جواهری ناشناخته به نام تركمن صحرا

تركمن ها، اقوامی با سنن دیرین

فرهنگ و رسوم تركمن ها در هیچ یك از قبایل دیگر كشورها قابل مشاهده نیست و تقریبا تا به امروز دست نخورده باقی مانده است. از جمله این رسوم در میان تركمن ها می توان به مراسم پررمز و راز عروسی در میان آنها اشاره كرد. این مراسم در میان تركمن ها سه الی چهار روز به طول می انجامد و شامل مراحلی چون اولی قده، پذیرایی، مصائب (مصاحب)، كجاوه (عروس كشی)، اوجه و اللش دمه یا عقدكنان است. هركدام از این مراحل با انبوهی از آداب و سنن همراه است كه شاید هیچكس جز تركمن ها از راز و رمز آنها برای آغاز یك زندگی جدید آگاه نشوند. اعیاد و جشن های قبایل تركمن صحرا نیز به نوبه خود از ویژگی هایی خاص برخوردار است كه از گذشته های دور در میان تركمن ها رواج داشته و دارد. اعیادی مانند عید قربان، عید فطر و جشن آق آشی.

تركمن ها مانند دیگر مسلمانان در عید قربان با تداركاتی كه از سه روز قبل دیده اند، گوسفند قربانی و بعد از 30 روز ماه رمضان، مراسم عید فطر را برگزار می كنند. هر زن و مرد تركمن كه به سن 63 سالگی سن پیامبر (ص) می رسد، جشنی و ضیافتی ترتیب می دهد كه به جشن آقاآش معروف است.

آوازهای دسته جمعی دختران (لاله)، لالایی مادران (هودی)، سویدقازان یا مراسم تمنای باران، ذكر خنجر و آواز و موسیقی تركمنی از جمله دیگر رسوم مرسوم در میان قبایل تركمن است.

عقاید مذهبی و اعتقادی مردم تركمن، بخش قابل ملاحظه ای از آداب و رسوم این قوم را با خود همراه كرده است، به طوری كه تمامی اعیاد و جشن های مذهبی آنها با مراسمی خاص و اغلب از سه تا چهار روز جلوتر آغاز می شود، مثلا تركمن ها جشن عید قربان را از سه روز جلوتر و با برگزاری مراسم گرگون، فوفن و قربان شورا در هر روز به انجام می رسانند. آنها در روز اول خانه تكانی و نظافت می كنند، در روز دوم شیرینی پخش می كنند و در روز سوم و شب عید قربان با خواندن اشعاری به نام قربان شورا استحمام می كنند و خود را برای روز عید قربان آماده می كنند.

آنها در روز عید قربان، گوسفند یا گاو قربانی را به هفت قسمت مساوی با نام تركمنی (اوله) تقسیم كرده و آن را میان فقرا پخش می كنند.

در تركمن صحرا نیز مانند نقاط مختلف كشور زیارتگاه هایی وجود دارد كه در روزهای مختلف عده ای از تركمن ها به زیارت آنها می روند. مهمترین زیارتگاه های تركمن صحرا عبارتند از امامزاده دانشمند (دالیشمان) كه مقبره امامزاده ملاعلی بوده و نسب او به یكی از چهار یار پیامبر می رسیده است. زیارتگاه خالد نبی در قله كوه گوكچه داغ، زیارتگاه روستای خواجه لر و قدمگاه خواجه بهاءالدین از دیگر زیارتگاه های منطقه تركمن صحرا به شمار می روند.

تركمن ها مسلمان و اغلب اهل سنت و پیرو فرقه نقشبندیه هستند كه موسس آن خواجه بهاءالدین نقشبندی بخارایی است كه زیارت مرقدش در بخارا، آرزوی هر تركمنی است. تركمن ها به دلیل دوری از مرقد مراد خویش در شرق بندر تركمن در روستای خواجه لر، یادبودی ساخته اند و چون معتقدند خواجه بهاءالدین در سفر خود به مكه و گذر از این منطقه در آن محل استراحت كرده است، جمعه هر هفته این مكان را زیارت می كنند.

شگفت انگیزی شیوه زندگی تركمن ها

معیشت آنها و پیوند دیرینه شان با اسب در نوع خود جاذبه ای را برای گردشگران داخلی و خارجی در استان گلستان فراهم كرده است.

فراموش نكنیم كه برخلاف دیگر استان ها و شهرهای شمالی كشور، در استان گلستان نباید به دنبال لهجه های گیلكی، مازندرانی، تالشی یا حتی شعباتی از آنها باشیم، چراكه اقوام ساكن در این استان را اكثرا تركمن های بومی استان یا تركمن های كوچنده از نقاط دیگر كشور به این منطقه تشكیل می دهند كه به زبان تركمنی سخن می گویند. تركمن صحرا و شهرستان گنبد كاووس، دو مركز مهم اقامت تركمن ها در استان گلستان هستند.

اسب ها، نماد قدرت تركمن ها

در میان جاذبه های گردشگری تركمن ها، ورزش به طور عام و اسب و سواركاری به طور خاص از اهمیت ویژه ای برخوردار است، به طوری كه برگزاری كورس بهاره اسبدوانی در گنبد كاووس، هرساله تعداد بیشماری از گردشگران داخلی و خارجی را مجذوب خود می كند. مهمترین ویژگی كورس های سواركاری تركمن صحرا و گنبد كاووس وجود اسب های اصیل تركمن، یعنی بهترین نژاد اسب در جهان است. عشق و علاقه به اسب و اسبدوانی در بین مردم استان گلستان و بویژه مردم تركمن، ریشه ای عمیق و تاریخی دارد كه ناشی از شرایط خاص جغرافیایی و زیستی این مردم است كه در بیشتر سفرنامه های سیاحان به وابستگی این مردم به اسب اشاره شده است، به طوری كه محمدعلی قورچانچی صولت نظام در سفرنامه خود با عنوان نخبه سیفیه آورده است: علاقه یموت (تركمن) در زندگی تنها به سه چیز است؛ اول اسب، دوم تفنگ و سوم آلاچیق (خانواده).

در مناطق تركمن نشین استان گلستان در گذشته مسابقات اسبدوانی به مناسبت های مختلف مانند جشن عروسی، تولد فرزند و ... صورت می گرفته است كه به صورت دواندن اسب به دور میدان بوده كه به زبان محلی (آیلام) خوانده می شود. بزرگترین آیلام عبارت است از 13 بار دواندن اسب به دور میدان كه مخصوص اسب های پرقدرت است. مسابقه دیگر تركمن ها كه امروزه بندرت انجام می شود (دو قری یول) است كه شامل دواندن اسب در یك خط مستقیم می شود و در پایان جایزه ای به نام (بایراق) اعم از گوسفند، پارچه ابریشمی و... را نصیب صاحب اسب می كند.

نژادهای شناخته شده اسب های تركمن شامل سه گروه نژاد یاموت، آخال تكه و گوكلان است. تاثیر اسب در هر زاویه از زندگی تركمن ها به حدی است كه كارشناسان معتقدند این تاثیر راحتی در موسیقی این قوم نیز می توان مشاهده كرد، چراكه به اعتقاد آنها علاوه بر وجود ترانه های تركمنی با مضمون توصیف اسب های چابك و پهلوان، پیدایش مبنای مضراب های ساز در موسیقی تركمن ها نیز برگرفته از صدای پای اسب است.

منبع: همشهری آنلاین