/ سوره نمل / آيه هاى 65 - 60 - ترجمه تفسیر مجمع البیان جلد 20

اینجــــا یک کتابخانه دیجیتالی است

با بیش از 100000 منبع الکترونیکی رایگان به زبان فارسی ، عربی و انگلیسی

ترجمه تفسیر مجمع البیان - جلد 20

امین الاسلام طبرسی؛ ترجمه: علی کرمی

| نمايش فراداده ، افزودن یک نقد و بررسی
افزودن به کتابخانه شخصی
ارسال به دوستان
جستجو در متن کتاب
بیشتر
تنظیمات قلم

فونت

اندازه قلم

+ - پیش فرض

حالت نمایش

روز نیمروز شب
جستجو در لغت نامه
بیشتر
لیست موضوعات
توضیحات
افزودن یادداشت جدید

/ سوره نمل / آيه هاى 65 - 60

60 . أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ.

61 . أَمَّنْ جَعَلَ الْأَرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً وَ جَعَلَ لَها رَواسِيَ وَ جَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حاجِزاً أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ.

62 . أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوءَ وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِيلاً ما تَذَكَّرُونَ.

63 . أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ مَنْ يُرْسِلُ الرِّياحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ تَعالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ.

64 . أَمَّنْ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ.

65 . قُلْ لا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ وَ ما يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ.

ترجمه

60 - [آيا خدايان دروغين شما بهترند] يا آن كسى كه آسمان ها و زمين را آفريد و براى شما [مردم ] آبى [زندگى ساز] از آسمان فرود آورد؛ آنگاه به وسيله آن بوستان هايى خرم [و پرطراوت ]رويانيديم؟ شما را نرسد كه درختانش را برويانيد؛ آيا [به راستى ]خدايى با خدا[ى يكتا]ست؟ [روشن است كه هرگز!] بلكه آنان گروهى هستند كه كجروى مى كنند.

61 - [آيا خدايان ساختگى شما بهترند] يا آن كسى كه زمين را قرارگاهى براى [انسان ]قرار داد، و ميان آن جويبارهايى [پر از آب ] روان ساخت، و براى آن كوهها را [بسان لنگرها] پديد آورد؛ و ميان دو دريا[ى شور و شيرين، مانع و] حايلى قرار داد؟ آيا [براستى ] خدايى با خداوند [يكتا و بى همتا] است؟! [نه، اين گونه كه شرك گران مى پندارند نيست ] بلكه بيشترشان نمى دانند.

62 - [آيا خدايان پندارى شما بهترند] يا آنكه درمانده را - آنگاه كه او را مى خواند - پاسخ مى دهد و گرفتارى [او را] بر طرف مى سازد، و شما را جانشين [ديگران در] زمين مى گرداند؟! آيا خدايى با خداى يكتاست [راستى كه ] چه اندك به خود مى آييد [و پند مى پذيريد]!

63 - [آيا اين بتهاى ساخته و پرداخته پندار شما بهترند] يا آن كسى كه شما را در تاريكى هاى خشكى و دريا راه مى نمايد و آن كسى كه بادها را به عنوان [بشارتگر و] نويد دهنده [باران ] پيشاپيش رحمت خويش مى فرستد؟! آيا خدايى با خداوند [يكتا]ست؟ [راستى كه ] خدا برتر[و بلند مرتبه تر] است از آنچه [شرك گرايان با او] شريك [و همتا]مى سازند.

64 - [آيا خدايان پندارى و ناتوان شما بهترند] يا آن كسى كه آفرينش را آغاز مى كند آنگاه آن را باز مى آورد، و آن كسى كه از آسمان و زمين به شما روزى مى دهد؟ [راستى ] آيا خدايى با خداوند [يكتا]ست؟ اگر راست مى گوييد برهان خويش را بياوريد!

65 - [هان اى پيامبر به آنان ] بگو: جز خداوند [يكتا]، هيچ كس در آسمان ها و زمين غيب را نمى داند و [مردم هرگز] در نمى يابند كه چه زمانى برانگيخته مى شوند؟

نگرشى بر واژه ها

«حديقة»: اين واژه در اصل به زمينى كه در آن آب باشد گفته مى شود، درست بسان حدقه چشم، امّا در آيه به مفهوم باغ و يا نخلستانى است كه برگرد آن ديوار كشيده شده است، و جمع آن «حدائق» آمده است.

«قرار»: جايى كه در آن آب قرار مى گيرد.

«بهجة»: خرم و زيبا و پر طراوت.

«يعدلون»: از ريشه «عدول» به مفهوم انحراف از حق و روى آوردن به باطل آمده است.

«برهان»: دليل.

«خلال»: شكاف و فاصله ميان دو پديده.

«رواسى»: اين واژه به مفهوم ثابت و استوار آمده است و مفرد آن «راسية» است.

تفسير -



با اين نظام شگفت انگيز بازهم انحراف از حق؟!

در اين آيات، قرآن شريف به ترسيم زنجيره اى از دليل هاى روشن و روشنگرِ يكتايى و بى همتايى ذات پاك آفريدگار هستى پرداخته و در ادامه آخرين آيه از فراز پيشين مى فرمايد:

أَمَّنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ

آيا خدايان دروغين شما بهترند يا آن خداى يكتا وبى همتايى كه آسمانها وزمين را آفريده،

وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّماءِ ماءً

و براى شما از آسمان باران فرستاد تا از بركات آن سود بريد ونيازهاى اقتصادى خويش را فراهم آوريد؟ خود مى دانيد كه اين كار بزرگ تنها از جانب اوست، و ديگرى توان انجام اين كارها را ندارد.

آن گاه مى افزايد:

فَأَنْبَتْنا بِهِ حَدائِقَ ذاتَ بَهْجَةٍ

پس ما به وسيله آن باران و آب حيات بخش، باغ ها و بوستانها را - كه داراى منظره هاى زيبا و دل انگيزى هستند، و شما از تماشاى آن ها لذت مى بريد - رويانديم.

در آيه شريفه واژه «ذات» با اينكه موصوف - واژه «حدائق» مى باشد كه جمع است - به صورت مفرد آمده، اين بدان دليل است كه «حدائق» جمع مكسّر است و اين نوع از جمع گاه به مفهوم جماعت كه مفرد مى باشد،مى آيد. با اين بيان در آيه منظور جماعت است.

ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَها

شما مردم توانايى آن را نداريد كه درختان گوناگون اين باغها را برويانيد، چرا كه نقش شما تنها اين است كه بذر بيفشانيد و نهال را در زمين بكاريد واين آفريدگار هستى و تدبيرگر امور جهان است كه حيات و رشد و تكامل را پديد آورده است...

أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ

اين پرسش ، انكارى است ومنظور آيه شريفه اين است كه: آيا با خداى يكتا و بى همتا خداى ديگرى است كه او را در آفرينش و گردانندگى هستى يارى رساند؟

بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ.

نه، هرگز با او خداى ديگرى نيست، او ذات بى همتا و يگانه اى است و اين كفرگرايان مكّه و ديگر شرك گرايان هستند كه دچار گمراهى و انحراف و شرك اند.

آن گاه به طرح پرسش ديگرى پرداخته و مى فرمايد:

أَمَّنْ جَعَلَ الْأرْضَ قَراراً وَ جَعَلَ خِلالَها أَنْهاراً

آيا خدايان ساختگى شما بهترند يا آن خداى يكتايى كه زمين را قرار و استوارى بخشيد و در نقاط گوناگون آن، روى حساب و تدبيرى حكيمانه رودخانه ها و جويبارهايى قرار داده و روان ساخت تا به وسيله آنها روييدنى ها را بروياند و پديده هاى گوناگون را زندگى بخشد.

وَ جَعَلَ لَها رَواسِيَ

و براى زمين كوه هايى قرار داد تا استوار و پايدار بماند.

وَ جَعَلَ بَيْنَ الْبَحْرَيْنِ حاجِزاً

و در پرتو قدرت و تدبير خويش ميان آب شور و شيرين فاصله و مانعى پديد آورد تا باهم نياميزند.

أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ

آيا با آن خداى يكتا، خداى ديگرى است؟

بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ.

نه اين گونه كه شرك گرايان مى پندارند، نيست بلكه بيشتر آنان از يكتايى ذات پاك او و عظمت و توانايى اش چيزى نمى دانند.

در طرح سومين پرسش مى فرمايد:

أَمَّنْ يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ

آيا به راستى خدايان پندارى شما شرك گرايان بهترند، يا آن خدايى كه دعاى درمانده و گرفتار را مى شنود و پاسخ مى دهد و درماندگى وگرفتاريش را بر طرف مى سازد؟

پاسخ دادن به خواسته و دعاى درمانده اين است كه خواسته اش برآورده مى شود، واين كار براى كسى ممكن است كه توانايى انجام هر كارى را داشته است ؛و درمانده ترين انسانها نيز آن گناهكارى است كه از آفريدگارش آمرزش بخواهد؛ آرى ،آن انسان هراسان و ترسانى كه از ذات پاك خدا امنيت مى خواهد، وآن بيمارى كه سلامت خويش را مى طلبد، وآن در بندِ زندانى كه رهايى خود را خواهان است، همه آنان گرفتارانى مى باشند كه در حقيقت به آفريدگار هستى پناه مى برند و خواسته هاى خودرا از آن بخشاينده مهربان مى جويند.

با اينكه آفريدگار هستى گاه غير درماندگان و دعاكنندگان را نجات مى بخشد، بدان دليل در آيه تنها اجابت دعا وبر آوردن خواسته درمانده آمده است كه درخواست چنين كسى بيشتر از ديگران از روى خضوع و خشوع است.

وَ يَكْشِفُ السُّوءَ

و سختى ها و گرفتارى ها را بر طرف مى سازد.

وَ يَجْعَلُكُمْ خُلَفاءَ الْأَرْضِ

وشما را به تدريج جانشين وجايگزين يكديگر مى سازد و با بردن نسلى، نسل ديگرى را بر جاى آنان مى نشاند.

به باور، برخى منظور اين است كه: شما توحيد گرايان را با پيروزى و سرفرازى جانشين كفرگرايان و ظالمان مى سازد و شهر و ديار آنان را به شما وامى گذارد.

أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ

آيا به راستى با خداى يكتا خداى ديگرى است؟

قَلِيلاً ما تَذَكَّرُونَ.

نه، هرگز، امّا شما مردم كمتر بخود مى آييد و به فطرت توحيدگراى خويش دل مى سپاريد و كمتر پند و اندرز مى گيريد.

به باور پاره اى منظور اين است كه: و شما شرك گرايان كمتر بخود آمده و پند مى گيريد!

و به باور پاره اى ديگر، شرك گرايان كمتر پند مى گيرند، كه با «يا» خوانده شده است.

و نيز مى فرمايد:

أَمَّنْ يَهْدِيكُمْ فِي ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ

آيا خدايان ساخته و پرداخته ذهن خرافه پرداز شما بهترند، يا آن خدايى كه شمايان را در خشكى و دريا از تيرگى هاو تاريكى ها به راه درست راه مى نمايد؟

اين رهنمود و هدايت به وسيله علائم و نشانه ها، از جمله ستارگان است كه در آيه ديگرى مى فرمايد:

هو الذى جعل لكم النّجوم لتهتدوا بها فى ظلمات البر و البحر.(118)

او آن كسى است كه ستارگان را براى شما پديد آورد تا در تاريكى هاى خشكى و دريا به وسيله آنها راه خويش را بيابيد.

وَ مَنْ يُرْسِلُ الرِّياحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ

و آن كه بادها را به عنوان مژده رسان پيشاپيش رحمت خويش مى فرستد.

أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ

به راستى آيا خداى ديگرى با خداى يكتا و بى همتاست؟

تَعالَى اللَّهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ.

نه، خداى ديگرى با او نيست و پندار شرگ گرايان پوچ وبى اساس است و ذات پاك خداى يكتا از آنچه آنان وصف مى كنند برتر و والاتر است.

در پنجمين آيه مورد بحث، پرسش ديگرى را طرح مى كند و مى فرمايد:

أَمَّنْ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ

آيا خدايان دروغين شما شرك گرايان بهترند، يا آن خداى يكتايى كه پديده هاى رنگارنگ را جامه هستى پوشانده وبه تدريج مى آفريند، آن گاه آنهارا طبق سنت مرگ و حيات مى ميراند، سپس آنان را پس از مرگ در آستانه رستاخيز زنده مى سازد؟

از آنجايى كه شرك گرايان عرب به آفريدگارى خدا عقيده داشتند، با اين روش قرآن شريف مى خواهد آنان را به جهان پس از مرگ و زنده شدن مردگان به فرمان خدا نيز باورمند سازد، آنان از راه قدرت آفرينش به معاد نيز ايمان بياورند، چرا كه كسى كه توانايى آفرينش را داشته باشد چرا نتواند دگرباره آفرينش جديدى پديد آورد؟

وَ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ

وآن خدايى كه در ميان اين آفرينش و مرگ در دوران حيات شما، از آسمان و زمين به شما روزى مى بخشد.

أَ إِلهٌ مَعَ اللَّهِ

آيا با خداى يكتا خداى ديگرى است كه مى تواند اين كارها را انجام دهد؟

قُلْ هاتُوا بُرْهانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ.

هان اى پيامبر! به شرك گرايان بگو! اگر چنين پندارى در دل مى پروريد، پس دليل وبرهان پندارتان را بياوريد اگر راست مى گوييد

وبدان دليل كه آنان نمى توانند دليل وبرهان بر پندار خويش بياوريد، روشن مى شود كه با من كه خداى يكتاى شما هستم، خداى ديگرى نيست وهيچ كس جز من در خور پرستش و عبادت نيست.

در آخرين آيه مورد بحث مى افزايد:

قُلْ لا يَعْلَمُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَيْبَ إِلاَّ اللَّهُ

بگو فرشتگان، جنيان، آدميان و هيچ يك از كسانى كه در آسمانها و زمين هستند، از امور غيبى و آينده آگاهى ندارند و نمى دانند كه چه زمانى بر انگيخته خواهد شد.

وَ ما يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ.

آرى، اين آيه شريفه نيز بسان آياتى كه با پرسش آغاز گرديده و زنجيره اى از قدرت نمايى آفريدگار هستى را ترسبم مى نمايند، از قدرت بى كران او پيام مى دهد و دليل ديگرى بر يكتايى وعظمت اوست.

پرتوى از آيات

چند نكته در خور تعمّق

1 - چهارده نشانه از آن بى نشان

در آيات انسانساز و درس آموزى كه گذشت، قرآن شريف دست انسان را مى گيرد و از راه هاى گوناگونى او را به يكتاگرايى و يكتاپرستى و توحيدگرايى در عبادت و پرستش راه مى نمايد كه عبارتند از:

1 - از راه توجّه دادن به آفرينش شگفت انگيز آسمانها،

2 - از راه توجّه دادن به شگفتى هاى زمين، اين گاهواره حيات و زندگى انسان،

3 - از راه توجّه دادن به چگونگى فرود باران وبرف وتگرك...

4 - از راه توجّه دادن به نقش حياتى و بركات آب،

5 - از راه توجّه دادن به چگونگى كنترل لرزش زمين و آرامش بخشيدن به آن،

6 - از راه انديشاندن انسان در مورد آفرينش جويبارها وچشمه سارها...

7 - از راه توجّه دادن به نقش شگفت انگيز كوه هاى سر به آسمان ساييده،

8 - از راه آفرينش درياى شور و شيرين وتدبير جدا سازنده آب هاى آنها،

9 - از راه توجّه دادن به شنيدن دعاى بندگان واجابت خواسته هاى آنان،

10 - از راه بر طرف ساختن گرفتارهاى درماندگان،

11 - از راه توجّه دادن به چگونگى راهنمايى انسانها در تاريكى هاى خشكى و دريا،

12 - از راه توجّه دادن به نقش بادهاى مژده رسان،

13 - از راه تجديد حيات موجودات...

14 - و ديگر از راه توجّه دادن به روزى رسانى به انسان از آسمان و زمين؛ و آن گاه چندين بار اين پرسش را طرح مى كند كه: آيا به راستى با خداى يكتا خداى ديگرى هست؟

2 - انگيزه خداجويى و خداخواهى و خداپرستى

در اين آيات قرآن روشنگرى مى كند كه انگيزه خداخواهى و خداجويى و خداپرستى افزون بر نداى فطرت و خواسته طبيعى دل، دستگاه خرد و رشد فكرى انسان است، نه آن گونه كه برخى جامعه شناسان پنداشته اند كه گويى عوامل و انگيزه هايى چون ترس يا نا آگاهى از علل تحولات و دگرگونى هاى گوناگون در جهان هستى، يا فقر و يا اين گونه چيزها باعث و عامل پيدايش مذهب بوده است؛ نه، قرآن روشنگرى مى كند كه آگاهى و بيدارى و هوشمندى و خردورزى و نگرش ژرف بر آيات و نشانه هاى قدرت خداست كه انسان را به سوى او به راه مى اندازد و دستگاه خرد را در راه دل و فطرت به سوى محبوب و معبود و آفريدگار هستى به حركت مى آورد و آگاهى مى دهد كه شرك و كفر و زندقه و بيداد، زاييده نادانى و نينديشيدن و انحطاط فكرى و قربانى كردن خرد و انديشه پاى بت نفس و هواى نفس است، چرا كه در همين آيات بارها و بارها به اين واقعيت دردناك توجه مى دهد كه:

هم قوم يعدلون.

شرك گرايان مردمى هستند كه از راه درست انحراف جسته اند.

و يادآورى مى كند كه:

بل اكثرهم لا يعلمون.

بلكه بيشتر آنان نمى دانند.

و روشنگرى مى كند كه:

قليلا ما تذكرون.

و اندك به خود مى آيند و پند مى گيرند.

3 - آيين منطق و استدلال، امّا...

و از معماهاى پيچيده اين است كه اسلام با اينكه آيين منطق و استدلال است و قرآن كتاب دليل و برهان، و با اينكه بارها اين دستور به پيامبر مى رسد كه به شرك گرايان و پندارپرستان بگو: در كنار ادّعاها و بافته ها و يافته ها - اگر راست مى گوييد - دليل و برهانتان را نيز بياوريد، نمى دانم چرا به اين دستور زندگى ساز و تكامل آفرين و رشد دهنده توجه نمى شود؟

چرا به جاى گفتار و كردار به همراه دليل و برهان، به شعار و بازى با احساسات تكيه مى گردد؟

چرا اصل بى اساس دنباله روى تشويق مى شود؟

چرا انديشه هاى متنوّع، بحث ها و مناظره ها و چون و چراهاى بيدارگر و اصلاحگر جايى ندارد و يا با تكفير و تفسيق و مارك و چماق و يورش دار و دسته هاى بى فرهنگ گروه فشار روبرو مى شود؟

و چرا اين همه اصرار و پافشارى به پذيرش ادعاهاى بى دليل، سخنان فاقد برهان، گفتار بدون عمل و دنباله روى آرام و بى چون و چرا؟ اى كاش به اين پيام دگرگونساز قرآن عمل مى شد كه اگر راست مى گوييد دليل و برهان آن را خردمندانه و انديشورانه بياوريد.

قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقين.(119)

4 - آن اصلاحگر راستين زمين و زمان

و در ميان آيات بسيارى كه در مورد جان جانان و اميد اميدواران حضرت مهدى عليه السلام در روايات رسيده تفسير و تأويل شده است، اين آيه شريفه است كه مى فرمايد:

أمن يجيب المضطر اذا دعاه و يكشف السّوء...

آيا خدايان دروغين شما بهترند يا آن خدايى كه آن درمانده را - آن گاه كه او را مى خواند - پاسخ مى دهد و گرفتارى هارا بر طرف مى سازد...؟

از حضرت صادق عليه السلام آورده اند كه فرمود:

نزلت فى القائمِ من آلِ محمد صلى الله عليه وآله، هو و اللّه المضطر اذا صلى فى المقام ركعتين، و دعا الى اللّه عزّ و جلّ فاجابه و يكشف السوء و يجعله خليفة فى الارض.(120)

اين آيه درباره قيام امام مهدى از خاندان محمد صلى الله عليه وآله فرود آمده است، آرى، به خداى سوگند آن اصلاحگر زمين و زمان است كه وقتى در مقام ابراهيم دو ركعت نماز عشق مى گزارد و دست نياز به بارگاه خدا بر مى دارد، خدا خواسته او را بر مى آورد و با بر افكندن موانع و گرفتارى ها او را خليفه زمين قرار دهد.

/ 32