کهن ترین خانه تاریخ

شکى نیست که از نظر آیات مبارک قرآن، کعبه خانه اى کهن و منسوب به حضرت ابراهیم است، اما پرسش این است که آیا کعبه پیش از حضرت ابراهیم وجود داشته یا نه؟ همه مفسّران شیعه و بیشتر مفسّران اهل سنت بر آنند که کعبه پیش از ابراهیم(علیه السلام) بوده و پیشینه آن، به زمان حضرت آدم، بلکه قبل از آن برمى گردد; چون از سویى ظاهر اطلاق آیه: } إِنَّ أَوَّلَ بَیْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً{(۱) این است که کعبه کهن ترین معبد است و از سوى دیگر همه انبیا براساس آیات ۳۱، ۵۸ و ۵۹ مریم و آیات دیگر نماز و سجده مى گزاردند، پس اگر بگوییم قبله گاه آن ها غیر از کعبه بوده، با اطلاق آیه سازگارى نخواهد داشت.(۲) و همچنین، این آیه و آیه پس از آن، در مقام بیان مزایاى خانه خدا است که نخستین مزیّت آن، داشتن پیشینه طولانى و ممتد ذکر شده است; به این معنى که محلّى پیش از کعبه پرستشگاه عمومى مردم نبوده وگرنه اوّلیت آن باطل خواهد شد.

دلیل دیگر اینکه این آیه در پاسخ به ایراد یهود در تغییر قبله به سوى کعبه است که اعتراض کردند بیت المقدس سزاوار به استقبال است، چون که قبل از کعبه ساخته شده و قبله گروهى از انبیا بوده است; خداوند بهوسیله نزول این آیه مبارکه، پاسخ داد: اگر کعبه قبله قرار گرفت، جاى تعجب نیست، چون که نخستین خانه توحید و با سابقه ترین معبد در زمین است.

همچنان که تاریخ و سایر منابع اسلامى هم دلالت دارند که کعبه نه تنها پیش از بیت المقدس بوده، بلکه از زمان حضرت آدم وجود داشته و در تاریخ آمده است که از زمان هاى قدیم، تمام ملل و اقوام هند و فارس و کلدانیان و بودائیان و اعراب، که معتقد به پرستش بودند، به کعبه احترام مى گذاشتند; به طورى که نوشته اند از زمان هاى قدیم هفت معبد بزرگ و عمومى بوده که قدیمى تر از همه، کعبه است.(۳) از این رو، موئیر، خاور شناس مشهور انگلیسى، در کتابى که درباره شرح حال پیامبر اسلام نوشته، از تاریخ نگارى به نام دیودور ـ که نیم قرن قبل از میلاد مسیح مى زیسته ـ نقل کرده که خانه کعبه قدیمى ترین محلى است که به عنوان بندگى خدا براى بشر ساخته شده است.(۴) در جوامع روایى شیعه و سنى، روایات زیادى نقل شده که دلالت بر وجود کعبه از زمان آدم دارد که برخى از این روایات، مربوط به دحو الأرض است.(۵)

____________________

۱ . آل عمران: ۹۶

۲ . آیت الله جوادى آملى، فصلنامه «میقات حج»، ش۴، ص۵۵

۳ . المیزان، ج۳، ص۳۱۹

۴ . غفارى، ابراهیم، راهنماى حرمین شریفین، ج۱، ص۱۵۷

۵ . قوله تعالى } وَالاَْرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا{ بسطها، من دحوت الشیء دحواً بسطته و فی الحدیث یوم دحو الأرض، بسطها من تحت الکعبه و هو الیوم الخامس والعشرون من ذی القعده ; شیخ فخرالدین الطریحی، ج۱، ص۱۳۴

پدیدآورنده:ناصر شکریان