تبیان، دستیار زندگی
در شماره نخست مصاحبه حاضر، حسین استاد ولی، مترجم معاصر قرآن، پاره ای از آسیبها و آفتهایی که دامنگیر ترجمه های شده است را برشمرد؛ در این شماره، ایشان پیرامون ترجمه جدید خود که به تازگی روانه بازار شده است، سخن می گوید:
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گفتگو با استاد ولی، مترجم قرآن(2)

حسین استاد ولی

(قسمت دوم)

در شماره نخست مصاحبه حاضر، حسین استاد ولی، مترجم معاصر قرآن، پاره ای از آسیبها و آفتهایی که دامنگیر ترجمه های شده است را برشمرد؛ در این شماره، ایشان  پیرامون ترجمه جدید خود که به تازگی روانه بازار شده است، سخن می گوید:

- اگر درست متوجه شده باشم، شما با ترجمه لفظ به  لفظ و بدون هیچ توضیح موافق نیستید؟

به نظرم مفید نیست؛ گاهی حتی مسخره می‏شود. ترجمه در واقع یک تفسیر مختصر است و در صورت ضرورت، در قسمت‏هایی که فهم آیه به تفسیر نیاز دارد، توضیح کوتاهی آورده می‏شود؛ به‏طور مثال موارد تاریخی نزول آیات یا موارد کاربردی یک آیه حتما باید در تفسیر آورده شود، در غیر این صورت ترجمه صرف آیات ممکن است خواننده را در فهم صحیح دچار مشکل کند.

- یعنی تمام مشکلاتی که برای خواننده در درک مفاهیم پیش می‏آید به دلیل نبودن توضیح است؟

بعضی از فعل‏های عربی معانی مختلفی دارند یا لااقل ترجمه‏های متفاوتی از آنها دیده می‏شود و اینهاست که مساله تاویل قرآن را نمایان‏تر می‏کند.

از همان آغاز طلبگی و تحصیل علوم دینی، بیشتر کارهایم بر پایه قرآن و حدیث بود و بعدها که نوشتن، تالیف، تصحیح و ویرایش را شروع کردم هم از این حوزه بیرون نرفتم. گاهی در کنار آن به کارهای دیگری مثل تصحیح کتاب‏های فلسفی و عرفانی هم پرداخته‏ام ولی فیلسوف یا عارف نیستم.

مسلما کسی که می‏خواهد قرآن را ترجمه کند، باید تسلط کامل به زبان عربی داشته باشد. بعضی از فعل‏ها دو وجهی هستند و چند معنا دارند. باید دقت شود که در آیه با کدام معنی به کار رفته. فعل‏های دیگری هم هستند که یک فعل دیگر در دل خود دارند. از نظر ادبی می‏گوییم «تضمین» و در قرآن زیاد دیده می‏شود؛ یعنی در ضمن یک فعل، فعل دیگری گنجانده شده است؛ برای مثال در آیه دو سوره نساء در عبارت «و لا تا کلوا اموالهم الی اموالکم» معنا تنها این نیست که «اموال یتیمان را با اموال خود نخورید» بلکه می‏گوید «اموال یتیمن را با اموال خود مخلوط نکنید و نخورید» و اشاره به این دارد که اموال یتیمان نباید آنچنان با اموال شما مخلوط شده باشد که تفکیک آنها از هم امکان‏پذیر نباشد و شما همه آن را با هم استفاده کنید. در چنین آیاتی اگر به دو وجه فعل توجه نشود، قسمتی از آیه ترجمه نشده باقی خواهد ماند.

- به نظر شما، در بین علوم مختلفی که در ترجمه قرآن دخیل است، کدام علم اهمیت بیشتری دارد؟

پایه اصلی ترجمه قرآن صرف و نحو و علم بلاغت است ولی صرف و نحو بیش از همه اهمیت دارد. مبنای یک ترجمه صحیح را صرف و نحو تشکیل می‏دهد. باید مترجم به صرف و نحو تسلط کامل داشته باشد تا ترجمه صحیح در آید. متاسفانه بیشتر اشکالات ترجمه‏ها در همان صرف و نحو است. یعنی موارد صرف و نحو، درست رعایت نشده.

- بسیاری از متخصصان این حوزه معتقدند ترجمه شما یکی از کم اشکال‏ترین ترجمه‏هاست. در عین حال انتقادهایی هم وجود دارد؛ انتقادی که بعضی از مترجمان به ترجمه شما داشتند این بود که ویراستار نداشتند. این انتقاد را می‏پذیرید؟ اصلا چرا خواستید کارتان ویراستار نداشته باشد؟

بله این انتقادها را شنیده‏ام. بعضی از دوستان نقدها و یادداشت‏هایی هم در این باره نوشته‏اند که قبلا جواب داده‏ام. می‏خواستم ترجمه‏ای انجام دهم که کار شخصی‏ام باشد اگر ویراستار داشت، دیگر معلوم نبود که کار کیست. خوشبختانه از ترجمه‏های ویرایش شده کمتر غلط دارد در واقع ترجمه‏ای است که می‏توانم از آن دفاع کنم و اگر کسی انتقادی داشته باشد، از عهده جواب آن بر می‏آیم.

- پس اگر بخواهید به ترجمه‏های مختلف نمره بدهید، به ترجمه خودتان نمره 20 می‏دهید! چه ترجمه دیگری را قبول دارید یا بهتر است بپرسم بین ترجمه‏های مختلف، کدام را ترجیح می‏‏دهید؟

نمره که نمی‏شود داد. سعی کرده‏ام کار بی‏نقصی باشد ولی چنین ادعایی ندارم. بین ترجمه‏های مختلف هم ترجمه مرحوم دکتر مجتبوی را که خودم ویرایش کرده‏ام، می‏پسندم. ترجمه خوبی است. البته ایشان خیلی سعی کرده‏اند به سمت فارسی سره بروند که چندان مورد قبول من نیست. ترجمه مرحوم فولادوند ترجمه خشک و خالی‏ای است و هیچ توضیحی ندارد ولی ترجمه آقای مکارم را از نظر قلمی می‏پسندم. گرچه ایرادهایی به آن مطرح می‏شود ولی من ترجیحش می‏دهم. البته آقای مکارم حق به گردن حوزه علمیه دارند و اشکالات ترجمه به این دلیل است که در واقع دیگران جمع‏آوری کرده‏اند و فقط کار ایشان نیست اگر خودشان مراجعه کنند، بی‏شک اشکالات رفع می‏شود.

- محور کارهای شما بیشتر قرآن و حدیث است ولی در زمینه‏های فلسفی و عرفانی هم تصحیح‏هایی انجام داده‏اید. درست است؟

از همان آغاز طلبگی و تحصیل علوم دینی، بیشتر کارهایم بر پایه قرآن و حدیث بود و بعدها که نوشتن، تالیف، تصحیح و ویرایش را شروع کردم هم از این حوزه بیرون نرفتم. گاهی در کنار آن به کارهای دیگری مثل تصحیح کتاب‏های فلسفی و عرفانی هم پرداخته‏ام ولی فیلسوف یا عارف نیستم. زمینه اصلی فعالیتم همان قرآن و حدیث است.

- سال 63 تصحیح «الامالی شیخ مفید» شما در دوره دوم کتاب سال جمهوری اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد. خودتان دلیل این انتخاب را چه می‏دانید؟

در تصحیح متون بعضی‏ها ناشی‏گری می‏کنند و یک نسخه را اصل قرار می‏دهند در حالی که نباید به یک نسخه بسنده کرد و باید همه نسخه‏ها را دید. من آن تحقیق را زیر نظر مرحوم استاد علی اکبر غفاری انجام دادم و بسیار دقیق بود. به همین دلیل هم به عنوان کتاب سال انتخاب شد. در بین کتاب‏هایم تنها کاری است که سفارشی نبوده. چون بیشتر کارهایم سفارشی‏اند؛ یعنی کتابی را ننوشته‏ام و بعد آن را دست ناشر بدهم؛ سفارش داده‏اند و بعد مشغول نوشتن شده‏ام.

- یعنی سلیقه خودتان دخیل نیست؟ یا هیچ وقت مخاطب خاصی را در نظر ندارید؟

همه کارهایم سفارشی است ولی سفارشی که می‏پسندم. این‏طور نیست که هر سفارشی را بپذیرم. باید با سلیقه خودم هم سازگار باشد. مخاطب خاصی را هم در نظر ندارم. سعی کرده‏ام کتاب‏های اسلامی را زنده کنم. کتاب‏هایی را که تصحیح و ویرایش کرده‏ام، مربوط به قشر خاصی نیستند. گاهی کتاب‏های ساده‏ای مثل طاقدیس مرحوم نراقی را که دیوان شعری است در زمینه اخلاق و معارف، برای نسل جوان به نثر درآورده‏ام و گاهی هم به تصحیح و ترجمه و ویرایش کتاب بحرالمعارف مرحوم ملا عبدالصمد همدانی که در سطح بالاتری است، پرداخته‏ام. این کتاب ویژه کسانی است که با مسائل عرفانی آشنایند. بنابر‏این کتاب‏ها و آثارم برای طبقه خاص یا مخاطبان خاصی نیست و کارم انتقال فرهنگ قرآن، حدیث و معارف به زبان فارسی برای گروه‏های مختلف سنی است.

بنفشه رحمانی، مجله همشهری آیه


تنظیم برای تبیان: الف_شکوری