اسناد ملی، میراثی ماندگار
در حافظه جمعی هر ملت، برگ های جاودانی وجود دارند كه نه تنها از یاد نمی روند بلكه آن ملت، برای حفظ و حراست آنها نیز می كوشد. تاریخ سندی از گذشته است كه با پل ارتباطی حال، آدمی را به آینده پیوند می زند. هر ملتی كه گذشته خود را نشناسد درهای آینده به رویش گشوده نخواهد شد. تاریخ تنها گذشته ما نیست، حكایت تلاش، امید، دلهره، باور، و در یك كلام، زندگی مردمی است كه در طول زمانی دراز با عشق و ایمان و گاه با ترس و وحشت زیسته اند. تاریخ تصویر ماست در گذر زمان. برای بازیافتن خود به مطالعه تاریخ نیازمندیم.
"اسناد" یكی از برگ هایی است كه گوشه ای از تاریخ- هر چند گوشه ای بسیار كوچك- بر آن نگاشته شده است، و می توان با كمك آنها برخی از زوایای تاریك تاریخ را روشن كرد؛ می توان با استناد به آنها برای یك رویداد، دلیل منطقی و عقلی به دست داد؛ می توان با كمك اسناد، گذشته را باز سازی كرد. حال این "سند" كه چنین كاربرد حیاتی و حساسی دارد چیست؟
 | در تعریف "سند" در فرهنگ معین چنین آمده است: «1- آنچه بدان اعتماد كنند. 2- مدرك مستند. 3- نوشته ای كه قابل استناد باشد. » قانون مدنی نیز در ماده 1284 چنین تعریفی را از سند ارائه می دهد: «سند عبارت است از هر نوشته ای كه در مقام دعوی یا دفاع قابل استفاده باشد.» و در قانون سازمان اسناد ملی ایران چنین تعریف می شود: «كلیه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده ها، عكس ها، نقشه ها، كلیشه ها، نمودارها، فیلم ها، نوارهای ضبط صوت و سایر اسنادی كه در دستگاه دولت تهیه شده و یا به دستگاه دولت رسیده است و به طور مداوم در تصرف دولت بوده از لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی به تشخیص سازمان اسناد ملی ایران ارزش نگهداری داشته باشد. |
(تبصره ماده اول قانون مصوب 17/2/1349) » با توجه به تمام اینها، تعریفی كه معاونت اسناد ملی برای "سند" ارائه می دهد چنین است: «سند عبارت است از اطلاعات مضبوط اعم از نوشتاری، دیداری، شنیداری كه توسط اشخاص حقیقی یا حقوق ایجاد شده و دارای ارزش نگهداری باشد.»
از این منظر اسناد تنها منحصر به اسناد مكتوب نمی شود بلكه صدا، تصویر، عكس و هر شی دیگری كه بتوان از آن اطلاعاتی به دست آورد سند شمرده می شود. به همین دلیل اسناد ملی هر كشور به منزله گنجینه ای گرانبهاست كه به پلی ارتباطی بین گذشته و آینده آن سر زمین می ماند و می بایست از آن محافظت كرد.
این مهم، دیر زمانی است كه از سوی حكامی كه بر این سرزمین فرمان رانده اند دریافته شده است، لذا دفتر كه محل نگهداری اسناد دولتی بود را می توان از نخستین اداراتی دانست كه در حكومت ها ایجاد شده است. در ایران باستان، شیوه نگهداری دقیق و منظم اسناد از زمان هخامنشیان معمول شد و این سنت به عنوان روشی نیكو و پسندیده در حكومت های دیگری كه پس از آنها بر این خاك حكمرانی كردند، به اجرا در آمد، به طوری كه روش اداره حكومت های اسلامیدر چند قرن اول اسلامی اقتباس كاملی از شیوه اداراتو دفاتر در ایران باستان و در دوره ساسانیان بود. |
|
ولی از دوره قاجار اهتمام فراوان به كار گرفته شد تا شیوه نگهداری و بایگانی اسناد به گونه ای باشد تا آسیبی به مدارك مهم دولتی وارد نیاید تا سرانجام در سال 1309 تأسیس مركزی برای حفظ اسناد دولتی در جلسه هیأت وزیران به تصویب رسید. این مركز در سال 1349 به "سازمان اسناد ملی ایران" ارتقاء و تغییر نام یافت. این روند تا سال 1381 همچنان ادامه داشت تا اینكه در تاریخ 9/6/1381 "سازمان اسناد ملی ایران" و "كتابخانه ملی" در یكدیگر ادغام شدند و "سازمان اسناد و كتابخانه ملی" را تشكیل دادند و سازمان اسناد ملی (سابق) به "معاونت اسناد ملی" تغییر نام یافت.
هم اینك شورایی متشكل از 1- وزیر امورخارجه، 2- وزیر فرهنگ و آموزش عالی، 3- دادستان كل كشور، 4- دبیر كل سازمان امور اداری و استخدامی كشور، 5- دادستان دیوان محاسبات و 6- دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیات وزیران (به مدت سه سال) بر كار معاونت اسناد ملی نظارت دارند.هم اینك "200 میلیون برگ سند با ارزش در معاونت اسناد ملی و مدیریت های مناطق، نگهداری می شود |
|
"اسناد" میراث كهنی هستند كه باید در شرایط مطلوب از آنها نگهداری شود، هم اكنون معاونت اسناد ملی علاوه بر آرشیو مكتوبی كه پیش از این جمع آوری می كرد، درصدد است دست نوشته های نویسندگان بنام كشورمان را نیز به عنوان میراث معاصر جمع آوری و نگهداری كند. در این بین لازم است كه میان این معاونت و مردم كه صاحبان اصلی این میراث ارزشمند هستند همكاری تنگاتنگی وجود داشته باشد، تا از نابودی اسناد ملی جلوگیری شود.
باید به خاطر داشت كه صاحبان حقیقی این اسناد، نه افراد كه ملتی است كه قرن های متمادی در گذرگاه تاریخ زیسته و با ایمانی نستوه، باروری امیدها و آرزوهای خویش را به انتظار نشسته است. این برگ ها هر چند كهنه و زرد شده، هویت ما را بازگو می كنند. در نگهداری آنها كوشا باشیم.
*خط تعلیق: خط تعلیق اولین خط از خطوط خاص ایرانیان است كه در اواسط قرن هفتم از تركیب دو خط توقیع و رقاع بوجود آمد. این خط اولین نوع خوشنویسی بود كه برای خط پارسی ابداع شد و در آن علامت های زیر و زبر و پیش به كار نمی رفت. عده ای وضع آن را به "خواجه تاج سلمانی اصفهانی" نسبت می دهند. تعلیق خطی تو در تو و متصل بهم بوده، كلمات و حروف آن یكنواخت نبوده اند، یعنی گاهی درشت و گاهی ریز و لاغر نوشته می شدند. این خط تا قرن دهم (ق) در ایران متداول بود و می توان گفت كه یكی از پایه های مهم "خط نستعلیق و شكسته نستعلیق" می باشد، به گونه ای كه از تركیب دو خط تعلیق و نسخ خط دلكشی به وجود آمد كه آن را "نسختعلیق" نامیدند و به واسطه صعوبت تلفظ حرف "خ" در میانه این واژه در طول زمان به نستعلیق تغییر نام یافت. متأسفانه این خط هم اكنون منسوخ شده است و یكی از اصلی ترین و شاید تنها علت منسوخ شدن و به بوته فراموشی سپردن خط تعلیق، دشواری در خواندن و نوشتن آن قلمداد شده است.
