محبوبه زمانيعلويجه 28 مردادماه امسال، روز از دستدادن يكي از ستارگان پرفروغ آسمان معرفت ايران اسلاميمان بود. دكتر جواد حديدي، محقق، نويسنده و مترجم بزرگي كه بيش از 50 سال در عرصه علم و ادب و فرهنگ جامعه اسلاميمان تلاش كرد و امروز در حسرت نبودنش، در آرزوي آنيم كه هماره باشند مرداني چون او كه گستره بيانتهاي علم و فرهنگ را روحي تازه بدمند و جاني دوباره ببخشند. در اين مجال مختصر، نگاهي گذرا داريم به زندگي علمي اين استاد فرهيخته. يادش گرامي و نامش جاودانه باد. جواد حديدي در سال 1311 متولد شد. تحصيلات حوزوي را در زادگاه خود فرا گرفت و در سن 19 سالگي وارد دانشگاه تهران شد و به تحصيل در رشته زبان و ادبيات فرانسه پرداخت. حديدي در سال 1333 پس از اخذ ليسانس از دانشگاه تهران، با استفاده از بورس تحصيلي كه به دانشجويان ممتاز اعطا ميگرديد، براي ادامه تحصيل به سوئيس و سپس به فرانسه سفر كرد و سرانجام در سال 1339 موفق به اخذ درجه دكتراي ادبيات فرانسه از دانشگاه سوربن شد.علاقه و تعهد براي خدمت به كشور و عشق به فرهنگ غني ايران اسلامي، دكتر حديدي را بر آن داشت تا عزم بازگشت به وطن كند و در مقام استادي دانشگاه مشهد به تدريس بپردازد. او در طي سالهاي دهه 50 مسئوليت بخشهاي مختلف و متعدد علمي، فرهنگي و اجرايي را برعهده گرفت و در راه انتقال دانش به نسل جديد، كوشش فراوان نمود. دكتر جواد حديدي در سال 1373 به درخواست خود، بازنشسته شد و پس از آن بود كه همزمان، با تدريس در دانشگاهها و مراكز آموزشي، مسئوليت اداره نشريه لقمان - مجله فرانسه زبان مركز نشر دانشگاهي - را برعهده گرفت. (اين نشريه نزديك به 20 سال است كه در زمينههاي مختلف مذهبي، فلسفي، عرفاني و ادبي منتشر شده و خوشبختانه امروز، به 17 كشور دنيا فرستاده ميشود). دكتر حديدي همچنين در مركز ترجمه قرآن مجيد به زبانهاي خارجي و نيز در انتشارات سروش، نگارنده مقالات علمي بود و در مركز دايرةالمعارف بزرگ اسلامي بهعنوان نويسنده و ويراستار نزديك به هزار مدخل، يار و همراه پژوهشگران و انديشمندان اين مركز بهشمار ميآمد. وي همچنين در فرهنگستان زبان و ادب فارسي به عنوان عضو پيوسته و نيز مدير گروه ادبيات تطبيقي، در خدمت علم و فرهنگ كشورمان بود.ارائه كتابي بينظير در زمينه ادبيات تطبيقي تحت عنوان از سعدي تا آرگوان توسط استاد جواد حديدي در سال 1373، نقطه عطفي در فعاليتهاي علمي او محسوب ميشود. استاد حديدي، بهعنوان انديشمندي معتقد و متعهد كه هماره خود را در پناه الطاف روحاني و هدايتگر قرآن ميديد، تصميم گرفت بخشي از وظايف و سنگين خود را در مقابل دين و عقيده خود، به انجام برساند. او كه وجودش سرشار از لطايف روحاني و آكنده از عشقي آسماني نسبت به اسلام بود و از سوي ديگر، از نظر علمي، در حد يك فرانسويزبان فرهيخته به زبان فرانسه تسلط داشت، عزم خود را جزم كرد تا تجارب، آموختهها و دانستههاي خود را در خدمت آئينش درآورد و با توسل به همه آنچه به آن ايمان داشت، جامي از اعتقاد و انديشه راستين اسلامي را به ديگران نيز بنيوشاند و بدين ترتيب بود كه كار ترجمه قرآن را آغاز نمود تا تشنگان معارف عميق قرآني را با كتاب مقدسي كه خود با آنان زيسته و مأنوس بود، آشنا سازد. به نظر دكتر حديدي، ترجمه - آن هم ترجمه كتابي همچون قرآن - هيچگاه نميتواند همانند "اصل" آن باشد. چرا كه ترجمه، آفتهايي دارد كه گاه آگاهانه يا ناآگاهانه دامان مترجم را گرفته و او را در دام خويش گرفتار ميكند. دكتر حديدي براي گرفتارنشدن در دام اين آفات، ترجمه گروهي و نيز دغدغه روششناسي را مطرح ميكند. البته در راستاي تحقق اين اهداف، در كنار همكار و همراهي توانا چون دكتر يحيي علوي (كريستيانبنو) قرار داشت. حاصل سه سال همكاري اين دو مترجم عرضه يكي از ترجمههاي بديع قرآن به زبان فرانسه است كه در پنج بخش مستقل ارائه شده است. بخش اول: شامل ترجمه فرانسوي آيات سورههاي حمد و بقره، همراه با متن عربي آيات است (صص 37-135). ايشان در اين بخش بيآنكه گرفتار تعقيد و تصنع و ترجمه لفظبهلفظ گردند، سعي كردهاند حتيالامكان از سياق عبارات عربي پيروي كنند و گاه در صورت نياز به توضيح بيشتر، آن توضيحات را درون قلاب يا در پينوشتها بياورند. بخش دوم ترجمه كه درواقع مفصلترين بخش آن نيز هست، بخش علمي و پژوهشي ترجمه است كه به شرح مطالعات و تحقيقات مترجمان در مورد هر كلمه يا آيه همراه با بسآمد آنها در سورههاي دوگانه ميپردازد (ص 137 - 418).بخش سوم كتاب شامل ترجمه لفظبهلفظ آيات در صفحات سه ستوني است كه با شيوهاي بديع بيان شده است. در اين بخش سعي شده مسئله تباين دو خط عربي و اروپايي - كه در جهت مخالف هم نوشته ميشوند - حل شود. به اين ترتيب كه كلمات قرآني و معادل فرانسوي آنها بهجاي آنكه در سطرهاي موازي قرار گيرند، در ستونهاي عمودي نظام يافتهاند. اين كار موجب حفظ توازن كمّي ميان دو زبان مبدأ و مقصد شده و از ديدگاه آموزشي و شناسايي تك معادلها بسيار مفيد است (صص419-502). بخشهاي چهارم و پنجم هر كدام شامل يك واژهنامه بسامدي است كه يكي از فرانسه به عربي و ديگري از عربي به فرانسه است و خواننده را در بازيافتن هريك از كلمات آيه، و شناسايي فركانس هر واژه ياري ميكند. دكتر حديدي به واسطه ارائه ترجمه بديع از قرآن - اثر مشترك ايشان و دكتر علوي - در نهمين نمايشگاه بينالمللي قرآن كريم در سال 80 از سوي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي بهعنوان يكي از خادمان برگزيده قرآن مجيد معرفي و شايسته تقدير شناخته شد.مطلب را با سخنان استاد دكتر حداد عادل - رئيس فرهنگستان زبان و ادب فارسي - در مراسم تشييع پيكر مرحوم دكتر حديدي به پايان ميبريم: «ايشان عمر خويش را براي خدمت به دو چيز سپري كرد. يكي اسلام و ديگري ايران. اما در هنگام فوت، حسرتي بر دل داشت از اينكه چرا نتوانسته ترجمه قرآن را به زبان فرانسه به پايان برساند. بعيد ميدانم كه به اين زودي كسي پيدا شود كه با احاطه به سه زبان فارسي، عربي و فرانسه، وانس و آشنايي و اعتقاد به معارف اسلامي، خود را وقف ترجمه قرآن كند و ايشان هميشه از ناتمامماندن ترجمه قرآن به زبان فرانسه، متأسف بود».
كتابشناسي آثار قرآني دكتر حديدي
1 - Le Coran: "voila Le Livre..." Tome 1, al-Fátiha- al - Baqara (sourates 1 et 2)par Yahyá Alawi - Javád Hadide - Qom, Contre pour la traduction du Saint Coran. 1421/2000, 619pp. 2 - "نخستين ترجمه فرانسوي قرآن"، ترجمان وحي، شماره اول، سال اول، بهار و تابستان 1376. 3 - "نقدي بر ترجمه بلاشر از قرآن مجيد"، ترجمان وحي، 2 و 1، پاييز و زمستان 1376.4 - "ترجمهاي يهوديوار از قرآن مجيد به زبان فرانسه" (نقد بر ترجمه آندره شوركي)، ترجمان وحي، شماره پياپي: 6، پاييز و زمستان 1378.5 - "نقدي بر دومين ترجمه قرآن به زبان فرانسه"، ترجمان وحي، شماره هفتم، بهار 1379.6 - "ترجمههاي فرانسوي قرآن از 1647 تا 1997"، دايرةالمعارف پژوهشهاي قرآني، تهران، 1377.7 - "ترجمه و تفسير روايي از قرآن مجيد به زبان فرانسه"، ترجمان وحي، سال پنجم، شماره اول، بهار و تابستان 1380.8 - " La premiere traduction francaise du Coran ", in: Les portes de lcau, 1997, pp.52.74.9 - De La necessite une nouvelle traduction du Coranenfrancais Yahya Alan - Javad Hadidi, Tarjuman-e wahy , en febricatian.
لطفا منتظر باشید ...
