خلق فاطمه(علیهاالسلام) از نور خداست

السلام علیك یابن فاطمة الزهرا سیدة نساءالعالمین؛ سلام بر تو اى فرزند فاطمه زهرا سرور زنان عالمیان

در این مطلب به ادامه شرح فراز سلام به حضرت فاطمه(علیهاالسلام) در زیارت عاشورا می پردازیم.

معنى زهرا

یكى از القاب مشهور حضرت فاطمه(علیهاالسلام)، زهرا است و در روایات و زیارات ائمه طاهرین (علیهم‎السلام) مادر خودشان را به این لقب بسیار ذكر كرده‎اند.

در كتب لغت می‎گویند: "الزهرا" المراءة المشرقة الوجه و یكى از ستاره‎ها را به نام زهره نامیده‎اند به جهت آنست كه نزدیك به زمین و نورانیت و روشنایى او بیش از ستاره‎هاى دیگر است.

فاطمه(علیهاالسلام) از نور خدا خلق شده

شیخ صدوق در علل الشرایع از جابر نقل می‎كند كه از امام صادق(علیه‎السلام) سؤال كردند كه چرا فاطمه را زهرا نامیدند؟ فرمود: چون خداوند او را از نور عظمت خود خلق كرد، از آن نور، اهل آسمان و زمین را روشنایى داد به طوری كه نور وى چشم‎هاى ملائكه را پوشاند، و همگى به رو افتادند و خدا را سجده كردند، عرض كردند پروردگار این چه نوری است؟ ندا رسید این نوریست از نور من كه در آسمان ساكن نمودم و از عظمت خودم او را خلق كردم و او را از صلب پیغمبرى از پیغمبران خودم بیرون می‎آورم و آن پیغمبر را بر همه پیغمبران برتری می‎دهم و از این نور ائمه را بیرون می‎آورم كه به امر من قیام نمایند و به حق من هدایت یابند و ایشان را خلفاء خودم در زمین قرار می‎دهم .

نور عبارت از روشنایى است كه از خورشید و ماه و ستارگان به زمین می‎رسد و بشر از آن استفاده می‎كند. و همچنین لفظ نور بر روشنایى كه از آتش و سایر اجسام دیگر به دست می‎آید اطلاق می‎شود. حال باید فهمید كه خداوند، فاطمه را كه از نور خود خلق فرموده یعنى چه؟ آیا خدا هم مانند این اجسام داراى نور و روشنایى است كه داراى حرارت هستند. (خدا منزه است از اینگونه سخنان ).

مفسرین در معنى آیه: الله نور السموات و الارض بیاناتى نموده‎اند كه بهترین آنها این است كه خدا نور آسمانها و زمین است یعنى راهنماى اهل آسمان و زمین است و به هدایت او، بندگان هدایت شوند و به نور هدایت او راه سعادت را پیدا كرده و از راه ضلالت دورى كنند چنانكه انسان نابلد در شب تاریك در میان بیابان به روشنایى احتیاج دارد تا راه را پیدا كند همچنین مكلفین در این دنیا به نور هدایت الهى و الطاف توفیق او نیازمندند تا راه سعادت را از راه شقاوت تمیز دهند.

كلینى در كافى از عباس بن بلال روایت کرده كه گفت: از حضرت رضا(علیه‎السلام) پرسیدم كه معنى آیه شریفه "الله نور السموات و الارض" چیست؟ فرمود: خدا هدایت كننده اهل آسمانها و اهل زمین می‎باشد و روایات دیگرى هم به این مضمون از اهل بیت اطهار رسیده است.

پس این روایت كاملا روشن می‎كند كه نور بودن خدا یعنى هدایت كردن بندگان خود به وسیله انبیاء و اوصیاء ایشان و علمایى كه در آن عصر بودند و لذا در روایات، "مثل نوره كمشكوة" را به وجود مبارك پیغمبر تاویل فرموده‎اند.

پس از آن كه معنى نور بودن خدا معلوم شد، معناى خلقت نور فاطمه از نور خدا هم روشن می‎گردد به این بیان كه همانطور كه خدا منشاء نور هدایت است، مظهر این نور هدایت را فاطمه قرار داد و فاطمه روشنایى به اهل زمین و آسمان داد، یعنى به واسطه فاطمه، اهل آسمانها و زمین هدایت شدند.

در "كافى" آمده است كه امام صادق(علیه‎السلام) به "سماعه" فرمود: اول چیزی كه خدا را از مجردات خلق فرمود عقل بود آن هم از نور خودش . چون به واسطه عقل، خوب و بد تمیز داده می‎شود و حقایق اشیاء را مى‎بیند. در حقیقت به منزله چشم و راهنماى انسانست كه انسان را بسوى كارهاى خوب هدایت می‎كند. خداوند فرمود این را هم از نور خودم خلق كردم یعنى چون من خودم نور هدایت هستم عقل را هم خلق كردم تا هادى مردم باشد.

پس معلوم شد این كه خداوند خودش را در قرآن معرفى به نور می‎فرماید؛ یعنى خدا هادى اهل زمین و آسمانها است: "مثل نوره كمشكوة". مَثل نور حقتعالى كه هدایت باشد مثل روزنه‎اى است در دیوارى كه نهایت آن به خارج راه ندارد مانند طاقچه‎اى كه در آن طاقچه "فیها مصباح" چراغى افروخته‎اند، "المصباح فى زجاجة" كه آن چراغ افروخته شده در قندیلی از شیشه و بلور است. اگر چه اطراف چراغ را گرفته ولى به واسطه آن شفافیتی كه دارد مانع از آن نور چراغ نمی‎شود بلكه آن نور به اطراف روشنایى می‎اندازد.

"الزجاجة كانها كوكب درى" آن شیشه و بلور از شدت صفا و لطافت مانند ستاره‎اى است كه در كمال درخشندگى باشد. "یوقد من شجرة مباركة" یعنى این چراغ و مصباح افروخته شده از روغن درختى است كه بسیار با بركت و نفع دهنده است. "زیتونة" كه زیتون باشد.

"لاشرقیة و لاغربیة" معانى بسیارى براى این جمله شده كه بهتر از همه اینست كه این درخت زیتون از درخت‎هاى دنیا نیست كه در شرق و غرب عالم باشد. "یكاد زینتها یضىء" نزدیك است روغن آن درخت از غایت تلالو روشنى دهد قبل از آن كه در چراغ ریخته شود. "و لو لم تمسسه نارا" اگر چه به آن آتشى نرسیده باشد، یعنى صفا و درخشندگى آن روغن به اندازه‎ایست كه بدون آتش روشنایى بخشد و اگر در چراغ رود روشن شود. "نور على نور" یك روشنى افزوده روى روشنى دیگر خواهد بود یعنى روشنایى زیت همدست با نور چراغ و لطافت زجاجة شده و در مشكوة كه جامع انواراست آن نور به غایت روشنایى انداخته است.

"یهدى الله لنوره من یشاء" حقتعالى هر كس را بخواهد به نور خود كه هدایت و توفیق باشد هدایت می‎فرماید یعنى هر كس دنبال این نور برود و لیاقت پیدا كند حقتعالى نور را به او مرحمت فرماید این جمله از آیه خودش نور را معنى می‎كنند كه نور به معنى هدایت است و قبلا هم ما "الله نور السموات" را به معنى هدایت معنى كردیم .

"و یضرب الله الامثال للناس و الله بكل شىء علیم"، حقتعالى مثال‎هایى براى شما می‎زند یعنى مقولات را به صورت محسوسات براى شما بیان می‎كند تا آن كه مطلب را زود دریابید و مقصود زود هویدا گردد و خدا بر هر چیزى دانا است .

"سیدهاشم بحرینى" در كتاب "غایة المرام" خود پانزده حدیث از شیعه و دو حدیث از اهل تسنن نقل كرده كه این آیه درباره اهل بیت اطهار(علیهم السلام) است، و آنها هادیان الهى در زمین می‎باشند.

 از "كلینى" در "كافى" از "صالح بن سهل همدانى" نقل می‎كند كه حضرت صادق(علیه‎السلام) در آیه "الله نور السموات و الارض‍ نوره كمشكوة" فرمود: مشكوة فاطمه(علیهاالسلام) است، "فیها مصباح" امام حسن(علیه‎السلام)،"المصباح فى زجاجة"، امام حسین(علیه‎السلام) است. یعنى همانطور كه قندیل اطراف چراغ را گرفته نور امامت امام حسین و نُه فرزندش كه امام بودند اطراف امام حسن را گرفته یعنى امامت از صلب امام حسین است نه امام حسن."كانها كوكب درّى"، فاطمه (علیها‎السلام) است كه او كوكب درخشنده در میان زنان عالم می‎باشد "یوقد من شجرة مباركة زیتونة"، ابراهیم است، "لاشرقیة و لاغربیة"، یعنى نه یهودى است نه نصرانى "یكاد زینتها یضى"، یعنى زود باش كه از آن علم منتشر گردد یعنى از فاطمه "و لولم تمسسه نار نور"، یعنى امامى بعد از امامى "یهدى الله بنوره من یشاء"، یعنى خداى تعالى هر كه را بخواهد بسوى ائمه هدایت می‎كند.

نظیر این حدیث از "ابن مغازلى" شافعى در "كتاب مناقب" نقل شده است. از آیه نور و روایت معلوم شد كه فاطمه زهرا مانند كوكب درّى است كه آن ستاره، از خود نور دارد.

و دلیل بر این كه آیه نور درباره اهل بیت(علیهم‎السلام) نازل شده آیه بعد از آن است كه می‎فرماید: فى "بیوت اذن الله ان ترفع و یذكر فیه اسمه" زیرا در روایات اهل تسنن وارد شده كه بیوت اهلبیت می‎باشند.

"ابن عباس" می‎گوید در مسجد رسول خدا بودم كسى آیه "فى بیوت اذن الله" را خواند من از رسول خدا پرسیدم آن بیوت كدامند؟ فرمود انبیاء و به دست مبارك خود بجانب خانه دختر خود "فاطمه زهرا" اشاره فرمود.

اهل تسنن از انس نقل كرده‎اند كه روزى رسول خدا آیه "فى بیوت اذن الله" را خواند مردى از جاى برخاست عرض كرد یا رسول الله آن خانه‎ها كدامند؟ فرمود خانه‎هاى انبیاء. دیگرى عرض كرد: یا رسول الله خانه على و فاطمه از آن خانه‎ها است؟ حضرت فرمود: بلى بهترین آن خانه ها است .

فراوری از کتاب شرح زیارت عاشورا، اثر حضرت آیة الله حاج سیداحمد میرخانی

گروه دین و اندیشه تبیان، مهری هدهدی