏افروزد (4)و سبب مى‏شود كه مختصر پس‏اندازخود را كه از راه كار اجبارى به دست آورده بود تبدیل به دوره هشت جلدى مثنوى معنوى،تصحیح،ترجمه و شرح نیكلسون كند.(5) و آن را مونس همیشگى خود سازد. طبیعى است كه ‏مطالعه تحقیق در مثنوى معنوى، علاوه بر دانش قرآنى و ضرورت احاطه بر احادیث و تاریخ‏اسلام، نیاز به فرا گرفتن زبان فارسى و برتر از آن تسلط بر تصوّف و ادب و فرهنگ ایران زمین‏دارد و چنانكه آثار یاد شده پروفسور شیمل نشان مى‏دهد این بانوى دانشمند براى درك سخنان ‏مولانا جلال الدین محمد بلخى و شناختن و بیان اندیشه‏هاى والاى عارفانه او به مطالعه در آثارفارسى و عربى مى‏پردازد و وسعت این مطالعات به او امكان مى‏دهد كه با اكابر از عارفان واعاظم از شاعران و نویسندگان ایران زمین آشنایى پیدا كند؛ امّا جز درباره مولانا جلال الدین‏بلخى و حلاج كه شیمل اندیشه‏هاى او را نیز ارج مى‏دهد، كتاب مستقل درباره دیگر عارفان وسرایندگان ایران ننوشته است. بنابراین، به نظر نگارنده آشنایى شیمل با فرهنگ و ادب ایران‏زمین نیز خاسته از عشق او به مولانا جلال الدین است و این عشق بود كه او را به وادى بى‏كرانه‏مطالعات ایرانى و فارسى كشانید و او را با آثار و افكار ده‏ها تن از عارفان و شاعران ما آشناساخت وگرنه ما، جز در این اواخر، هرگز بر آن نشدیم كه این محقق والامقام را به سوى خودكشیم و یا وسایل تحقیق درباره ادب و فرهنگ خود را در اروپا یا آمریكا در اختیار وى قرار دهیم.

پروفسور شیمل، چنانكه شنیده‏ام، دوبار پیش از انقلاب، به صورت توریست به ایران آمده و دو سه روزى مانده است و پس از انقلاب، همانطور كه‏عرض كردم پس از انتشار شكوه شمس، یكبار به دعوت وزارت خارجه (1369) چند روزى به‏ایران آمد و یك روز و یك شب را هم در مشهد سپرى كرد. سپس در سال 1377 براى دریافت‏دكتراى افتخارى سفرى كوتاه به ایران كرد و آخرین بار نیز، مهر ماه 1381 بود كه براى شركت درهمایش «عرفان پلى میان فرهنگ‏ها»(6) و دریافت دكتراى افتخارى از دانشگاه الزّهرا به ایران آمد و طى اقامت چند روزه خود در انجمن حكمت و فلسفه ایران (شنبه 20 مهرماه 81) و در جلسه ‏پایانى همایش «عرفان پلى میان فرهنگ‏ها» كه اختصاص به تجلیل از مقام علمى پروفسور شیمل داشت به سخنرانى پرداخت. یادش خوش و روانش شاد كه زبانش درباره فرهنگ و ادب‏ایران زمین و معارف اسلامى جز به صدق باز نمى‏شد و تحقیقاتش در این زمینه‏ها، چنانكه‏دیده‏ایم، جز از سر اخلاص نبود. پروفسور آنه مارى شیمل به سبب تحقیقات فراوان خود برگردن ما ایرانیان حق عظیم دارد. براى حُسن ختام مقاله، سه بیت از مثنوى را كه وى به شعر آزاد انگلیسى ترجمه كرده است تقدیم مى‏دارد. (7)

Through love all that is bitter be sweet

Through love all that is copper will be gold

Through love all dregs will turn to purest wine

Through love all pain will turn to medicine

Through love the dead will all become alive

Though love the king will turn into a slave!

از محبّت تلخ‏ها شیرین شود

از محبّت مسّ‏ها زرین شود

از محبّت دُردها صافى شود

از محبّت دَردها شافى شود

از محبّت مرده زنده مى‏كنند

از محبّت شاه بنده مى‏كنند.(8)

خدمات پروفسور شیمل به عالم اسلام و به فرهنگ ایران زمین فراموش شدنى نیست. ‏كوشش‏هاى چهل، پنجاه ساله او چه به صورت كتاب و چه مقاله و چه به صورت سخنرانى در كلاس‏هاى درس و مجامع علمى بین‏المللى، كه تعدادش از حدّ شمار بیرون است، سبب شده تاغربیان به نحوى صحیح و منطقى و دور از تعصبات دینى و نژادى باورها و اندیشه‏ها واعتقادات ما را ارج نهند و افزون بر آن، راه را براى تحقیقات فراوان دیگر پیش پاى دیگر غربیان‏ محقق و دانشورى كه از طریق خواندن آثار و شنیدن سخنرانیهاى او جذب فرهنگ اسلامى و ایرانى شده‏اند، بیش از پیش روشن ساخته است.

پی نوشتها

1)       ر ك: «كتابشناسى آثار پروفسور آنه مارى شیمل»، نوشته دكتر خسرو ناقد، در آنه مارى شیمل، افسانه‏خوان عرفان، تهران، 1381، ص 59 ـ 49. نیز، رك ابعاد عرفانى اسلام، ص 16 ـ 19.
2) ر ك: افسانه‏خوان عرفان، پروفسور آنه مارى شیمل، ص 17 به بعد، بخصوص ص 23 ـ 24.
3) ر ك: آن مارى شیمل، شكوه شمس، سیرى در آثار و افكار مولانا، تهران، چاپ اوّل، 1367، ص پانزده‏به بعد.
4) ر ك: رینولد الین نیكلسون، جانِ جان، منتخباتى از دیوان شمس، همراه با ترجمه انگلیسى وتوضیحات، ترجمه فارسى حسن لاهوتى، تهران،1381.
5) ر ك: شكوه شمس، پیشین، پیشگفتار، ص 2 به بعد.
6) این همایش به همت مؤسسه توسعه دانش و پژوهش ایران، انجمن حكمت و فلسفه ایران و مركزگفتگوى تمدن‏ها در روزهاى 22 و 23 مهر ماه 1381در تالار علامه امینى در دانشگاه تهران برگزار شد وچند مؤسسه علمى دیگر نیز در برگزارى آن سهم داشتند. ر ك: «دریچه دانش»، ش 1، مهر ماه 81.
7) به نقل از:

Selected Poems, Mevlana Jalaluddin Rum, Translated by Annemarie Schimmel, p. 43
 8) مثنوى معنوى، تصحیح رینولد الین نیكلسون، به اهتمام دكتر نصرالله پورجوادى، تهران، 1363، دفتردوّم، ابیات 1529 تا 1532.

حسن لاهوتی